Tổng quan nghiên cứu

Thị trường chứng khoán Việt Nam chính thức hoạt động từ năm 2000, với hơn 750 doanh nghiệp niêm yết trên hai sàn giao dịch chính là HOSE và HNX, cùng gần 860 doanh nghiệp trên sàn UPCOM. Vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt hơn 4,5 triệu tỷ đồng, chiếm khoảng 80% GDP cả nước. Theo đề án cơ cấu lại thị trường chứng khoán và bảo hiểm, mục tiêu đến năm 2020 là quy mô thị trường cổ phiếu đạt 100% GDP, thị trường trái phiếu đạt 47% GDP và số lượng nhà đầu tư đạt 3% dân số. Trong bối cảnh đó, việc công bố thông tin kế toán minh bạch, chính xác và kịp thời trở thành yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của nhà đầu tư, từ đó thúc đẩy dòng tiền và tính thanh khoản trên thị trường.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng công bố thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam, đánh giá mức độ sử dụng thông tin kế toán trong quá trình ra quyết định của nhà đầu tư, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện công bố thông tin kế toán nhằm đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công ty đại chúng niêm yết trên Sở Giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE), khảo sát trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 8 năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng thông tin tài chính, góp phần xây dựng thị trường chứng khoán phát triển bền vững, minh bạch và hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết công bố thông tin kế toán và lý thuyết ra quyết định của nhà đầu tư. Lý thuyết công bố thông tin kế toán nhấn mạnh vai trò của báo cáo tài chính trong việc cung cấp thông tin kinh tế - tài chính trung thực, kịp thời và có thể so sánh được cho các đối tượng sử dụng thông tin. Lý thuyết ra quyết định của nhà đầu tư tập trung vào việc sử dụng các thông tin kế toán để phân tích, dự đoán và đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.

Mô hình nghiên cứu tập trung vào các khái niệm chính như:

  • Thông tin kế toán công bố: bao gồm báo cáo tài chính năm, báo cáo tài chính quý, báo cáo tài chính bán niên đã kiểm toán hoặc soát xét, báo cáo thường niên và các thông tin bất thường.
  • Chất lượng thông tin kế toán: được đánh giá qua các đặc điểm như tính thích hợp, trình bày trung thực, có thể so sánh, có thể kiểm chứng, kịp thời và dễ hiểu.
  • Mức độ sử dụng thông tin kế toán của nhà đầu tư: đo lường qua việc áp dụng các chỉ số tài chính như tỷ số thanh khoản, tỷ số hiệu quả hoạt động, tỷ số quản lý nợ, tỷ số khả năng sinh lợi, tỷ số tăng trưởng và tỷ số giá trị thị trường trong quá trình ra quyết định đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Phương pháp định tính được sử dụng để tổng hợp, phân tích các tài liệu, văn bản pháp luật, chuẩn mực kế toán và các nghiên cứu trước đây liên quan đến công bố thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán. Phương pháp định lượng được áp dụng thông qua khảo sát thực tế với 120 nhà đầu tư cá nhân trên Sở Giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ 15/07/2020 đến 05/08/2020.

Cỡ mẫu khảo sát là 120 phiếu hợp lệ, trong đó 82 phiếu khảo sát trực tiếp tại các công ty chứng khoán và 38 phiếu khảo sát trực tuyến qua Google Form. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và phân tích chéo (crosstab) để đánh giá mức độ sử dụng thông tin kế toán và nhu cầu của nhà đầu tư. Timeline nghiên cứu kéo dài trong vòng 2 tháng, bao gồm thiết kế phiếu khảo sát, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công bố thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam:

    • Hầu hết các công ty đại chúng niêm yết đã thực hiện công bố báo cáo tài chính quý, báo cáo tài chính bán niên đã soát xét và báo cáo tài chính năm đã kiểm toán theo đúng quy định.
    • Tuy nhiên, chất lượng công bố thông tin còn hạn chế, nhiều doanh nghiệp chỉ thực hiện công bố mang tính đối phó, chưa nhận thức đầy đủ vai trò của công bố thông tin trong việc nâng cao giá trị doanh nghiệp.
    • Thời gian công bố thông tin chưa đồng đều, có trường hợp chậm trễ so với quy định, ảnh hưởng đến tính kịp thời và độ tin cậy của thông tin.

  2. Mức độ sử dụng thông tin kế toán của nhà đầu tư trong quá trình ra quyết định:

    • Khoảng 85% nhà đầu tư khảo sát cho biết họ sử dụng thông tin kế toán công bố để phân tích và ra quyết định đầu tư.
    • Các chỉ số tài chính được sử dụng phổ biến gồm tỷ số thanh khoản hiện hành (75%), tỷ số khả năng sinh lợi trên vốn chủ sở hữu (68%), và tỷ số giá trị thị trường trên giá trị sổ sách (M/B) (60%).
    • Nhà đầu tư có trình độ chuyên môn về kế toán và tài chính cao hơn có xu hướng sử dụng thông tin kế toán một cách sâu sắc và hiệu quả hơn.

  3. Yêu cầu của nhà đầu tư về chất lượng thông tin kế toán:

    • Nhà đầu tư mong muốn thông tin kế toán phải đảm bảo tính trung thực, đầy đủ và kịp thời.
    • Khoảng 70% nhà đầu tư đánh giá cao việc công bố báo cáo tài chính đã được kiểm toán và báo cáo soát xét bán niên nhằm tăng độ tin cậy thông tin.
    • Nhu cầu về thông tin chi tiết và minh bạch hơn trong thuyết minh báo cáo tài chính cũng được đề cập nhiều.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù các công ty đại chúng trên thị trường chứng khoán Việt Nam đã tuân thủ các quy định về công bố thông tin kế toán, nhưng chất lượng và tính kịp thời của thông tin còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của công bố thông tin, cùng với cơ chế giám sát và chế tài chưa thực sự hiệu quả. So sánh với các thị trường phát triển như Mỹ và Trung Quốc, Việt Nam còn thiếu sự minh bạch và đồng bộ trong công bố thông tin, ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư.

Việc nhà đầu tư sử dụng các chỉ số tài chính phổ biến trong phân tích cho thấy tầm quan trọng của các báo cáo tài chính trong quá trình ra quyết định. Tuy nhiên, sự khác biệt về trình độ chuyên môn giữa các nhà đầu tư dẫn đến mức độ sử dụng và hiểu biết thông tin kế toán khác nhau, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả quyết định đầu tư. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng các chỉ số tài chính theo trình độ chuyên môn có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này.

Những phát hiện này nhấn mạnh sự cần thiết phải nâng cao chất lượng công bố thông tin kế toán, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức và kỹ năng phân tích tài chính cho nhà đầu tư nhằm phát huy tối đa giá trị của thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện nội dung hệ thống báo cáo tài chính

    • Động từ hành động: Cập nhật và bổ sung các mục thông tin chi tiết trong báo cáo tài chính và thuyết minh báo cáo tài chính.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ báo cáo tài chính có đầy đủ thông tin chi tiết lên 90% trong vòng 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính phối hợp với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN).

  2. Nâng cao ý thức và kỹ năng lập báo cáo tài chính của các công ty đại chúng

    • Động từ hành động: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về chuẩn mực kế toán và kỹ năng công bố thông tin cho kế toán trưởng và bộ phận tài chính.
    • Target metric: 100% công ty đại chúng tham gia ít nhất một khóa đào tạo trong năm đầu tiên.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệp hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam phối hợp với các trường đại học.

  3. Tăng cường chất lượng kiểm soát nội bộ và kiểm toán độc lập

    • Động từ hành động: Thắt chặt quy định về kiểm soát nội bộ và nâng cao tiêu chuẩn kiểm toán độc lập đối với các công ty đại chúng.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính xuống dưới 5% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBCKNN và các tổ chức kiểm toán được chấp thuận.

  4. Hoàn thiện hình thức công bố thông tin kế toán

    • Động từ hành động: Xây dựng hệ thống công bố thông tin điện tử đồng bộ, minh bạch và dễ tiếp cận cho nhà đầu tư.
    • Target metric: 100% công ty đại chúng công bố thông tin qua hệ thống điện tử trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giao dịch Chứng khoán phối hợp với UBCKNN.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách tài chính

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao chất lượng công bố thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Thiết kế các quy định pháp luật và hướng dẫn công bố thông tin minh bạch.

  2. Các công ty đại chúng và tổ chức niêm yết

    • Lợi ích: Nắm bắt yêu cầu và tiêu chuẩn công bố thông tin kế toán, nâng cao chất lượng báo cáo tài chính và tăng cường niềm tin nhà đầu tư.
    • Use case: Cải tiến quy trình lập và công bố báo cáo tài chính, đáp ứng yêu cầu pháp lý và thị trường.

  3. Nhà đầu tư cá nhân và tổ chức

    • Lợi ích: Hiểu rõ cách sử dụng thông tin kế toán trong phân tích và ra quyết định đầu tư hiệu quả.
    • Use case: Áp dụng các chỉ số tài chính để đánh giá doanh nghiệp và dự báo triển vọng đầu tư.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành kế toán, tài chính

    • Lợi ích: Cung cấp tài liệu nghiên cứu thực tiễn về công bố thông tin kế toán và thị trường chứng khoán Việt Nam.
    • Use case: Tham khảo để phát triển bài giảng, nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực công bố thông tin tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công bố thông tin kế toán lại quan trọng trên thị trường chứng khoán?
    Công bố thông tin kế toán giúp nhà đầu tư đánh giá chính xác tình hình tài chính và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý. Ví dụ, báo cáo tài chính minh bạch giúp giảm rủi ro bất cân xứng thông tin.

  2. Những chỉ số tài chính nào được nhà đầu tư sử dụng phổ biến nhất?
    Các chỉ số phổ biến gồm tỷ số thanh khoản hiện hành, tỷ số khả năng sinh lợi trên vốn chủ sở hữu và tỷ số giá trị thị trường trên giá trị sổ sách (M/B). Những chỉ số này giúp đánh giá khả năng thanh toán, sinh lợi và giá trị thị trường của doanh nghiệp.

  3. Chất lượng công bố thông tin kế toán được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Chất lượng được đánh giá qua tính thích hợp, trình bày trung thực, có thể so sánh, có thể kiểm chứng, kịp thời và dễ hiểu. Ví dụ, thông tin phải được công bố đúng hạn và phản ánh trung thực các sự kiện kinh tế.

  4. Nhà đầu tư có thể làm gì để sử dụng hiệu quả thông tin kế toán?
    Nhà đầu tư nên nâng cao kiến thức về kế toán và phân tích tài chính, sử dụng các kỹ thuật phân tích tỷ số tài chính để đánh giá doanh nghiệp, đồng thời so sánh với các doanh nghiệp cùng ngành để đưa ra quyết định chính xác.

  5. Việt Nam có thể học hỏi gì từ các thị trường chứng khoán lớn như Mỹ và Trung Quốc?
    Việt Nam cần hiện đại hóa hệ thống công bố thông tin, xây dựng quy định chặt chẽ và minh bạch, đồng thời khuyến khích các tổ chức cung cấp thông tin chuyên nghiệp để tăng cường niềm tin nhà đầu tư và thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước.

Kết luận

  • Thị trường chứng khoán Việt Nam đã phát triển nhanh chóng với quy mô vốn hóa chiếm khoảng 80% GDP, đóng vai trò quan trọng trong huy động vốn cho nền kinh tế.
  • Công bố thông tin kế toán là yếu tố then chốt để xây dựng niềm tin và hỗ trợ nhà đầu tư ra quyết định chính xác trên thị trường.
  • Thực trạng công bố thông tin kế toán còn nhiều hạn chế về chất lượng và tính kịp thời, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của thị trường.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng công bố thông tin kế toán, bao gồm hoàn thiện hệ thống báo cáo, nâng cao kỹ năng lập báo cáo, tăng cường kiểm soát nội bộ và hiện đại hóa hình thức công bố thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho nhà đầu tư để phát huy tối đa giá trị của thông tin kế toán trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà đầu tư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp hoàn thiện công bố thông tin kế toán, góp phần xây dựng thị trường chứng khoán minh bạch, hiệu quả và bền vững.