Tổng quan nghiên cứu

Hội chứng trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là một bệnh lý phổ biến toàn cầu với tỷ lệ mắc khoảng 13%, trong đó khu vực Nam Á và Đông Nam châu Âu có tỷ lệ trên 25%, còn Đông Nam Á, Canada và Pháp dưới 10%. Tại Việt Nam, tỷ lệ viêm thực quản do trào ngược được ghi nhận khoảng 7,8%, với nhóm tuổi chủ yếu từ 40-49 và tỷ lệ nam giới mắc cao hơn nữ. GERD gây ra các triệu chứng như nóng rát sau xương ức, ợ nóng, nuốt khó, đau ngực và các biểu hiện ngoài thực quản như ho kéo dài, hen phế quản, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống người bệnh.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác dụng điều trị hội chứng trào ngược dạ dày thực quản bằng bài thuốc cổ truyền “Đan chi tiêu dao tán” và theo dõi tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Tuệ Tĩnh từ tháng 11/2019 đến tháng 6/2020 với 60 bệnh nhân được phân nhóm điều trị bằng bài thuốc hoặc phác đồ chuẩn gồm Omeprazol và Gastropulgite. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa trong việc phát triển phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng điều trị GERD tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai nền tảng lý thuyết chính: y học hiện đại và y học cổ truyền (YHCT). Theo y học hiện đại, GERD là do mất cân bằng giữa các yếu tố bảo vệ thực quản (cơ thắt thực quản dưới, nhu động thực quản, bicarbonate trong nước bọt) và các yếu tố tấn công (acid, pepsin, mật). Các triệu chứng điển hình gồm nóng rát, ợ chua, nuốt khó, và các biến chứng như viêm thực quản, Barrett thực quản. Chẩn đoán dựa trên triệu chứng lâm sàng, nội soi, đo pH thực quản 24 giờ và bảng câu hỏi GERD-Q.

Theo YHCT, GERD thuộc phạm vi các chứng như “Ẩu toan”, “Phản vị”, “Khí nghịch”, với nguyên nhân chủ yếu do can khí uất kết, tỳ vị hư nhược, đàm thấp ứ trệ. Pháp điều trị tập trung vào sơ can giải uất, hòa trung ích khí, lý khí hòa vị. Bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” gồm 10 vị thuốc có tác dụng sơ can, lý khí, dưỡng huyết, kiện tỳ, được phân tích dựa trên dược lý hiện đại và tính vị quy kinh trong YHCT.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Cơ thắt thực quản dưới (LES) và vai trò trong ngăn trào ngược
  • Phân loại tổn thương thực quản theo Los Angeles
  • Phân thể lâm sàng theo YHCT: can vị uất nhiệt, đởm nhiệt phạm vị, trung hư hàn nghịch, khí uất đàm trở, ứ huyết trở lạc
  • Bộ câu hỏi GERD-Q dùng để đánh giá mức độ triệu chứng

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu can thiệp lâm sàng có nhóm chứng, tiến hành tại Bệnh viện Tuệ Tĩnh trong 8 tháng. Cỡ mẫu gồm 60 bệnh nhân GERD được chọn theo tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng và nội soi, chia đều thành nhóm nghiên cứu (điều trị bằng bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán”) và nhóm đối chứng (điều trị bằng Omeprazol 20mg và Gastropulgite). Tiêu chuẩn loại trừ gồm bệnh nhân suy gan, thận, ung thư, nhiễm Helicobacter pylori, phụ nữ có thai hoặc cho con bú.

Bài thuốc được sắc theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam, liều dùng 300ml/ngày chia 2 lần, uống sau ăn 30 phút trong 21 ngày. Nhóm đối chứng dùng Omeprazol 20mg mỗi tối và Gastropulgite 3 gói/ngày trong cùng thời gian.

Các chỉ tiêu theo dõi gồm:

  • Thay đổi triệu chứng lâm sàng qua điểm GERD-Q trước, sau 21 ngày và duy trì sau 7 ngày ra viện
  • Tác dụng không mong muốn trên lâm sàng và cận lâm sàng (dấu hiệu sinh tồn, công thức máu, sinh hóa gan thận)
  • Hiệu quả điều trị chung được đánh giá theo tỷ lệ % giảm điểm GERD-Q (≥50% là tốt)

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các phương pháp thống kê: t-test, chi-square, mức ý nghĩa p<0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm bệnh nhân: Nhóm tuổi chủ yếu dưới 30 và trên 50 tuổi chiếm lần lượt 36,7% và 40%, tỷ lệ nữ giới mắc cao hơn nam giới trong cả hai nhóm nghiên cứu và đối chứng.

  2. Hiệu quả điều trị: Sau 21 ngày, nhóm dùng bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” có tỷ lệ cải thiện triệu chứng tốt đạt khoảng 80%, trong khi nhóm đối chứng đạt khoảng 50%. Điểm trung bình GERD-Q giảm đáng kể từ mức khoảng 15 xuống còn dưới 7 (p<0,01) ở nhóm nghiên cứu, duy trì ổn định sau 7 ngày ngưng thuốc.

  3. Thay đổi triệu chứng lâm sàng: Các triệu chứng nóng rát, ợ chua, nuốt khó giảm rõ rệt hơn ở nhóm nghiên cứu so với nhóm đối chứng, với tỷ lệ giảm triệu chứng trên 60% so với 40% ở nhóm đối chứng.

  4. Tác dụng không mong muốn: Không ghi nhận tác dụng phụ nghiêm trọng ở cả hai nhóm. Các chỉ số sinh tồn, công thức máu và sinh hóa gan thận không thay đổi có ý nghĩa thống kê, chứng tỏ tính an toàn của bài thuốc.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” có hiệu quả điều trị hội chứng trào ngược dạ dày thực quản tương đương hoặc vượt trội so với phác đồ chuẩn sử dụng Omeprazol và Gastropulgite. Sự cải thiện triệu chứng và điểm GERD-Q rõ rệt phản ánh tác dụng tích cực của bài thuốc trong việc điều hòa khí cơ, giảm uất kết, kiện tỳ hòa vị theo YHCT, đồng thời có cơ sở dược lý hiện đại với các thành phần có tác dụng chống viêm, chống co thắt, bảo vệ niêm mạc.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về thuốc ức chế bơm proton, tỷ lệ đáp ứng thấp hơn ở bệnh nhân không có viêm trợt thực quản, bài thuốc cổ truyền mở ra hướng điều trị bổ trợ hoặc thay thế an toàn, hiệu quả. Việc không ghi nhận tác dụng phụ nghiêm trọng cũng là điểm cộng lớn, giúp bệnh nhân tránh được các tác dụng phụ lâu dài của thuốc tây.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm GERD-Q trước và sau điều trị giữa hai nhóm, bảng phân bố tỷ lệ cải thiện triệu chứng và bảng theo dõi các chỉ số sinh hóa để minh họa tính an toàn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” trong điều trị GERD: Khuyến nghị sử dụng bài thuốc như một phương pháp điều trị chính hoặc bổ trợ cho bệnh nhân GERD không có biến chứng nặng, nhằm cải thiện triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. Thời gian điều trị đề xuất 21 ngày, theo dõi duy trì ít nhất 7 ngày sau điều trị.

  2. Đào tạo và hướng dẫn sử dụng cho cán bộ y tế: Tổ chức các khóa đào tạo về bài thuốc và phương pháp chẩn đoán, theo dõi GERD theo YHCT kết hợp y học hiện đại cho bác sĩ, nhân viên y tế tại các cơ sở y tế tuyến tỉnh và trung ương.

  3. Nghiên cứu mở rộng và theo dõi lâu dài: Thực hiện các nghiên cứu đa trung tâm với cỡ mẫu lớn hơn, theo dõi hiệu quả và an toàn lâu dài của bài thuốc, đồng thời khảo sát tác dụng trên các phân thể lâm sàng khác nhau của GERD.

  4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức người bệnh: Xây dựng tài liệu hướng dẫn người bệnh về chế độ sinh hoạt, ăn uống kết hợp sử dụng bài thuốc để phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả, giảm thiểu tái phát.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và chuyên gia y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và lâm sàng để áp dụng bài thuốc cổ truyền trong điều trị GERD, giúp mở rộng lựa chọn điều trị cho bệnh nhân.

  2. Bác sĩ chuyên ngành tiêu hóa: Tham khảo để hiểu rõ hơn về các phương pháp điều trị kết hợp y học hiện đại và cổ truyền, nâng cao hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ thuốc tây.

  3. Nhà nghiên cứu y học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về dược lý, lâm sàng và phát triển thuốc cổ truyền trong điều trị các bệnh tiêu hóa.

  4. Sinh viên, học viên cao học y học cổ truyền: Học tập, nghiên cứu chuyên sâu về hội chứng trào ngược dạ dày thực quản, phương pháp nghiên cứu lâm sàng và ứng dụng bài thuốc cổ truyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” có an toàn không?
    Nghiên cứu không ghi nhận tác dụng phụ nghiêm trọng, các chỉ số sinh hóa gan thận và công thức máu ổn định sau điều trị 21 ngày, chứng tỏ tính an toàn cao của bài thuốc.

  2. Hiệu quả điều trị của bài thuốc so với thuốc tây như thế nào?
    Bài thuốc đạt tỷ lệ cải thiện triệu chứng tốt khoảng 80%, vượt trội so với 50% của phác đồ Omeprazol và Gastropulgite, đồng thời duy trì hiệu quả sau 7 ngày ngưng thuốc.

  3. Bài thuốc phù hợp với nhóm bệnh nhân nào?
    Phù hợp với bệnh nhân GERD không có biến chứng nặng, không nhiễm Helicobacter pylori, và có thể áp dụng cho các phân thể lâm sàng theo YHCT như can vị uất nhiệt, khí uất đàm trở.

  4. Thời gian điều trị tối ưu là bao lâu?
    Liệu trình điều trị đề xuất là 21 ngày liên tục, uống 2 lần/ngày, theo dõi duy trì hiệu quả ít nhất 7 ngày sau khi kết thúc điều trị.

  5. Có thể kết hợp bài thuốc với các phương pháp điều trị khác không?
    Có thể kết hợp với các biện pháp thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và thuốc tây theo chỉ định bác sĩ để tăng hiệu quả điều trị và giảm tái phát.

Kết luận

  • Bài thuốc “Đan chi tiêu dao tán” có hiệu quả điều trị hội chứng trào ngược dạ dày thực quản cao, cải thiện rõ rệt triệu chứng và điểm GERD-Q.
  • Tác dụng không mong muốn không đáng kể, đảm bảo an toàn cho bệnh nhân trong quá trình điều trị.
  • Nghiên cứu góp phần phát triển phương pháp điều trị kết hợp y học cổ truyền và hiện đại, mở rộng lựa chọn cho bệnh nhân GERD tại Việt Nam.
  • Cần tiếp tục nghiên cứu đa trung tâm, theo dõi lâu dài để khẳng định hiệu quả và an toàn của bài thuốc.
  • Khuyến nghị áp dụng bài thuốc trong thực tiễn lâm sàng và đào tạo cán bộ y tế để nâng cao chất lượng điều trị GERD.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng bài thuốc tại các cơ sở y tế, đồng thời tổ chức các nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện phác đồ điều trị và nâng cao hiệu quả chăm sóc bệnh nhân.