Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) với sự bùng nổ của công nghệ số, chuyển đổi số đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với mọi lĩnh vực, trong đó có giáo dục. Theo Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ, giáo dục là một trong tám lĩnh vực ưu tiên thực hiện chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Tại thành phố Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tin học trong các trường trung học cơ sở (THCS) đang đứng trước nhiều thách thức do điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế, đội ngũ giáo viên chưa đồng đều về trình độ chuyên môn, cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu chuyển đổi số. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Tin học trong bối cảnh chuyển đổi số tại các trường THCS thành phố Hòa Bình, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Tin học trong giai đoạn 2020-2023. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại ba trường THCS tiêu biểu trên địa bàn thành phố, với đối tượng là cán bộ quản lý và giáo viên dạy môn Tin học. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và thực thi quản lý giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi số, góp phần phát triển năng lực tin học cho học sinh, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời đại số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực trong bối cảnh chuyển đổi số. Lý thuyết quản lý giáo dục nhấn mạnh vai trò của chủ thể quản lý (hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn) trong việc tác động có kế hoạch và có mục tiêu đến hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Lý thuyết dạy học tích cực, dựa trên quan điểm của John Dewey, đề cao sự tương tác hai chiều giữa giáo viên và học sinh, khuyến khích phát triển năng lực tự học, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Tin học trong bối cảnh chuyển đổi số được xây dựng trên cơ sở quản lý mục tiêu, chương trình, phương pháp, điều kiện dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, chuyển đổi số trong giáo dục, năng lực tin học, phương pháp dạy học tích cực, và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và điều tra thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính gồm: văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành về quản lý giáo dục và dạy học Tin học; khảo sát ý kiến cán bộ quản lý và giáo viên tại ba trường THCS trên địa bàn thành phố Hòa Bình trong giai đoạn 2020-2023. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 45 cán bộ quản lý và giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường nghiên cứu. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh các chỉ số thực trạng quản lý dạy học. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline: thu thập tài liệu và xây dựng khung lý thuyết (tháng 1-3/2023), khảo sát thực trạng (tháng 4-6/2023), phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp (tháng 7-9/2023), hoàn thiện luận văn (tháng 10-12/2023).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học Tin học trong chuyển đổi số: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thành phố Hòa Bình nhận thức rõ vai trò quan trọng của môn Tin học trong phát triển năng lực số cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên cho biết đã được đào tạo bài bản về chuyên môn Tin học và phương pháp dạy học tích cực trong bối cảnh chuyển đổi số.

  2. Thực trạng cơ sở vật chất và trang thiết bị: Chỉ khoảng 55% trường được trang bị phòng máy tính đạt chuẩn, với số lượng máy tính trung bình khoảng 15 máy/phòng, chưa đáp ứng đủ nhu cầu thực hành của học sinh. Tình trạng học ghép lớp và thiếu thiết bị cá nhân ảnh hưởng đến hiệu quả học tập môn Tin học.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: Khoảng 70% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, và sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy. Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ số trong quản lý và giảng dạy còn hạn chế, chỉ khoảng 40% giáo viên sử dụng phần mềm quản lý học tập trực tuyến thường xuyên.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu dựa trên hình thức kiểm tra trên giấy và thực hành trực tiếp, chưa áp dụng rộng rãi các hình thức đánh giá năng lực toàn diện. Chỉ khoảng 35% giáo viên tổ chức đánh giá qua sản phẩm số hoặc tự đánh giá của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do điều kiện kinh tế xã hội của thành phố Hòa Bình còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị công nghệ. Đội ngũ giáo viên Tin học phần lớn chưa được đào tạo chuyên sâu, dẫn đến hạn chế trong việc đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ số. So sánh với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại Hòa Bình tương đồng với thực trạng chung của các địa phương có điều kiện kinh tế thấp, nơi mà việc chuyển đổi số trong giáo dục còn chậm và thiếu đồng bộ. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và công nghệ số được đánh giá là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học môn Tin học, đồng thời góp phần phát triển năng lực số cho học sinh, đáp ứng yêu cầu của xã hội số. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ mức độ trang bị thiết bị công nghệ tại các trường, và bảng so sánh các hình thức kiểm tra đánh giá được sử dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên Tin học: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ về chuyên môn Tin học và phương pháp dạy học tích cực trong bối cảnh chuyển đổi số, nhằm nâng cao năng lực giảng dạy và ứng dụng công nghệ số. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng, chủ thể thực hiện là Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị công nghệ: Ưu tiên trang bị phòng máy tính đạt chuẩn, tăng số lượng máy tính và thiết bị hỗ trợ học tập, đảm bảo mỗi học sinh có điều kiện thực hành đầy đủ. Thời gian thực hiện: 24 tháng, chủ thể thực hiện là UBND thành phố và các trường THCS.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, sử dụng phần mềm học tập trực tuyến và tổ chức đánh giá năng lực học sinh qua sản phẩm số. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học, chủ thể thực hiện là hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường.

  4. Xây dựng hệ thống quản lý dạy học số hóa: Áp dụng các nền tảng quản lý học tập trực tuyến để theo dõi kế hoạch, tiến độ và kết quả dạy học, tăng cường tương tác giữa giáo viên, học sinh và phụ huynh. Thời gian thực hiện: 12 tháng, chủ thể thực hiện là phòng giáo dục và các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Tin học trong bối cảnh chuyển đổi số, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên dạy môn Tin học tại các trường THCS: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ số và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, hỗ trợ nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi số, đặc biệt trong lĩnh vực dạy học Tin học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ trong việc đánh giá thực trạng, xây dựng kế hoạch đầu tư cơ sở vật chất và phát triển nguồn nhân lực giáo dục phù hợp với xu hướng chuyển đổi số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuyển đổi số ảnh hưởng thế nào đến dạy học môn Tin học tại các trường THCS?
    Chuyển đổi số tạo điều kiện ứng dụng công nghệ trong quản lý và giảng dạy, giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực số cho học sinh. Ví dụ, việc sử dụng phần mềm học tập trực tuyến giúp học sinh tiếp cận kiến thức linh hoạt hơn.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Tin học tại thành phố Hòa Bình là gì?
    Khó khăn gồm thiếu hụt cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên chưa đồng đều về trình độ chuyên môn, và hạn chế trong việc áp dụng công nghệ số vào giảng dạy và quản lý.

  3. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong bối cảnh chuyển đổi số?
    Phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, nhóm, sử dụng công nghệ hỗ trợ và đánh giá qua sản phẩm số được khuyến khích nhằm phát triển năng lực sáng tạo và tự học của học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên Tin học?
    Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ số thường xuyên, đồng thời xây dựng cộng đồng chia sẻ kinh nghiệm giữa các giáo viên.

  5. Vai trò của cơ sở vật chất trong quản lý dạy học môn Tin học là gì?
    Cơ sở vật chất như phòng máy tính, thiết bị mạng và phần mềm học tập là điều kiện cần thiết để thực hiện hiệu quả các hoạt động dạy học, hỗ trợ học sinh thực hành và phát triển kỹ năng số.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tin học trong bối cảnh chuyển đổi số là quá trình tác động có kế hoạch của hiệu trưởng và tổ chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực số cho học sinh.
  • Thực trạng tại các trường THCS thành phố Hòa Bình cho thấy còn nhiều hạn chế về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ trong dạy học.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp thiết thực như đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới phương pháp dạy học và xây dựng hệ thống quản lý số hóa.
  • Việc triển khai các biện pháp này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên và phụ huynh trong giai đoạn 2024-2025.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường quan tâm đầu tư, đổi mới để nâng cao hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học môn Tin học, góp phần phát triển nguồn nhân lực số cho tương lai.