Quyền lợi của người lao động trong trường hợp doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia bảo hiểm xã hội

Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết. Theo khoản 1 Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội 2014, BHXH là sự đảm bảo hay bù đắp một phần hoặc toàn bộ thu nhập cho người lao động khi gặp phải rủi ro trong quá trình lao động làm mất sức khỏe, khả năng lao động hoặc mất đi việc làm, đã đến tuổi nghỉ hưu hoặc chết, gắn liền với việc có tham gia BHXH. Quỹ này được hình thành từ sự đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và sự hỗ trợ từ nhà nước. BHXH có hai loại chính: BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc. Bài nghiên cứu này tập trung vào BHXH bắt buộc, liên quan đến NLĐ và người sử dụng lao động trong doanh nghiệp.

BHXH đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ quyền lợi của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội. Cụ thể, NLĐ được hưởng các chế độ theo Luật Bảo hiểm xã hội, bao gồm hưu trí, trợ cấp, bảo hiểm y tế, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau và tử tuất. Nếu chỉ dựa vào hợp đồng lao động, việc đảm bảo quyền lợi NLĐ sẽ hạn chế do phụ thuộc thỏa thuận giữa các bên. BHXH là chính sách bắt buộc, đảm bảo NLĐ nhận được phúc lợi lâu dài, hỗ trợ kịp thời khi gặp rủi ro. Nhờ đó, người lao động được đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của họ chính là căn cứ vững chắc cho một quốc gia phát huy tối đa nguồn nội lực của mình. Quyền lợi này mang tính pháp lý và được pháp luật bảo vệ.

Điều 17 Luật BHXH 2014 quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm liên quan đến bảo hiểm xã hội. Điển hình nhất là việc doanh nghiệp không đóng, trốn đóng BHXH, chiếm dụng tiền đóng BHXH của người lao động. Bên cạnh đó, các hành vi như khai gian thông tin để trốn tránh nghĩa vụ, làm giả hồ sơ BHXH, sử dụng sai mục đích quỹ BHXH, cản trở hoạt động thanh tra, kiểm tra của cơ quan BHXH cũng bị coi là vi phạm. Các hành vi này không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của NLĐ vào hệ thống an sinh xã hội.

Khi doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH, người lao động phải đối mặt với nhiều rủi ro. Họ có thể không được hưởng hoặc hưởng không đầy đủ các chế độ bảo hiểm xã hội như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hưu trí, và tử tuất. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sức khỏe, và tương lai của NLĐ, đặc biệt là những người có hoàn cảnh khó khăn. Ngoài ra, việc thời gian tham gia bảo hiểm xã hội không được ghi nhận đầy đủ do DN nợ đóng cũng ảnh hưởng đến quyền lợi hưu trí sau này của NLĐ.

Để bảo vệ quyền lợi khi doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH, người lao động cần thu thập và lưu giữ các giấy tờ, tài liệu chứng minh quan hệ lao động và quá trình đóng BHXH. Bao gồm: hợp đồng lao động, quyết định tuyển dụng, bổ nhiệm, bảng lương, phiếu lương, sổ BHXH, giấy xác nhận quá trình đóng BHXH, và các văn bản liên quan đến việc tham gia BHXH của doanh nghiệp. Các chứng cứ này sẽ là cơ sở quan trọng để NLĐ khiếu nại, khởi kiện, và yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Khi phát hiện doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH, người lao động có quyền khiếu nại đến doanh nghiệp hoặc cơ quan bảo hiểm xã hội. Nếu không được giải quyết thỏa đáng, NLĐ có thể khởi kiện tại tòa án theo thủ tục tố tụng dân sự. Theo quy định của pháp luật, thời hiệu khiếu nại là 90 ngày kể từ ngày phát hiện hành vi vi phạm, và thời hiệu khởi kiện là 01 năm kể từ ngày quyền và lợi ích hợp pháp bị xâm phạm. Trong quá trình khiếu nại, khởi kiện, NLĐ nên tìm kiếm sự tư vấn, hỗ trợ từ luật sư lao động để đảm bảo quyền lợi được bảo vệ tốt nhất.

Một trong những giải pháp quan trọng để hạn chế doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH là tăng cường chế tài xử phạt. Cần nâng cao mức phạt tiền đối với các hành vi trốn đóng, chậm đóng bảo hiểm xã hội, đồng thời áp dụng các biện pháp xử phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động, công khai thông tin DN vi phạm. Ngoài ra, cần xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng, gây hậu quả lớn đến quyền lợi của người lao động.

Để bảo vệ hiệu quả quyền lợi của người lao động, cần nâng cao vai trò, trách nhiệm của cơ quan bảo hiểm xã hội và thanh tra lao động. Các cơ quan này cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện nghĩa vụ tham gia BHXH của doanh nghiệp, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác như công an, tòa án để giải quyết các vụ việc liên quan đến BHXH một cách nhanh chóng, hiệu quả.

Trung Quốc áp dụng nhiều biện pháp mạnh để xử lý doanh nghiệp vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH. Các biện pháp này bao gồm: tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử phạt hành chính nghiêm khắc, công khai thông tin DN vi phạm trên các phương tiện thông tin đại chúng, và thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi vi phạm nghiêm trọng. Đồng thời, Trung Quốc cũng có các chính sách hỗ trợ các DN gặp khó khăn tạm thời để họ có thể tiếp tục thực hiện nghĩa vụ đóng BHXH.

Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử phạt nghiêm khắc các hành vi vi phạm nghĩa vụ tham gia BHXH của doanh nghiệp. Tuy nhiên, cần điều chỉnh các biện pháp này sao cho phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội và hệ thống pháp luật của Việt Nam. Cần chú trọng đến việc hỗ trợ các DN nhỏ và vừa gặp khó khăn, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục về bảo hiểm xã hội để nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của cả người lao động và người sử dụng lao động.

Việc bảo vệ quyền lợi bảo hiểm xã hội của người lao động có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với sự ổn định và phát triển của xã hội. Khi NLĐ được đảm bảo quyền lợi về BHXH, họ sẽ yên tâm làm việc, cống hiến cho sự phát triển kinh tế. Đồng thời, hệ thống BHXH vững mạnh sẽ góp phần giảm thiểu tình trạng nghèo đói, bất bình đẳng xã hội, và đảm bảo an sinh xã hội cho mọi người.

Trong tương lai, hệ thống bảo hiểm xã hội cần tiếp tục được hoàn thiện để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người lao động và phù hợp với sự phát triển của kinh tế, xã hội. Cần mở rộng đối tượng tham gia BHXH, đa dạng hóa các chế độ BHXH, nâng cao chất lượng dịch vụ, và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu là xây dựng một hệ thống BHXH hiện đại, hiệu quả, và bền vững, bảo vệ tốt nhất quyền lợi của NLĐ và góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.