Tổng quan nghiên cứu

Viêm não cấp do vi rút herpes simplex (HSV) là một bệnh lý viêm cấp tính của nhu mô não, thường gặp ở trẻ em và có tỷ lệ tử vong cũng như di chứng cao. Trên thế giới, tỷ lệ mắc viêm não cấp dao động từ 3,5 đến 7,4 trường hợp trên 100.000 dân, trong đó viêm não do HSV chiếm khoảng 10-20% các trường hợp viêm não do vi rút. Ở Việt Nam, viêm não do HSV đứng thứ hai về tỷ lệ mắc sau viêm não Nhật Bản, chiếm khoảng 27,62% trong số các trường hợp viêm não cấp. Bệnh thường gây tổn thương nặng nề ở thuỳ thái dương và thuỳ đỉnh với tỷ lệ tổn thương lần lượt là 70,8% và 29,2%, dẫn đến các di chứng thần kinh tâm vận động nghiêm trọng như liệt vận động, rối loạn trương lực cơ, động kinh và rối loạn tâm thần.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả đặc điểm lâm sàng theo y học cổ truyền ở bệnh nhi sau viêm não cấp do HSV, đánh giá hiệu quả của phương pháp hào châm trong phục hồi chức năng tâm-vận động cho trẻ dưới 6 tuổi, đồng thời nhận xét các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương từ tháng 11/2014 đến tháng 7/2021 với 103 bệnh nhi tham gia, cung cấp dữ liệu có giá trị về hiệu quả điều trị phục hồi chức năng bằng y học cổ truyền kết hợp y học hiện đại.

Việc phục hồi chức năng tâm-vận động cho trẻ sau viêm não cấp do HSV có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm thiểu di chứng, giúp trẻ tái hòa nhập cộng đồng, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội. Nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của hào châm như một phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, phù hợp với đặc điểm bệnh lý và thể trạng của bệnh nhi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: y học hiện đại và y học cổ truyền. Theo y học hiện đại, viêm não cấp do HSV là tình trạng viêm nhu mô não cấp tính với tổn thương đặc trưng ở thuỳ thái dương và thuỳ đỉnh, gây ra các rối loạn thần kinh tâm vận động. Chẩn đoán dựa trên xét nghiệm PCR dịch não tủy, hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) và đánh giá lâm sàng. Phục hồi chức năng tập trung vào vận động trị liệu, vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu và chăm sóc dinh dưỡng.

Theo y học cổ truyền, viêm não cấp thuộc phạm vi ôn bệnh, nguyên nhân chủ yếu do ôn tà xâm nhập, gây rối loạn âm dương, ảnh hưởng đến vệ khí, dinh huyết và tam tiêu. Các thể bệnh được phân loại dựa trên học thuyết vệ khí dinh huyết và tam tiêu, gồm thể tứ âm hư và âm huyết hư sinh phong. Phương pháp điều trị chủ yếu là hào châm, châm cứu nhằm điều hòa kinh lạc, tăng cường chính khí, khu tà, phục hồi chức năng tâm-vận động.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Hào châm: phương pháp châm cứu sử dụng kim nhỏ, thao tác thủ công, phù hợp với trẻ nhỏ, giúp điều hòa khí huyết, giảm đau, phục hồi chức năng.
  • Chức năng tâm-vận động: bao gồm vận động thô, vận động tinh, ngôn ngữ và khả năng cá nhân - xã hội, được đánh giá bằng trắc nghiệm Denver II.
  • Thang điểm Henry và Ashworth cải biên: dùng để đánh giá mức độ liệt vận động và trương lực cơ của bệnh nhi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp thử nghiệm lâm sàng mở, có đối chứng, so sánh trước và sau điều trị. Tổng số 103 bệnh nhi dưới 6 tuổi bị di chứng sau viêm não cấp do HSV được tuyển chọn tại Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương trong giai đoạn từ tháng 11/2014 đến tháng 7/2021. Bệnh nhi được phân ngẫu nhiên thành hai nhóm: nhóm nghiên cứu (53 bệnh nhi) được điều trị bằng hào châm kết hợp phác đồ nền, nhóm chứng (50 bệnh nhi) chỉ điều trị phác đồ nền.

Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhi dựa trên chẩn đoán y học hiện đại (PCR dịch não tủy dương tính, tổn thương não trên MRI) và chẩn đoán y học cổ truyền (phân thể âm hư hoặc âm huyết hư sinh phong). Tiêu chuẩn loại trừ gồm bệnh nhi có bệnh cấp tính khác, rối loạn vận động do bệnh chuyển hóa, hoặc không tuân thủ điều trị.

Phác đồ nền bao gồm vận động trị liệu, vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu và chăm sóc dinh dưỡng. Hào châm được thực hiện bởi kỹ thuật viên có kinh nghiệm, kỹ thuật thống nhất, với liệu trình kéo dài theo từng giai đoạn phục hồi.

Phương pháp đánh giá hiệu quả gồm:

  • Trắc nghiệm Denver II đánh giá phát triển tâm-vận động ở 4 khu vực: vận động thô, vận động tinh, ngôn ngữ, cá nhân - xã hội.
  • Thang điểm Henry đánh giá mức độ liệt vận động.
  • Thang điểm Ashworth cải biên đánh giá mức độ tăng trương lực cơ.
  • Đánh giá lâm sàng theo y học cổ truyền qua tứ chẩn và phân thể bệnh.

Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh giữa hai nhóm trước và sau điều trị, với mức ý nghĩa thống kê p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm lâm sàng theo y học cổ truyền:

    • 103 bệnh nhi được phân loại thành hai thể chính: tứ âm hư (khoảng 55%) và âm huyết hư sinh phong (khoảng 45%).
    • Triệu chứng phổ biến gồm tinh thần mờ tối, liệt vận động, co giật, rối loạn trương lực cơ, mất ngủ và rối loạn hành vi.
    • Tỷ lệ liệt vận động trước điều trị theo thang Henry trung bình là 3,2 ± 1,1, mức độ tăng trương lực cơ theo thang Ashworth cải biên trung bình 2,5 ± 0,8.

  2. Hiệu quả điều trị hào châm trên chức năng vận động:

    • Sau 6 tuần điều trị, nhóm nghiên cứu có sự cải thiện rõ rệt về mức độ liệt vận động với điểm Henry giảm trung bình 1,8 ± 0,9, trong khi nhóm chứng giảm 0,7 ± 0,6 (p < 0,01).
    • Tỷ lệ bệnh nhi khỏi hoặc đỡ nhiều liệt vận động ở nhóm hào châm đạt khoảng 70%, cao hơn nhóm chứng (khoảng 40%).
    • Mức độ tăng trương lực cơ giảm trung bình 1,2 điểm ở nhóm nghiên cứu, so với 0,5 điểm ở nhóm chứng (p < 0,05).

  3. Cải thiện chức năng tâm vận động theo trắc nghiệm Denver II:

    • Nhóm hào châm có sự tăng điểm trung bình ở các khu vực vận động thô (tăng 15%), vận động tinh (tăng 12%), ngôn ngữ (tăng 10%) và cá nhân - xã hội (tăng 14%) sau điều trị.
    • Nhóm chứng chỉ tăng điểm trung bình từ 5-7% ở các khu vực tương ứng, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị:

    • Thời gian mắc bệnh càng ngắn trước khi bắt đầu điều trị hào châm, kết quả phục hồi càng tốt.
    • Thể bệnh âm huyết hư sinh phong có tỷ lệ cải thiện thấp hơn thể tứ âm hư.
    • Mức độ tổn thương não trên MRI (số lượng vị trí tổn thương) tỷ lệ nghịch với mức độ cải thiện liệt vận động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hào châm là phương pháp hiệu quả trong phục hồi chức năng tâm-vận động cho bệnh nhi di chứng viêm não cấp do HSV, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về châm cứu trong điều trị di chứng viêm não Nhật Bản và viêm não nói chung. Việc cải thiện rõ rệt các chỉ số vận động và tâm thần cho thấy hào châm không chỉ tác động tại chỗ mà còn kích thích phản ứng toàn thân, điều hòa kinh lạc, tăng cường chính khí theo y học cổ truyền.

So sánh với nhóm chứng chỉ dùng phác đồ nền, nhóm hào châm có tỷ lệ khỏi và đỡ nhiều cao hơn đáng kể, chứng tỏ vai trò bổ trợ quan trọng của phương pháp này. Các biểu đồ so sánh điểm Henry và Denver II trước và sau điều trị có thể minh họa rõ sự khác biệt về hiệu quả giữa hai nhóm.

Nguyên nhân cải thiện có thể do hào châm kích thích cung phản xạ thần kinh, điều hòa nội tiết và thể dịch, giảm co cứng cơ, tăng lưu thông khí huyết, đồng thời tác động lên hệ thần kinh trung ương giúp phục hồi chức năng vận động và nhận thức. Kết quả phù hợp với cơ chế tác dụng của châm cứu theo học thuyết thần kinh - nội tiết - thể dịch và y học cổ truyền.

Tuy nhiên, kết quả cũng cho thấy yếu tố thời gian điều trị và mức độ tổn thương não ảnh hưởng lớn đến hiệu quả, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc can thiệp sớm và đánh giá kỹ lưỡng tổn thương não bằng MRI để dự báo kết quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng rộng rãi hào châm trong phục hồi chức năng tâm-vận động cho bệnh nhi di chứng viêm não cấp do HSV:

    • Động từ hành động: Triển khai, áp dụng.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ phục hồi vận động trên 70%.
    • Timeline: Trong vòng 6 tuần điều trị.
    • Chủ thể thực hiện: Các bệnh viện chuyên khoa nhi và y học cổ truyền.

  2. Tổ chức đào tạo chuyên sâu kỹ thuật hào châm cho kỹ thuật viên và bác sĩ phục hồi chức năng:

    • Động từ hành động: Đào tạo, nâng cao năng lực.
    • Target metric: 100% kỹ thuật viên được đào tạo bài bản.
    • Timeline: 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương, các trường đại học y dược.

  3. Kết hợp chặt chẽ giữa y học hiện đại và y học cổ truyền trong chẩn đoán và điều trị:

    • Động từ hành động: Phối hợp, tích hợp.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ di chứng nặng xuống dưới 30%.
    • Timeline: 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Các cơ sở y tế đa ngành.

  4. Nâng cao nhận thức và tư vấn cho gia đình bệnh nhi về tầm quan trọng của phục hồi chức năng sớm:

    • Động từ hành động: Tuyên truyền, tư vấn.
    • Target metric: 90% gia đình tuân thủ liệu trình điều trị.
    • Timeline: Liên tục trong quá trình điều trị.
    • Chủ thể thực hiện: Bác sĩ, nhân viên y tế tại các khoa nhi.

  5. Nghiên cứu tiếp tục mở rộng quy mô và đa trung tâm để đánh giá hiệu quả lâu dài của hào châm:

    • Động từ hành động: Nghiên cứu, đánh giá.
    • Target metric: Công bố ít nhất 2 bài báo khoa học trong 3 năm tới.
    • Timeline: 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Các viện nghiên cứu, trường đại học y dược.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa nhi và thần kinh:

    • Lợi ích: Hiểu rõ đặc điểm lâm sàng và phương pháp phục hồi chức năng hiệu quả cho bệnh nhi viêm não do HSV.
    • Use case: Áp dụng hào châm kết hợp phác đồ điều trị hiện đại trong thực hành lâm sàng.

  2. Chuyên viên phục hồi chức năng và kỹ thuật viên y học cổ truyền:

    • Lợi ích: Nắm vững kỹ thuật hào châm và các phương pháp phục hồi chức năng tâm-vận động.
    • Use case: Thiết kế và triển khai chương trình phục hồi chức năng cho trẻ di chứng viêm não.

  3. Nhà nghiên cứu y học cổ truyền và y học hiện đại:

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về hào châm trong phục hồi chức năng.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo, mở rộng ứng dụng.

  4. Gia đình bệnh nhi và người chăm sóc:

    • Lợi ích: Hiểu về bệnh lý, tầm quan trọng của phục hồi chức năng và phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả.
    • Use case: Hỗ trợ bệnh nhi tuân thủ điều trị, phối hợp chăm sóc tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hào châm là gì và có an toàn cho trẻ nhỏ không?
    Hào châm là phương pháp châm cứu sử dụng kim nhỏ, ngắn, thao tác nhẹ nhàng, phù hợp với trẻ nhỏ. Nghiên cứu cho thấy hào châm an toàn, ít đau và không gây tác dụng phụ nghiêm trọng khi thực hiện đúng kỹ thuật.

  2. Phương pháp hào châm có hiệu quả hơn so với chỉ dùng phác đồ nền không?
    Kết quả nghiên cứu cho thấy nhóm điều trị kết hợp hào châm có tỷ lệ cải thiện vận động và tâm thần cao hơn đáng kể so với nhóm chỉ dùng phác đồ nền, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.

  3. Thời gian điều trị hào châm kéo dài bao lâu để thấy hiệu quả?
    Thông thường, liệu trình điều trị kéo dài khoảng 6 tuần với các đợt điều trị định kỳ, bệnh nhi bắt đầu có cải thiện rõ rệt về chức năng vận động và tâm thần sau 4-6 tuần.

  4. Có những yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả phục hồi chức năng?
    Thời gian bắt đầu điều trị sớm, mức độ tổn thương não trên MRI, thể bệnh theo y học cổ truyền và mức độ di chứng ban đầu là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả phục hồi.

  5. Phương pháp này có thể áp dụng cho các loại viêm não khác không?
    Hào châm và các phương pháp châm cứu khác đã được áp dụng hiệu quả trong phục hồi chức năng cho nhiều loại viêm não, đặc biệt là viêm não Nhật Bản và viêm não do vi rút nói chung, tuy nhiên cần nghiên cứu thêm cho từng loại cụ thể.

Kết luận

  • Viêm não cấp do vi rút herpes simplex là bệnh lý nguy hiểm với tỷ lệ di chứng thần kinh tâm vận động cao ở trẻ em dưới 6 tuổi.
  • Hào châm là phương pháp y học cổ truyền hiệu quả, an toàn trong phục hồi chức năng tâm-vận động cho bệnh nhi di chứng viêm não cấp do HSV.
  • Nghiên cứu cho thấy nhóm điều trị hào châm có cải thiện rõ rệt về mức độ liệt vận động, trương lực cơ và phát triển tâm vận động so với nhóm chứng.
  • Các yếu tố như thời gian mắc bệnh, thể bệnh và tổn thương não ảnh hưởng đến kết quả điều trị, nhấn mạnh tầm quan trọng của can thiệp sớm.
  • Đề xuất áp dụng rộng rãi hào châm kết hợp y học hiện đại, đào tạo chuyên môn và nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả điều trị, giảm gánh nặng di chứng cho trẻ em và xã hội.

Hãy hành động ngay để triển khai phương pháp hào châm trong phục hồi chức năng cho bệnh nhi viêm não cấp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho trẻ và gia đình.