Tổng quan nghiên cứu

Ung thư là nguyên nhân tử vong đứng thứ hai trên toàn cầu với 18,1 triệu ca mắc mới và 9,6 triệu ca tử vong theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2018. Tại Việt Nam, năm 2020 ghi nhận 182.563 ca ung thư mới và 122.690 ca tử vong do ung thư. Cùng với sự gia tăng tuổi thọ, dân số người cao tuổi (NCT) ngày càng tăng nhanh, chiếm khoảng 10% dân số toàn cầu năm 2022 và dự kiến lên 16% vào năm 2050. Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất khu vực, với tỷ lệ người ≥ 60 tuổi chiếm 11,9% năm 2019 và dự kiến vượt 25% vào năm 2050.

Ung thư ở NCT là vấn đề y tế quan trọng khi 60% các ca ung thư mới được chẩn đoán ở nhóm tuổi này, với tỷ lệ tử vong lên đến 70%. Tăng canxi máu là một rối loạn chuyển hóa thường gặp ở bệnh nhân ung thư, đặc biệt là NCT, với tỷ lệ dao động từ 1,46% đến 4,74% trong các nghiên cứu quốc tế. Tăng canxi máu không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn là yếu tố tiên lượng xấu, có thể dẫn đến tử vong trong vòng 30 ngày nếu không được xử trí kịp thời.

Nghiên cứu này nhằm khảo sát tình trạng tăng canxi máu trên NCT mắc ung thư nhập viện tại khoa Điều trị giảm nhẹ Bệnh viện Chợ Rẫy trong giai đoạn từ tháng 12/2020 đến tháng 6/2021. Mục tiêu cụ thể gồm xác định tỷ lệ tăng canxi máu, mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị, đồng thời khảo sát mối liên quan giữa mức độ tăng canxi máu với kết cục lâm sàng. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao nhận thức và cải thiện quản lý lâm sàng cho nhóm bệnh nhân này, đồng thời bổ sung dữ liệu quan trọng cho ngành y tế Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sinh lý canxi máu và cơ chế tăng canxi máu trong ung thư. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Cơ chế điều hòa canxi máu: Canxi trong cơ thể được điều hòa bởi hormon tuyến cận giáp (PTH), calcitriol (vitamin D3) và calcitonin. PTH làm tăng nồng độ canxi máu qua tác động lên xương, thận và ruột; calcitriol tăng hấp thu canxi ở ruột; calcitonin ức chế hủy xương. Sự cân bằng này bị rối loạn trong các bệnh lý ác tính.

  2. Cơ chế tăng canxi máu trong ung thư: Bao gồm bốn cơ chế chính: tăng canxi máu thể dịch do PTHrP (protein liên quan hormon tuyến cận giáp) tiết ra bởi khối u, tăng hủy xương cục bộ do di căn xương, sản xuất 1,25(OH)2D bởi khối u lympho, và tiết hormon tuyến cận giáp lạc chỗ. Các cơ chế này dẫn đến tăng nồng độ canxi huyết thanh vượt mức bình thường.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: tăng canxi máu (định nghĩa theo nồng độ canxi toàn phần > 2,62 mmol/L), phân loại mức độ tăng canxi máu theo tiêu chuẩn CTCAE, hoạt động chức năng ADL và ECOG, các bệnh lý đồng mắc thường gặp ở NCT, và các phương pháp điều trị tăng canxi máu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp cắt ngang mô tả kết hợp theo dõi dọc, thực hiện tại khoa Điều trị giảm nhẹ Bệnh viện Chợ Rẫy từ 01/12/2020 đến 30/06/2021. Dân số nghiên cứu là NCT ≥ 60 tuổi mắc ung thư nhập viện điều trị nội trú tại khoa này.

Cỡ mẫu tối thiểu được tính toán là 385 bệnh nhân dựa trên ước tính tỷ lệ tăng canxi máu p=0,5, sai số 5% và mức ý nghĩa 0,05. Tuy nhiên, nghiên cứu thu nhận được 869 bệnh nhân đủ tiêu chuẩn sau khi loại trừ các trường hợp không có xét nghiệm albumin hoặc không thể khai thác thông tin.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu liên tục, không xác suất. Dữ liệu được thu thập qua hồ sơ bệnh án, phỏng vấn bệnh nhân và thân nhân, bao gồm các biến số nhân trắc học, lâm sàng, cận lâm sàng, hoạt động chức năng, bệnh lý đồng mắc, đặc điểm ung thư, triệu chứng tăng canxi máu, phương pháp điều trị và kết cục lâm sàng.

Các biến số được định nghĩa rõ ràng, ví dụ BMI được tính theo công thức chuẩn, hoạt động chức năng ADL và ECOG được đánh giá theo thang điểm tiêu chuẩn. Các bệnh lý đồng mắc như tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh thận mạn, bệnh tim thiếu máu cục bộ mạn được xác định theo tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế.

Dữ liệu được nhập và quản lý bằng phần mềm Epidata, phân tích thống kê bằng Stata 13. Các phân tích bao gồm thống kê mô tả, kiểm định chi bình phương, T-test hoặc Mann-Whitney tùy theo phân phối dữ liệu. Kết quả được trình bày bằng bảng và biểu đồ để minh họa tỷ lệ và mối liên quan giữa các biến.

Nghiên cứu được phê duyệt bởi Hội đồng đạo đức nghiên cứu y sinh học Đại học Y Dược TP HCM, đảm bảo tuân thủ các nguyên tắc đạo đức và bảo mật thông tin người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ tăng canxi máu ở NCT mắc ung thư: Trong tổng số 869 bệnh nhân, tỷ lệ tăng canxi máu được xác định là khoảng 5,3%. Mức độ tăng canxi máu được phân loại theo CTCAE với 46,7% ở mức độ nhẹ, 27,8% trung bình, 14,7% nặng và 11,8% rất nặng.

  2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng: Bệnh nhân tăng canxi máu chủ yếu có các triệu chứng thần kinh cơ (lờ đờ, mệt mỏi, lú lẫn) chiếm khoảng 65%, triệu chứng tiêu hóa (chán ăn, buồn nôn) 58%, triệu chứng thận (đa niệu, mất nước) 40%, và triệu chứng tim mạch (rối loạn nhịp, rút ngắn khoảng QT) 25%. Nồng độ canxi hiệu chỉnh trung bình là 3,2 mmol/L, albumin huyết thanh trung bình 38 g/L, BUN và creatinin tăng nhẹ so với nhóm không tăng canxi.

  3. Mối liên quan giữa mức độ tăng canxi máu và kết cục lâm sàng: Mức độ tăng canxi máu càng cao thì tỷ lệ tử vong trong thời gian nằm viện càng tăng, với tỷ lệ tử vong lên đến 50% ở nhóm mức độ rất nặng. Ngoài ra, mức độ tăng canxi máu có liên quan chặt chẽ với tình trạng di căn xương và mức độ suy giảm chức năng ADL, ECOG (p < 0,05).

  4. Phương pháp điều trị và hiệu quả: Các phương pháp điều trị chủ yếu gồm truyền dịch đẳng trương (100%), bisphosphonate (70%), lợi tiểu quai (50%) và calcitonin (30%). Thời gian đáp ứng điều trị trung bình là 3-5 ngày. Tuy nhiên, tỷ lệ tái phát tăng canxi máu trong vòng 30 ngày là khoảng 20%.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ tăng canxi máu 5,3% ở NCT mắc ung thư tại khoa Điều trị giảm nhẹ BV Chợ Rẫy tương đối cao so với các nghiên cứu quốc tế (dao động 1,46-4,74%), phản ánh đặc điểm bệnh nhân nặng và đa bệnh lý. Việc phân loại mức độ tăng canxi máu theo CTCAE giúp đánh giá chính xác mức độ nghiêm trọng và tiên lượng.

Triệu chứng tăng canxi máu không đặc hiệu, dễ bị nhầm lẫn với các biểu hiện của ung thư và lão hóa, gây khó khăn trong chẩn đoán sớm. Các triệu chứng thần kinh cơ và tiêu hóa chiếm tỷ lệ cao, phù hợp với các báo cáo trong nước và quốc tế. Mối liên quan giữa mức độ tăng canxi máu và kết cục lâm sàng xấu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát hiện và điều trị kịp thời.

Phương pháp điều trị hiện tại chủ yếu dựa vào truyền dịch và bisphosphonate, phù hợp với hướng dẫn quốc tế. Tuy nhiên, tỷ lệ tái phát còn cao, cho thấy cần có chiến lược điều trị toàn diện hơn, kết hợp kiểm soát ung thư nguyên phát và chăm sóc giảm nhẹ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ tăng canxi máu, bảng so sánh đặc điểm lâm sàng giữa các nhóm mức độ, và biểu đồ Kaplan–Meier về tỷ lệ sống còn theo mức độ tăng canxi máu, giúp minh họa rõ ràng mối liên quan giữa các biến số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sàng lọc và phát hiện sớm tăng canxi máu: Thực hiện xét nghiệm canxi máu định kỳ cho NCT mắc ung thư nhập viện, đặc biệt nhóm có di căn xương, nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Thời gian thực hiện: ngay khi nhập viện và theo dõi định kỳ hàng tuần. Chủ thể thực hiện: nhân viên y tế khoa Điều trị giảm nhẹ.

  2. Xây dựng phác đồ điều trị chuẩn hóa: Áp dụng phác đồ điều trị tăng canxi máu dựa trên mức độ nặng, ưu tiên truyền dịch đẳng trương kết hợp bisphosphonate và các thuốc hỗ trợ khác. Thời gian: triển khai trong 6 tháng tới. Chủ thể: bác sĩ chuyên khoa ung bướu và lão khoa.

  3. Đào tạo nâng cao nhận thức cho nhân viên y tế: Tổ chức các khóa đào tạo về nhận biết triệu chứng, cơ chế bệnh sinh và xử trí tăng canxi máu cho đội ngũ y bác sĩ và điều dưỡng. Thời gian: hàng quý. Chủ thể: bệnh viện và các trung tâm đào tạo y khoa.

  4. Phát triển chương trình chăm sóc giảm nhẹ toàn diện: Kết hợp quản lý tăng canxi máu với chăm sóc giảm nhẹ nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm tỷ lệ tử vong. Thời gian: xây dựng kế hoạch trong 1 năm. Chủ thể: khoa Điều trị giảm nhẹ, các chuyên gia dinh dưỡng và tâm lý.

  5. Nghiên cứu tiếp theo về các yếu tố tiên lượng và điều trị mới: Khuyến khích thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về cơ chế bệnh sinh, thuốc mới và các biện pháp can thiệp hiệu quả hơn. Thời gian: 2-3 năm. Chủ thể: các viện nghiên cứu và trường đại học y khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa ung bướu và lão khoa: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tỷ lệ và đặc điểm tăng canxi máu ở NCT ung thư, hỗ trợ chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

  2. Nhân viên y tế tại khoa Điều trị giảm nhẹ: Giúp nâng cao nhận thức về các triệu chứng không đặc hiệu, phương pháp điều trị và quản lý bệnh nhân tăng canxi máu.

  3. Nhà nghiên cứu y học và sinh học phân tử: Cung cấp cơ sở dữ liệu để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về cơ chế bệnh sinh và thuốc điều trị mới.

  4. Chính sách y tế và quản lý bệnh viện: Thông tin về gánh nặng bệnh tật và nhu cầu chăm sóc đặc biệt cho NCT ung thư, hỗ trợ xây dựng chính sách và kế hoạch chăm sóc sức khỏe phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tăng canxi máu là gì và tại sao lại phổ biến ở người cao tuổi mắc ung thư?
    Tăng canxi máu là tình trạng nồng độ canxi trong máu vượt mức bình thường, thường do rối loạn chuyển hóa canxi. Ở người cao tuổi mắc ung thư, tăng canxi máu phổ biến do khối u tiết các chất kích thích hủy xương hoặc gây rối loạn hormon điều hòa canxi.

  2. Triệu chứng thường gặp của tăng canxi máu là gì?
    Triệu chứng bao gồm mệt mỏi, lú lẫn, buồn nôn, táo bón, đau xương, tiểu nhiều và rối loạn nhịp tim. Tuy nhiên, triệu chứng thường không đặc hiệu và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác.

  3. Phương pháp điều trị tăng canxi máu hiệu quả hiện nay là gì?
    Điều trị chủ yếu là truyền dịch đẳng trương để tăng đào thải canxi, sử dụng bisphosphonate để ức chế hủy xương, kết hợp lợi tiểu quai và calcitonin tùy trường hợp. Điều trị nguyên nhân ung thư cũng rất quan trọng.

  4. Tăng canxi máu ảnh hưởng thế nào đến tiên lượng bệnh nhân ung thư?
    Tăng canxi máu làm tăng nguy cơ tử vong, giảm chất lượng cuộc sống và kéo dài thời gian nằm viện. Mức độ tăng canxi càng cao thì tiên lượng càng xấu, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi.

  5. Làm thế nào để phòng ngừa tăng canxi máu ở người cao tuổi mắc ung thư?
    Phòng ngừa bao gồm theo dõi định kỳ nồng độ canxi máu, kiểm soát tốt bệnh ung thư nguyên phát, hạn chế các thuốc và thực phẩm làm tăng canxi máu, đồng thời duy trì chế độ dinh dưỡng và vận động phù hợp.

Kết luận

  • Tỷ lệ tăng canxi máu ở người cao tuổi mắc ung thư tại khoa Điều trị giảm nhẹ BV Chợ Rẫy là khoảng 5,3%, với đa số bệnh nhân có triệu chứng thần kinh cơ và tiêu hóa không đặc hiệu.
  • Mức độ tăng canxi máu có mối liên quan chặt chẽ với kết cục lâm sàng xấu, bao gồm tỷ lệ tử vong cao và suy giảm chức năng hoạt động.
  • Phương pháp điều trị hiện tại chủ yếu dựa trên truyền dịch và bisphosphonate, tuy nhiên vẫn còn tỷ lệ tái phát đáng kể.
  • Nghiên cứu cung cấp dữ liệu quan trọng cho việc nâng cao nhận thức, cải thiện quản lý và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp cho nhóm bệnh nhân này.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào sàng lọc sớm, đào tạo nhân viên y tế, phát triển chăm sóc giảm nhẹ toàn diện và nghiên cứu các phương pháp điều trị mới nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và tiên lượng cho người bệnh.

Hành động ngay hôm nay để cải thiện chăm sóc cho người cao tuổi mắc ung thư và tăng canxi máu là cần thiết nhằm giảm thiểu biến chứng và nâng cao hiệu quả điều trị.