Tổng quan nghiên cứu

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến và có tỷ lệ tử vong cao trên toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện có khoảng hơn 600 triệu người mắc COPD, với tỷ lệ tử vong dự kiến sẽ đứng thứ ba vào năm 2020. Tại Việt Nam, COPD chiếm khoảng 6,7% dân số, trong đó tỷ lệ bệnh nhân nhập viện do đợt cấp COPD tại các bệnh viện lớn như Bạch Mai chiếm trên 25%. Đợt cấp COPD thường gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như khó thở tăng, ho và khạc đờm nhiều hơn, làm giảm chất lượng cuộc sống và tăng chi phí điều trị.

Phục hồi chức năng hô hấp (PHCNHH), đặc biệt là các kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành, được khuyến cáo bởi các tổ chức quốc tế như Hiệp hội Lồng ngực Mỹ (ATS) và Hội hô hấp châu Âu (ERS) như một phương pháp điều trị không dùng thuốc hiệu quả giúp cải thiện chức năng hô hấp và giảm các triệu chứng khó thở. Tuy nhiên, tại nhiều cơ sở y tế, tỷ lệ bệnh nhân biết và thực hiện đúng các kỹ thuật này còn rất thấp, chỉ khoảng 14% trước khi được hướng dẫn.

Nghiên cứu này được thực hiện tại khoa Nội Hô hấp – Bệnh viện Bãi Cháy trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 9 năm 2022, nhằm nâng cao tỷ lệ bệnh nhân nội trú COPD biết và thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành. Mục tiêu cụ thể là nâng tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi lên 70% và thở cơ hoành lên 80%. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng điều trị, giảm thời gian nằm viện và chi phí y tế cho bệnh nhân COPD tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phục hồi chức năng hô hấp, trong đó tập trung vào hai kỹ thuật thở chính:

  • Kỹ thuật thở chúm môi: Giúp duy trì áp lực dương trong đường thở khi thở ra, ngăn ngừa xẹp phế quản, từ đó làm giảm khó thở và tăng hiệu quả trao đổi khí. Kỹ thuật này bao gồm các bước: ngồi thoải mái, thả lỏng cổ vai, hít vào chậm qua mũi, chúm môi như huýt sáo và thở ra bằng miệng chậm với thời gian thở ra gấp đôi thời gian hít vào.

  • Kỹ thuật thở cơ hoành: Tăng cường hoạt động của cơ hoành, giúp giảm gánh nặng cho các cơ hô hấp phụ, tiết kiệm năng lượng và cải thiện thông khí phổi. Bệnh nhân được hướng dẫn đặt tay lên bụng và ngực, hít vào chậm qua mũi sao cho bụng phình lên trong khi lồng ngực không di chuyển, sau đó hóp bụng và thở ra chậm qua miệng với thời gian thở ra gấp đôi thời gian hít vào.

Các khái niệm chính bao gồm: đợt cấp COPD, phục hồi chức năng hô hấp, kỹ thuật thở chúm môi, kỹ thuật thở cơ hoành, và tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu chuỗi thời gian trước và sau can thiệp.

  • Đối tượng nghiên cứu: 50 bệnh nhân nội trú được chẩn đoán đợt cấp COPD tại khoa Nội Hô hấp – Bệnh viện Bãi Cháy, được chọn ngẫu nhiên mỗi tháng 10 bệnh nhân trong năm 2022.

  • Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân suy hô hấp nặng, có bệnh lý nặng kèm theo như nhồi máu cơ tim mới, tràn khí màng phổi, hoặc không có khả năng hợp tác.

  • Thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng kiểm đánh giá kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành trước và sau khi hướng dẫn. Dữ liệu thu thập bao gồm thông tin nhân khẩu học, tỷ lệ biết và thực hiện đúng kỹ thuật.

  • Phân tích dữ liệu: Tính tỷ lệ phần trăm bệnh nhân thực hiện đúng từng bước kỹ thuật, so sánh trước và sau can thiệp để đánh giá hiệu quả.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 3/2022 đến tháng 9/2022, với đánh giá trước can thiệp, trong quá trình can thiệp hàng tháng và sau can thiệp vào tháng 10/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhóm nghiên cứu: Tuổi trung bình 62,32 ± 11,72, trong đó nhóm tuổi 60-79 chiếm tỷ lệ cao nhất. Tỷ lệ nam/nữ là 5/1, tương ứng 84% nam và 16% nữ.

  2. Tỷ lệ biết và thực hiện đúng kỹ thuật trước can thiệp: Chỉ có 14% bệnh nhân biết và thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành, 86% chưa biết hoặc thực hiện sai.

  3. Tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật sau can thiệp: Tỷ lệ bệnh nhân thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi tăng lên 82%, vượt mục tiêu 70%. Tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật thở cơ hoành đạt 74%, gần đạt mục tiêu 80%.

  4. Phân tích từng bước kỹ thuật: Bước khó thực hiện nhất trong thở chúm môi là thở ra bằng miệng chậm với thời gian gấp đôi thời gian hít vào (bước 4), với tỷ lệ sai cao nhất ở nhóm tuổi trên 70 và bệnh nặng. Trong thở cơ hoành, bước khó nhất là hít vào sao cho bụng phình lên trong khi lồng ngực không di chuyển (bước 3), nhiều bệnh nhân phình cả ngực và bụng cùng lúc.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc hướng dẫn và cải tiến kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành có hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật ở bệnh nhân COPD nội trú. Tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi tăng từ 14% lên 82% chứng tỏ đây là kỹ thuật dễ học và áp dụng sau khi được hướng dẫn bài bản. Tương tự, kỹ thuật thở cơ hoành cũng được cải thiện đáng kể, mặc dù có một số khó khăn trong việc kiểm soát chuyển động lồng ngực và bụng.

So với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ bệnh nhân chưa biết hoặc thực hiện sai kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành tại Bệnh viện Bãi Cháy tương đồng với các báo cáo của Ries (1995) và Williams (2009), cho thấy đây là vấn đề phổ biến cần được quan tâm. Việc áp dụng các biện pháp giáo dục, truyền thông qua sinh hoạt câu lạc bộ và hướng dẫn trực tiếp đã giúp cải thiện đáng kể tình hình.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật từng bước trước và sau can thiệp, giúp minh họa rõ sự tiến bộ của bệnh nhân. Bảng so sánh tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành cũng làm nổi bật các bước khó khăn nhất cần tập trung hướng dẫn thêm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành cho cả bệnh nhân nội trú và ngoại trú COPD nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và giảm các đợt cấp.

  2. Tổ chức các buổi sinh hoạt câu lạc bộ bệnh phổi mạn tính định kỳ để truyền thông, hướng dẫn kỹ thuật thở và hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân, giúp duy trì thói quen tập luyện lâu dài.

  3. Đào tạo nhân viên y tế, đặc biệt là bác sĩ và điều dưỡng tại khoa Nội Hô hấp về kỹ thuật thở và phương pháp hướng dẫn bệnh nhân, đảm bảo sự đồng bộ và hiệu quả trong chăm sóc.

  4. Sản xuất và phổ biến tài liệu hướng dẫn chi tiết, video minh họa kỹ thuật thở để bệnh nhân và người nhà dễ dàng tiếp cận và thực hành đúng cách tại nhà.

  5. Theo dõi, đánh giá định kỳ tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật thở để kịp thời điều chỉnh phương pháp hướng dẫn, đặc biệt chú trọng nhóm bệnh nhân cao tuổi và bệnh nặng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và điều dưỡng chuyên khoa hô hấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và phương pháp thực tiễn để nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân COPD, đặc biệt trong giai đoạn đợt cấp.

  2. Chuyên gia phục hồi chức năng hô hấp: Tài liệu chi tiết về kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành giúp xây dựng chương trình PHCNHH hiệu quả, phù hợp với đặc điểm bệnh nhân Việt Nam.

  3. Nhà quản lý y tế và bệnh viện: Thông tin về hiệu quả cải tiến kỹ thuật thở giúp hoạch định chính sách đào tạo nhân lực và phát triển dịch vụ PHCNHH tại các cơ sở y tế.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành y học, điều dưỡng: Cung cấp kiến thức thực tiễn và phương pháp nghiên cứu ứng dụng trong lĩnh vực bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và phục hồi chức năng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ thuật thở chúm môi lại quan trọng với bệnh nhân COPD?
    Kỹ thuật này giúp duy trì áp lực dương trong đường thở khi thở ra, ngăn ngừa xẹp phế quản, giảm khó thở và cải thiện trao đổi khí. Ví dụ, bệnh nhân có thể giảm cảm giác hụt hơi khi leo cầu thang nhờ áp dụng kỹ thuật này.

  2. Làm thế nào để bệnh nhân thực hiện đúng kỹ thuật thở cơ hoành?
    Bệnh nhân cần được hướng dẫn đặt tay lên bụng và ngực, hít vào sao cho bụng phình lên trong khi lồng ngực không di chuyển, sau đó thở ra chậm với thời gian gấp đôi hít vào. Việc luyện tập thường xuyên giúp hình thành thói quen đúng.

  3. Có thể áp dụng các kỹ thuật thở này trong giai đoạn đợt cấp COPD không?
    Có, các bài tập thở chúm môi và thở cơ hoành được khuyến cáo áp dụng ngay khi đợt cấp bắt đầu ổn định để hỗ trợ thông khí và giảm khó thở, góp phần rút ngắn thời gian nằm viện.

  4. Những khó khăn thường gặp khi hướng dẫn bệnh nhân cao tuổi thực hiện kỹ thuật thở?
    Bệnh nhân cao tuổi thường gặp khó khăn trong việc ghi nhớ và phối hợp động tác, đặc biệt là bước thở ra chậm và kéo dài. Cần hướng dẫn lặp lại nhiều lần và sử dụng tài liệu hỗ trợ như video minh họa.

  5. Làm thế nào để duy trì hiệu quả của các kỹ thuật thở sau khi bệnh nhân ra viện?
    Cần tổ chức các buổi sinh hoạt câu lạc bộ, cung cấp tài liệu hướng dẫn và khuyến khích bệnh nhân tập luyện thường xuyên tại nhà, đồng thời theo dõi và tái khám định kỳ để đánh giá và hỗ trợ kịp thời.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã nâng tỷ lệ bệnh nhân COPD nội trú biết và thực hiện đúng kỹ thuật thở chúm môi từ 14% lên 82%, thở cơ hoành từ 14% lên 74%.
  • Kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành là phương pháp phục hồi chức năng hô hấp hiệu quả, dễ học và áp dụng trong điều trị đợt cấp COPD.
  • Việc hướng dẫn bài bản, sử dụng tài liệu hỗ trợ và tổ chức sinh hoạt câu lạc bộ là các yếu tố then chốt giúp nâng cao tỷ lệ thực hiện đúng kỹ thuật.
  • Cần tiếp tục triển khai rộng rãi các kỹ thuật này tại các cơ sở y tế và cộng đồng để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân COPD.
  • Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo nhân viên y tế, phát triển tài liệu hướng dẫn đa phương tiện và xây dựng chương trình theo dõi lâu dài cho bệnh nhân.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả điều trị COPD bằng kỹ thuật thở chúm môi và thở cơ hoành – bước tiến quan trọng trong phục hồi chức năng hô hấp!