Tổng quan nghiên cứu

Theo ước tính, dân số người cao tuổi (NCT) trên thế giới sẽ tăng từ 600 triệu năm 2000 lên gần 2 tỷ người vào năm 2025, trong đó Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng này với tỷ lệ NCT chiếm 12,2% dân số năm 2019 và dự kiến đạt khoảng 17% vào năm 2029. Cùng với sự gia tăng tuổi thọ, tỷ lệ mắc bệnh ung thư ở NCT cũng ngày càng cao, chiếm khoảng hơn 2/3 các ca ung thư mới được chẩn đoán. Bệnh ung thư không chỉ gây ra những tổn thương thể chất mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tinh thần người bệnh, đặc biệt trong giai đoạn cuối đời (GĐCĐ). Khoảng 40% bệnh nhân ung thư trải qua mức độ đau trung bình đến nặng trong 3 ngày cuối cùng của cuộc sống, tạo nên gánh nặng lớn cho cả bệnh nhân, gia đình và hệ thống y tế.

Nghiên cứu này nhằm đánh giá nguyện vọng của người cao tuổi mắc bệnh ung thư về kế hoạch chăm sóc cuối đời (CSCĐ) bằng bộ công cụ Go Wish tại Khoa Lão - Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 11/2020 đến tháng 6/2021. Mục tiêu cụ thể gồm đánh giá tính khả thi của bộ công cụ Go Wish trong thảo luận về nguyện vọng CSCĐ, mô tả các nguyện vọng của NCT mắc ung thư và phân tích mối liên quan giữa đặc điểm dân số học, bệnh lý với các nguyện vọng được lựa chọn nhiều nhất. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc, giúp bệnh nhân được tôn trọng quyền tự chủ và góp phần định hướng phát triển dịch vụ y tế phù hợp với nhu cầu thực tế của cộng đồng NCT mắc bệnh ung thư.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Mô hình chăm sóc lấy bệnh nhân làm trung tâm (Patient-Centered Care): Nhấn mạnh việc tôn trọng và tham gia của bệnh nhân trong các quyết định y tế, đặc biệt trong giai đoạn cuối đời, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và sự hài lòng của bệnh nhân.
  • Lý thuyết về chăm sóc giảm nhẹ (Palliative Care Theory): Tập trung vào việc giảm nhẹ các triệu chứng đau đớn, khó chịu và hỗ trợ tâm lý, xã hội cho bệnh nhân mắc bệnh nan y, giúp họ sống thoải mái và có phẩm giá đến cuối đời.
  • Khái niệm về kế hoạch chăm sóc trong tương lai (Advance Care Planning - ACP): Quá trình bệnh nhân có năng lực tâm thần tham gia vào việc ra quyết định về kế hoạch chăm sóc y tế cá nhân, nhằm đảm bảo các dịch vụ y tế phù hợp với giá trị và nguyện vọng của họ.
  • Các khái niệm chuyên ngành chính: bao gồm chăm sóc cuối đời (End of Life Care), di chúc sức khỏe (Living Will), phương tiện duy trì sự sống (Life-sustaining Treatment), nguyện vọng không hồi sức (Do Not Resuscitate - DNR), và các thang điểm đánh giá chức năng như ECOG, ADL, Charlson Comorbidity Index.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp cắt ngang, tiến hành tại Khoa Lão - Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 11/2020 đến tháng 6/2021. Đối tượng nghiên cứu là người cao tuổi (≥ 60 tuổi) mắc bệnh ung thư, biết rõ về bệnh và đồng ý tham gia nghiên cứu. Cỡ mẫu tối thiểu được tính toán là 29 bệnh nhân dựa trên tỷ lệ 92% mong muốn mất tại nhà, với độ chính xác 10% và mức tin cậy 95%. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, tiếp cận toàn bộ bệnh nhân thỏa tiêu chuẩn trong thời gian nghiên cứu.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp sử dụng bộ công cụ Go Wish đã được Việt hóa thành bộ "Khai Mở Tình Thương". Người phỏng vấn là nghiên cứu viên đã được đào tạo sử dụng công cụ này. Quá trình phỏng vấn gồm các bước: giới thiệu mục đích, thu thập thông tin dân số học và bệnh lý, hướng dẫn bệnh nhân phân loại và ưu tiên các nguyện vọng trong bộ công cụ Go Wish, ghi nhận chia sẻ và phản ứng của bệnh nhân. Dữ liệu sau đó được nhập và xử lý trên phần mềm Excel, phân tích mô tả và phân tích mối liên quan giữa các biến số bằng các phương pháp thống kê thích hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tính khả thi của bộ công cụ Go Wish: Bộ công cụ được đánh giá có tính đồng nhất nội tại cao (Cronbach's Alpha > 0.8), thời gian phỏng vấn trung bình khoảng 30-45 phút, phù hợp với khả năng tiếp nhận của bệnh nhân cao tuổi mắc ung thư. Khoảng 90% bệnh nhân đồng ý tham gia và hoàn thành phỏng vấn, cho thấy công cụ dễ sử dụng và tạo điều kiện thuận lợi cho thảo luận về chủ đề nhạy cảm.

  2. Nguyện vọng chăm sóc cuối đời phổ biến: Trong số 41 nguyện vọng được khảo sát, 4 nguyện vọng được lựa chọn nhiều nhất gồm: "Tôi ước muốn không bị đau đớn nữa" (chiếm khoảng 60%), "Tôi ước muốn được tỉnh táo đến phút chót" (khoảng 55%), "Tôi ước muốn tin tưởng vào bác sĩ của tôi" (khoảng 50%), và "Tôi ước muốn được chết tại nhà" (khoảng 45%). Tỷ lệ này tương đồng với các nghiên cứu quốc tế, ví dụ như nghiên cứu tại Thái Lan và Hoa Kỳ.

  3. Mối liên quan giữa đặc điểm dân số học, bệnh lý và nguyện vọng: Bệnh nhân có mức độ hoạt động chức năng cao (ECOG 0-1) và độc lập trong hoạt động sống cơ bản (ADL ≥ 5) có xu hướng chọn nguyện vọng "tỉnh táo đến phút chót" cao hơn (p < 0.05). Bệnh nhân có chỉ số bệnh đồng mắc Charlson thấp cũng có xu hướng tin tưởng bác sĩ nhiều hơn. Ngoài ra, nhóm bệnh nhân có hiểu biết đúng về tiên lượng bệnh có tỷ lệ lựa chọn nguyện vọng không đau đớn và được chăm sóc phù hợp cao hơn 20% so với nhóm không hiểu biết.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả nghiên cứu phù hợp với báo cáo của Lankarani (Hoa Kỳ) và nghiên cứu tại Thái Lan về ưu tiên giảm đau và giữ sự tỉnh táo. Tuy nhiên, tỷ lệ mong muốn mất tại nhà ở nghiên cứu này thấp hơn một chút so với các nghiên cứu tại Anh Quốc và Nam Phi, có thể do khác biệt về văn hóa và điều kiện chăm sóc tại Việt Nam.

Thảo luận kết quả

Nguyện vọng không đau đớn và được tỉnh táo đến phút cuối cùng phản ánh nhu cầu thiết yếu của bệnh nhân ung thư cao tuổi trong giai đoạn cuối đời, phù hợp với mục tiêu chăm sóc giảm nhẹ nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống. Mối liên quan giữa chức năng thể chất và lựa chọn nguyện vọng cho thấy bệnh nhân có khả năng tự chăm sóc mong muốn duy trì sự tỉnh táo để giữ phẩm giá và tự chủ. Việc tin tưởng vào bác sĩ cũng là yếu tố quan trọng, giúp bệnh nhân cảm thấy an tâm và sẵn sàng tham gia vào kế hoạch chăm sóc.

Bộ công cụ Go Wish đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả trong việc tạo điều kiện cho bệnh nhân bày tỏ nguyện vọng một cách rõ ràng và thoải mái, góp phần thúc đẩy giao tiếp giữa bệnh nhân, gia đình và nhân viên y tế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ lựa chọn từng nguyện vọng, bảng phân tích mối liên quan giữa đặc điểm bệnh nhân và nguyện vọng, giúp minh họa rõ ràng các kết quả chính.

Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao nhận thức và giáo dục bệnh nhân về tiên lượng bệnh để họ có thể đưa ra quyết định phù hợp. So với các nghiên cứu quốc tế, sự khác biệt về nguyện vọng mất tại nhà phản ánh ảnh hưởng của văn hóa và hệ thống chăm sóc hiện tại, đòi hỏi sự điều chỉnh phù hợp trong chính sách và dịch vụ y tế tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi bộ công cụ Go Wish trong các cơ sở y tế: Đào tạo nhân viên y tế, đặc biệt là nhân viên chăm sóc giảm nhẹ và bác sĩ lâm sàng, sử dụng bộ công cụ để thảo luận nguyện vọng CSCĐ với bệnh nhân cao tuổi mắc ung thư. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ bệnh nhân được tham gia quyết định kế hoạch chăm sóc trong vòng 12 tháng tới.

  2. Tăng cường giáo dục và truyền thông về tiên lượng bệnh và chăm sóc cuối đời: Phát triển tài liệu hướng dẫn, tổ chức các buổi tư vấn, hội thảo cho bệnh nhân và gia đình nhằm nâng cao nhận thức, giúp họ hiểu rõ về bệnh tình và các lựa chọn chăm sóc. Mục tiêu giảm tỷ lệ bệnh nhân không hiểu tiên lượng xuống dưới 20% trong 2 năm.

  3. Phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà và hỗ trợ gia đình: Xây dựng các chương trình chăm sóc giảm nhẹ tại nhà, hỗ trợ tài chính và đào tạo người chăm sóc để đáp ứng nguyện vọng mất tại nhà của bệnh nhân. Mục tiêu tăng tỷ lệ bệnh nhân được chăm sóc tại nhà lên 50% trong 3 năm tới.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích giao tiếp giữa bệnh nhân, gia đình và nhân viên y tế: Thiết lập quy trình chuẩn trong bệnh viện để đảm bảo các cuộc thảo luận về CSCĐ được thực hiện thường xuyên và có sự tham gia đầy đủ của bệnh nhân. Mục tiêu đạt 80% bệnh nhân được thảo luận về CSCĐ trước khi xuất viện trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và nhân viên y tế trong lĩnh vực lão khoa và chăm sóc giảm nhẹ: Nghiên cứu cung cấp công cụ và dữ liệu thực tiễn giúp cải thiện kỹ năng giao tiếp, hiểu rõ nguyện vọng bệnh nhân, từ đó nâng cao chất lượng chăm sóc cuối đời.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế và quản lý bệnh viện: Thông tin về nguyện vọng và nhu cầu của NCT mắc ung thư giúp xây dựng chính sách phù hợp, phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà và chăm sóc giảm nhẹ hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y học, công tác xã hội: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn quý giá để tham khảo, phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc cuối đời.

  4. Gia đình và người chăm sóc bệnh nhân cao tuổi mắc ung thư: Hiểu rõ nguyện vọng của người thân giúp họ hỗ trợ tốt hơn trong quá trình chăm sóc, đồng thời tạo điều kiện cho bệnh nhân được tôn trọng và thoải mái trong giai đoạn cuối đời.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ công cụ Go Wish là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu này?
    Go Wish là bộ công cụ gồm các lá bài mô tả các nguyện vọng chăm sóc cuối đời, giúp bệnh nhân dễ dàng lựa chọn và ưu tiên các mong muốn của mình. Công cụ này được sử dụng vì tính khả thi, dễ hiểu và tạo điều kiện thuận lợi cho giao tiếp về chủ đề nhạy cảm.

  2. Nguyện vọng phổ biến nhất của người cao tuổi mắc ung thư trong nghiên cứu là gì?
    Nguyện vọng phổ biến nhất là "Tôi ước muốn không bị đau đớn nữa", chiếm khoảng 60% bệnh nhân lựa chọn, phản ánh nhu cầu giảm đau và nâng cao chất lượng cuộc sống trong giai đoạn cuối.

  3. Có mối liên quan nào giữa đặc điểm bệnh nhân và nguyện vọng chăm sóc cuối đời không?
    Có, bệnh nhân có chức năng thể chất tốt hơn (ECOG thấp, ADL cao) thường ưu tiên nguyện vọng được tỉnh táo đến phút cuối, trong khi bệnh nhân hiểu biết đúng về tiên lượng có xu hướng chọn nguyện vọng không đau đớn và tin tưởng bác sĩ nhiều hơn.

  4. Tại sao việc thảo luận về kế hoạch chăm sóc cuối đời lại quan trọng?
    Thảo luận giúp bệnh nhân được tham gia quyết định, đảm bảo kế hoạch chăm sóc phù hợp với giá trị và mong muốn cá nhân, giảm xung đột trong gia đình và nâng cao sự hài lòng với dịch vụ y tế.

  5. Nghiên cứu có đề xuất gì để cải thiện chăm sóc cuối đời cho người cao tuổi mắc ung thư?
    Nghiên cứu đề xuất triển khai bộ công cụ Go Wish rộng rãi, tăng cường giáo dục về tiên lượng và chăm sóc cuối đời, phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà và xây dựng chính sách hỗ trợ giao tiếp giữa bệnh nhân, gia đình và nhân viên y tế.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá thành công nguyện vọng chăm sóc cuối đời của người cao tuổi mắc bệnh ung thư tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh bằng bộ công cụ Go Wish, chứng minh tính khả thi và hiệu quả của công cụ này.
  • Nguyện vọng phổ biến nhất là giảm đau đớn, giữ sự tỉnh táo và tin tưởng vào bác sĩ, đồng thời mong muốn được mất tại nhà.
  • Có mối liên quan rõ ràng giữa đặc điểm dân số học, bệnh lý và lựa chọn nguyện vọng, đặc biệt chức năng thể chất và hiểu biết về tiên lượng bệnh.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần bổ sung kiến thức khoa học về chăm sóc cuối đời, hỗ trợ xây dựng kế hoạch điều trị và phát triển dịch vụ y tế phù hợp với nhu cầu thực tế.
  • Đề xuất triển khai bộ công cụ Go Wish rộng rãi, tăng cường giáo dục và phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi mắc ung thư trong giai đoạn cuối đời.

Hành động tiếp theo là áp dụng các giải pháp đề xuất trong thực tiễn lâm sàng và chính sách y tế để đáp ứng tốt hơn nguyện vọng của bệnh nhân, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để hoàn thiện mô hình chăm sóc cuối đời tại Việt Nam.