Tổng quan nghiên cứu
Chăm sóc giảm nhẹ (CSGN) là một lĩnh vực y tế quan trọng nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối, giúp giảm đau đớn và các triệu chứng khó chịu, đồng thời hỗ trợ về tâm lý, xã hội và tinh thần. Theo ước tính, mỗi năm Việt Nam có khoảng 365.690 người lớn và trên 15.000 trẻ em cần được chăm sóc giảm nhẹ, tuy nhiên năng lực cung cấp dịch vụ này còn hạn chế, xếp hạng 58 trên 80 quốc gia theo báo cáo của Economist Intelligence Unit năm 2015. Tại Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHYD TPHCM), đơn vị chăm sóc giảm nhẹ thuộc khoa Lão đã được thành lập nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người bệnh ung thư giai đoạn cuối.
Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2021 với mục tiêu mô tả thực trạng nhu cầu và hoạt động chăm sóc giảm nhẹ cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối tại ĐHYD TPHCM, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại khoa Lão, ĐHYD TPHCM, trong bối cảnh dịch COVID-19 ảnh hưởng đến hoạt động khám chữa bệnh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng khoa học để nâng cao chất lượng chăm sóc giảm nhẹ, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống cuối đời cho người bệnh ung thư.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình chăm sóc giảm nhẹ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam, nhấn mạnh các khái niệm chính gồm: chăm sóc thể chất (giảm đau, kiểm soát triệu chứng), chăm sóc tâm lý - tinh thần (hỗ trợ tư vấn, động viên), chăm sóc quan hệ - giao tiếp (hỗ trợ mối quan hệ xã hội), cung cấp thông tin y tế (giải thích chẩn đoán, điều trị), quyền tự chủ của người bệnh và hỗ trợ tài chính - phúc lợi xã hội. Khung lý thuyết cũng bao gồm các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc giảm nhẹ như đặc điểm nhân khẩu học người bệnh (tuổi, giới tính, trình độ học vấn, tình trạng hôn nhân) và các yếu tố thuộc bệnh viện (nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, chính sách y tế).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp định lượng và định tính. Phần định lượng thu thập dữ liệu từ 70 người bệnh ung thư giai đoạn cuối đang điều trị nội trú tại khoa Lão, ĐHYD TPHCM trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2021. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, đảm bảo tiêu chuẩn bao gồm người bệnh từ 18 tuổi trở lên, đã điều trị tại khoa ít nhất 3 ngày và có khả năng tham gia phỏng vấn. Công cụ thu thập là phiếu phỏng vấn gồm 73 câu hỏi đánh giá nhu cầu và thực trạng cung cấp các hoạt động chăm sóc giảm nhẹ theo 6 nhóm biến số chính.
Phần định tính thực hiện phỏng vấn sâu 10 đối tượng gồm lãnh đạo khoa, bác sĩ, điều dưỡng và người bệnh nhằm làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động chăm sóc giảm nhẹ. Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm Stata 13.0 với các phân tích mô tả tỉ lệ %, trung bình và so sánh nhóm. Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo quyền lợi và bảo mật thông tin người tham gia.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Đặc điểm nhân khẩu học: Trong 70 người bệnh, 58,6% là nữ, 61,43% từ 60 tuổi trở lên, 84,3% có trình độ học vấn trung học cơ sở trở lên, 62,86% đã kết hôn. Đa số người bệnh có tình hình kinh tế trung bình (88,57%) và không sử dụng bảo hiểm y tế trong đợt điều trị hiện tại (91,4%).
Nhu cầu và đáp ứng chăm sóc thể chất: 100% người bệnh có nhu cầu hỗ trợ khi khó thở đều được đáp ứng phù hợp. Nhu cầu cao nhất là hỗ trợ điều trị từ bác sĩ/điều dưỡng chuyên môn cao (75,71%), khó ngủ (75,71%) và buồn nôn (74,29%). Tỉ lệ đáp ứng phù hợp cho các nhu cầu này dao động từ 50,94% đến 100%, trong đó nhu cầu tự chăm sóc bản thân được đáp ứng thấp nhất (16,67%).
Nhu cầu và đáp ứng chăm sóc tâm lý - tinh thần: 100% người bệnh có nhu cầu tư vấn tâm lý, động viên khích lệ và hỗ trợ khi thấy mặc cảm. Tỉ lệ đáp ứng phù hợp cao nhất là khi người bệnh thấy mặc cảm (92,86%), thấp nhất là hỗ trợ khi chán nản (36,36%). Nhu cầu hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý chưa được đáp ứng đầy đủ, với 28,57% chưa được hỗ trợ.
Nhu cầu và đáp ứng hỗ trợ giao tiếp, mối quan hệ: 100% người bệnh có nhu cầu được động viên, khích lệ từ gia đình, trong đó 100% được đáp ứng. Các nhu cầu khác như thảo luận vấn đề khó khăn, lắng nghe quan tâm và nói chuyện với người cùng hoàn cảnh được đáp ứng phù hợp trên 70%, còn khoảng 7,14% chưa được đáp ứng.
Nhu cầu và đáp ứng cung cấp thông tin y tế: 100% người bệnh có nhu cầu biết thông tin về chẩn đoán, tiên lượng, phương pháp điều trị, chi phí và bác sĩ chăm sóc chính. Tỉ lệ đáp ứng phù hợp cao nhất là cập nhật thông tin (95,71%) và biết thông tin về bác sĩ/điều dưỡng chăm sóc chính (92,86%). Tuy nhiên, nhu cầu được giải thích thuật ngữ y khoa chỉ được đáp ứng phù hợp 7,14%, còn 35,71% chưa được hỗ trợ.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhu cầu chăm sóc giảm nhẹ của người bệnh ung thư giai đoạn cuối tại ĐHYD TPHCM rất đa dạng và được đáp ứng ở mức độ khác nhau. Nhu cầu về thể chất và tâm lý là nổi bật, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước cho thấy người bệnh giai đoạn cuối thường chịu nhiều triệu chứng đau đớn và áp lực tâm lý. Việc đáp ứng tốt nhu cầu khó thở và động viên tinh thần góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cuối đời.
Tuy nhiên, một số nhu cầu như tự chăm sóc bản thân, hỗ trợ chuyên gia tâm lý và giải thích thuật ngữ y khoa còn chưa được đáp ứng đầy đủ, phản ánh hạn chế về nguồn nhân lực chuyên môn và truyền thông y tế. So sánh với các nghiên cứu tại Mỹ và châu Âu, mức độ đáp ứng nhu cầu tâm lý và thông tin của người bệnh tại Việt Nam còn thấp hơn, cho thấy cần tăng cường đào tạo nhân viên y tế và cải thiện quy trình chăm sóc.
Yếu tố nhân khẩu học như tuổi tác, giới tính và trình độ học vấn ảnh hưởng đến nhu cầu và mức độ đáp ứng, trong đó người bệnh lớn tuổi có nhu cầu hỗ trợ tâm lý và giao tiếp cao hơn. Các yếu tố bệnh viện như nguồn nhân lực, cơ sở vật chất và chính sách y tế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ đáp ứng nhu cầu theo nhóm biến số để minh họa rõ nét hơn.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên y tế: Đào tạo nâng cao kỹ năng chăm sóc giảm nhẹ, đặc biệt về hỗ trợ tâm lý và giải thích thông tin y tế, nhằm nâng cao tỉ lệ đáp ứng nhu cầu người bệnh trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc bệnh viện phối hợp với các trung tâm đào tạo y khoa.
Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư bổ sung giường bệnh chuyên dụng, thiết bị hỗ trợ điều trị triệu chứng và phòng tư vấn tâm lý để nâng cao chất lượng dịch vụ trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý bệnh viện và các nhà tài trợ.
Xây dựng chính sách khuyến khích nhân viên y tế: Áp dụng chế tài động viên, khen thưởng cho nhân viên có thành tích trong chăm sóc giảm nhẹ, đồng thời tăng cường giao tiếp ứng xử thân thiện với người bệnh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự và lãnh đạo khoa.
Phát triển dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ tại nhà: Mở rộng mô hình chăm sóc giảm nhẹ tại nhà cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối nhằm giảm tải cho bệnh viện và nâng cao sự thoải mái cho người bệnh. Thời gian triển khai dự kiến 24 tháng. Chủ thể thực hiện: Khoa Lão phối hợp với các trung tâm y tế địa phương.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhân viên y tế và quản lý bệnh viện: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về nhu cầu và thực trạng chăm sóc giảm nhẹ, giúp cải thiện chất lượng dịch vụ và hoạch định chính sách nội bộ.
Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng và mức độ đáp ứng nhu cầu người bệnh hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển chăm sóc giảm nhẹ toàn quốc.
Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc giảm nhẹ, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh và thay đổi nhân khẩu học.
Tổ chức phi chính phủ và các nhóm hỗ trợ người bệnh: Cung cấp cơ sở để thiết kế các chương trình hỗ trợ tâm lý, tài chính và truyền thông phù hợp với nhu cầu thực tế của người bệnh ung thư giai đoạn cuối.
Câu hỏi thường gặp
Chăm sóc giảm nhẹ là gì và tại sao quan trọng với người bệnh ung thư giai đoạn cuối?
Chăm sóc giảm nhẹ là hoạt động nhằm giảm đau và các triệu chứng khó chịu, hỗ trợ tâm lý, xã hội và tinh thần cho người bệnh và gia đình. Nó giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cuối đời, giảm gánh nặng bệnh tật và hỗ trợ người bệnh sống tích cực hơn.Nhu cầu chăm sóc giảm nhẹ của người bệnh ung thư giai đoạn cuối thường bao gồm những gì?
Nhu cầu chính gồm hỗ trợ thể chất (giảm đau, khó thở), tâm lý (tư vấn, động viên), giao tiếp xã hội, cung cấp thông tin y tế và hỗ trợ tài chính. Nghiên cứu cho thấy 100% người bệnh có nhu cầu về tư vấn tâm lý và quyền tự chủ.Yếu tố nào ảnh hưởng đến việc đáp ứng nhu cầu chăm sóc giảm nhẹ?
Các yếu tố gồm đặc điểm nhân khẩu học người bệnh (tuổi, giới tính, trình độ học vấn), nguồn nhân lực y tế (số lượng, trình độ, thái độ), cơ sở vật chất, trang thiết bị và chính sách y tế của bệnh viện và Bộ Y tế.Làm thế nào để cải thiện chất lượng chăm sóc giảm nhẹ tại bệnh viện?
Cần tăng cường đào tạo nhân viên y tế, cải thiện cơ sở vật chất, xây dựng chính sách khuyến khích nhân viên, phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà và nâng cao truyền thông, giải thích thông tin cho người bệnh.Nghiên cứu này có thể áp dụng như thế nào trong thực tế?
Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng khoa học để bệnh viện và các cơ quan y tế xây dựng kế hoạch nâng cao dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ, đồng thời giúp nhân viên y tế hiểu rõ nhu cầu người bệnh để cung cấp dịch vụ phù hợp hơn.
Kết luận
- Nghiên cứu đã mô tả thực trạng nhu cầu và đáp ứng các hoạt động chăm sóc giảm nhẹ cho người bệnh ung thư giai đoạn cuối tại Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM năm 2021, với 100% người bệnh có nhu cầu về tư vấn tâm lý, quyền tự chủ và hỗ trợ giao tiếp.
- Mức độ đáp ứng nhu cầu thể chất và tâm lý có sự khác biệt, trong đó nhu cầu tự chăm sóc bản thân và hỗ trợ chuyên gia tâm lý còn hạn chế.
- Các yếu tố nhân khẩu học và bệnh viện như nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, chính sách y tế ảnh hưởng rõ rệt đến chất lượng chăm sóc giảm nhẹ.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nhân viên, cải thiện cơ sở vật chất và phát triển dịch vụ chăm sóc tại nhà trong thời gian tới.
- Nghiên cứu là cơ sở quan trọng để các bên liên quan hoạch định chính sách và thực hành chăm sóc giảm nhẹ hiệu quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cuối đời cho người bệnh ung thư.
Hành động tiếp theo: Các đơn vị y tế cần triển khai các khuyến nghị nghiên cứu, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ phù hợp với nhu cầu thực tế của người bệnh.