Luận văn thạc sĩ về quản lý dạy học môn toán và phát triển năng lực tư duy ở trường trung học cơ sở Từ Sơn, Bắc Ninh

• Tác giả: Trần Văn Luật
• Người hướng dẫn: PGS. Mạc Văn Tiến
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
• Đề tài: Nâng cao năng lực tư duy toán học cho học sinh trung học cơ sở tại Từ Sơn, Bắc Ninh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu
• 1.2. Nghiên cứu nước ngoài
• 1.3. Nghiên cứu trong nước
• 1.4. Một số khái niệm cơ bản
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH
• 2.1. Tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 2.2. Khái quát quy trình khảo sát
• 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở các trường THCS Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở các trường THCS Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở các trường THCS Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 2.5.1. Yếu tố chủ quan
• 2.5.2. Yếu tố khách quan
• 2.6. Đánh giá hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở các trường THCS Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 2.6.1. Ưu điểm và nguyên nhân
• 2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân
• 2.7. Tiểu kết Chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ TỪ SƠN, TỈNH BẮC NINH
• 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp
• 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn
• 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa
• 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống
• 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả
• 3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học ở các trường THCS thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh
• 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho CBQL, GV về tầm quan trọng của việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học
• 3.2.2. Lập kế hoạch triển khai hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học
• 3.2.3. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ GV Toán theo hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng
• 3.2.4. Quản lý sử dụng có hiệu quả thiết bị dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin
• 3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học
• 3.2.6. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp
• 3.2.6.1. Đối tượng khảo nghiệm
• 3.2.6.2. Phương pháp tiến hành khảo nghiệm
• 3.2.6.3. Mục đích khảo nghiệm
• 3.2.6.4. Các biện pháp được khảo nghiệm
• 3.2.6.5. Nội dung khảo nghiệm
• 3.2.6.6. Kết quả khảo nghiệm
• 3.3. Tiểu kết Chương 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về năng lực tư duy toán học

Năng lực tư duy toán học là một trong những yếu tố quan trọng trong quá trình học tập của học sinh trung học cơ sở. Việc phát triển năng lực tư duy không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các khái niệm toán học mà còn rèn luyện khả năng lập luận và giải quyết vấn đề. Theo nghiên cứu, năng lực tư duy được hình thành thông qua các hoạt động học tập tích cực, nơi học sinh được khuyến khích tham gia vào các hoạt động học tập toán học thực tiễn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh giáo dục hiện đại, nơi mà việc phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề là rất cần thiết. Học sinh cần được trang bị các kỹ năng để có thể áp dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, từ đó nâng cao năng lực toán học của bản thân.

1.1. Tầm quan trọng của tư duy toán học

Tư duy toán học không chỉ là khả năng thực hiện các phép toán mà còn là khả năng phân tích, tổng hợp và đánh giá thông tin. Việc phát triển tư duy logic và tư duy phản biện trong môn toán giúp học sinh có thể tiếp cận và giải quyết các vấn đề phức tạp trong cuộc sống. Hơn nữa, giáo dục toán học không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn phải chú trọng đến việc hình thành năng lực tư duy cho học sinh. Điều này có thể đạt được thông qua việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động học tập toán học thực tiễn.

II. Thực trạng dạy học toán tại Từ Sơn Bắc Ninh

Tại các trường trung học cơ sở ở Từ Sơn, Bắc Ninh, thực trạng dạy học môn toán cho thấy nhiều vấn đề cần được cải thiện. Mặc dù có nhiều giáo viên tâm huyết, nhưng việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại để phát triển năng lực tư duy cho học sinh vẫn còn hạn chế. Nhiều giáo viên vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, dẫn đến việc học sinh không được khuyến khích phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề. Theo khảo sát, chỉ một phần nhỏ học sinh cảm thấy tự tin khi giải quyết các bài toán phức tạp. Điều này cho thấy cần có sự thay đổi trong cách thức dạy học để nâng cao năng lực tư duy cho học sinh.

2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học toán

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dạy học môn toán tại Từ Sơn. Đầu tiên, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học chưa đáp ứng đủ yêu cầu cho việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Thứ hai, sự nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tư duy cho học sinh còn hạn chế. Nhiều giáo viên chưa được đào tạo bài bản về các phương pháp dạy học mới, dẫn đến việc họ không tự tin trong việc áp dụng các phương pháp này. Cuối cùng, sự hỗ trợ từ phía phụ huynh và cộng đồng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy năng lực tư duy của học sinh.

III. Biện pháp nâng cao năng lực tư duy toán học

Để nâng cao năng lực tư duy cho học sinh trung học cơ sở tại Từ Sơn, cần thực hiện một số biện pháp cụ thể. Đầu tiên, cần tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên về các phương pháp dạy học tích cực. Thứ hai, cần cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học để tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các phương pháp mới. Thứ ba, cần tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường và phụ huynh trong việc hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập. Cuối cùng, cần có các chương trình đánh giá và kiểm tra định kỳ để theo dõi sự tiến bộ của học sinh trong việc phát triển năng lực tư duy.

3.1. Đề xuất các phương pháp dạy học mới

Việc áp dụng các phương pháp dạy học mới như học tập hợp tác, học qua dự án và học theo nhóm sẽ giúp học sinh phát triển năng lực tư duy một cách hiệu quả. Những phương pháp này không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm và khả năng giao tiếp. Hơn nữa, việc sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học cũng sẽ tạo ra môi trường học tập thú vị và hấp dẫn hơn cho học sinh, từ đó khuyến khích các em tham gia tích cực vào quá trình học tập.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục tại Việt Nam, việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh trung học cơ sở (THCS) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, môn Toán được xem là môn học trọng điểm để phát triển năng lực tư duy và lập luận, là một trong năm năng lực đặc thù được đưa vào chương trình giáo dục phổ thông năm 2018. Tuy nhiên, thực tiễn giảng dạy môn Toán tại các trường THCS ở Thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh cho thấy việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực này còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như nhận thức của giáo viên, cơ sở vật chất chưa đáp ứng, và các đề thi chưa đánh giá đúng năng lực tư duy của học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học tại các trường THCS trên địa bàn Thành phố Từ Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Nghiên cứu tập trung vào năm học 2022-2023, khảo sát tại 8 trường THCS tiêu biểu của Thành phố Từ Sơn, với đối tượng là cán bộ quản lý và giáo viên môn Toán.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về tư duy và phát triển năng lực tư duy trong giáo dục, bao gồm:

• Lý thuyết phát triển nhận thức của Jean Piaget: Nhấn mạnh vai trò của hoạt động và thao tác tư duy trong sự phát triển trí tuệ của học sinh, cho rằng dạy học phải đi trước sự phát triển nhận thức để thúc đẩy tiềm năng học sinh.
• Quan điểm của Vygotsky về phát triển trí tuệ qua hoạt động xã hội: Tư duy và trí tuệ hình thành thông qua sự tương tác giữa học sinh với giáo viên và môi trường học tập, nhấn mạnh vai trò của dạy học hợp tác.
• Lý thuyết về tư duy toán học và suy luận toán học: Tư duy toán học là quá trình vận dụng các thao tác trí tuệ như phân tích, tổng hợp, khái quát hóa để giải quyết vấn đề; lập luận toán học là suy luận dựa trên các căn cứ logic và kiến thức toán học đã được chứng minh.
• Khái niệm năng lực tư duy và lập luận toán học: Bao gồm khả năng suy nghĩ logic, phân tích, tổng hợp, và vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, là mục tiêu trọng tâm trong dạy học môn Toán ở THCS.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, năng lực tư duy, năng lực lập luận toán học, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá năng lực tư duy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

• Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục, tư duy và lập luận toán học.
• Phương pháp khảo sát thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua phiếu hỏi với 20 cán bộ quản lý và 120 giáo viên môn Toán tại 8 trường THCS trên địa bàn Thành phố Từ Sơn trong năm học 2022-2023. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện kết hợp với chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
• Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ 2 lãnh đạo và 5 nhà giáo có kinh nghiệm để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất.
• Phương pháp thống kê và xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm thống kê để phân tích dữ liệu khảo sát, đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp quản lý.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 2/2024, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất biện pháp và khảo nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Vai trò của quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học: 85% cán bộ quản lý và giáo viên đồng thuận rằng quản lý hiệu quả hoạt động dạy học theo hướng này góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển toàn diện năng lực học sinh.

2. Thực trạng hoạt động dạy học và quản lý tại các trường THCS Thành phố Từ Sơn:

   • 70% giáo viên cho biết phương pháp dạy học tích cực được áp dụng nhưng chưa đồng đều và chưa sâu rộng.
   • 65% cán bộ quản lý đánh giá cơ sở vật chất và thiết bị dạy học còn thiếu, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới.
   • 60% giáo viên phản ánh việc kiểm tra, đánh giá chưa tập trung đánh giá năng lực tư duy và lập luận của học sinh.
   • 75% cán bộ quản lý cho biết kế hoạch và tổ chức quản lý hoạt động dạy học còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ và chưa có hệ thống đánh giá hiệu quả toàn diện.

3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học:

   • Yếu tố chủ quan: 55% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng trình độ chuyên môn và nhận thức về đổi mới phương pháp còn hạn chế.
   • Yếu tố khách quan: 80% đồng ý rằng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và chính sách quản lý còn nhiều bất cập ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

4. Kết quả khảo nghiệm các biện pháp quản lý đề xuất:

   • 90% chuyên gia đánh giá các biện pháp nâng cao nhận thức, lập kế hoạch, bồi dưỡng chuyên môn, quản lý thiết bị và đổi mới kiểm tra đánh giá là cần thiết và khả thi.
   • Sau khảo nghiệm, các trường áp dụng biện pháp đã ghi nhận tăng 15% điểm trung bình môn Toán và cải thiện rõ rệt năng lực tư duy của học sinh qua các bài kiểm tra đánh giá năng lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục THCS. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đổi mới kiểm tra đánh giá giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và nhận thức của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý là những rào cản lớn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các yếu tố này cũng được xác định là nguyên nhân phổ biến ảnh hưởng đến hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học.

Việc khảo nghiệm các biện pháp quản lý cho thấy tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn, đặc biệt là khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và nhà trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình môn Toán trước và sau khi áp dụng biện pháp, cũng như bảng đánh giá nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học. Tổ chức các hội thảo, tập huấn định kỳ trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

2. Lập kế hoạch triển khai hoạt động dạy học đổi mới với mục tiêu rõ ràng, nội dung phù hợp và phân công trách nhiệm cụ thể cho từng bộ phận. Thực hiện kế hoạch hàng năm, đánh giá định kỳ 6 tháng một lần bởi Ban giám hiệu và tổ chuyên môn.

3. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên thông qua các khóa đào tạo về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng đánh giá năng lực tư duy. Thời gian bồi dưỡng kéo dài 3 tháng, tổ chức tại các trung tâm bồi dưỡng giáo viên địa phương.

4. Quản lý và sử dụng hiệu quả thiết bị dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Toán. Đầu tư bổ sung thiết bị hiện đại, phần mềm hỗ trợ dạy học trong vòng 1 năm, đồng thời xây dựng quy trình quản lý và bảo trì thiết bị.

5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học theo hướng đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh. Xây dựng ngân hàng đề kiểm tra, áp dụng đa dạng hình thức đánh giá trong năm học tiếp theo, do tổ chuyên môn chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận thức sâu sắc về vai trò quản lý trong đổi mới phương pháp dạy học, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

2. Giáo viên môn Toán THCS: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh, đồng thời cải tiến công tác kiểm tra đánh giá.

3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy có ý nghĩa gì?
   Quản lý giúp tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm phát huy tối đa năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục.

2. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học môn Toán hiện nay là gì?
   Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên, thiếu thiết bị dạy học hiện đại, phương pháp kiểm tra chưa đánh giá đúng năng lực tư duy, và thiếu sự phối hợp trong quản lý.

3. Làm thế nào để nâng cao năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh?
   Thông qua đổi mới phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ hỗ trợ, tổ chức các hoạt động thực hành, giải quyết vấn đề và đánh giá năng lực tư duy một cách toàn diện.

4. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để cải thiện chất lượng dạy học môn Toán?
   Nâng cao nhận thức cán bộ quản lý và giáo viên, lập kế hoạch chi tiết, bồi dưỡng chuyên môn, quản lý thiết bị hiệu quả và đổi mới kiểm tra đánh giá.

5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực tư duy?
   Đánh giá qua kết quả học tập, năng lực tư duy của học sinh qua các bài kiểm tra, khảo sát ý kiến giáo viên và cán bộ quản lý, cũng như theo dõi sự thay đổi trong phương pháp dạy học.

Kết luận

• Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại Thành phố Từ Sơn.
• Thực trạng cho thấy còn nhiều hạn chế về nhận thức, cơ sở vật chất và phương pháp kiểm tra đánh giá cần được cải thiện.
• Các biện pháp quản lý đề xuất đã được khảo nghiệm và chứng minh tính cần thiết, khả thi, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan trong công tác đổi mới giáo dục.
• Đề xuất triển khai các giải pháp trong năm học tiếp theo, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS và Sở Giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp quản lý đã đề xuất, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và đầu tư cơ sở vật chất nhằm phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh một cách bền vững.