I. Tổng Quan Về Quản Lý Hoạt Động Giáo Dục Ngoài Giờ Lên Lớp
Giáo dục, đặc biệt là giáo dục phổ thông, đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Đây là nền tảng để thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, giáo dục phổ thông cần đổi mới mạnh mẽ để đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao. Mục tiêu giáo dục cần chuyển từ trang bị kiến thức sang trang bị năng lực cần thiết cho học sinh. Phương pháp giáo dục cần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, tăng cường khả năng làm việc nhóm và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) là một bộ phận quan trọng trong quá trình giáo dục toàn diện, giúp học sinh phát triển trí lực, thể lực, kỹ năng sống và tính thẩm mỹ.
1.1. Khái niệm và vai trò của HĐGDNGLL trong trường THPT
HĐGDNGLL là các hoạt động được tổ chức ngoài kế hoạch dạy học chính khóa, nhằm bổ sung, mở rộng kiến thức, kỹ năng và phát triển nhân cách cho học sinh. Hoạt động này tạo cơ hội cho học sinh tham gia các hoạt động thực tiễn, tích lũy kinh nghiệm giao tiếp và mở rộng tầm nhìn. Theo Hồ Chủ Tịch, "Trong lúc học, cũng cần làm cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần làm cho chúng học. Ở trong nhà, trong trường, trong xã hội chúng đều vui học" [43, tr 19]. Điều này nhấn mạnh sự kết hợp giữa học tập và vui chơi, giữa lý thuyết và thực hành trong quá trình giáo dục.
1.2. Mục tiêu và nội dung của HĐGDNGLL theo quy định hiện hành
Mục tiêu của HĐGDNGLL là giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, ý thức cộng đồng và phát triển năng lực cá nhân cho học sinh. Nội dung của HĐGDNGLL bao gồm các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao, hoạt động tình nguyện, hoạt động hướng nghiệp, hoạt động STEM và hoạt động nghiên cứu khoa học. Các hoạt động này được tổ chức theo chủ điểm, phù hợp với lứa tuổi và đặc điểm tâm lý của học sinh. Điều lệ nhà trường phổ thông tháng 6/1976 cũng đề cập đến hoạt động tập thể của HS do nhà trường phối hợp với ĐTN Lao động Hồ Chí Minh và Đội thiếu niên tiền phong Hồ Chí Minh tổ chức.
II. Thách Thức Trong Quản Lý Hoạt Động Giáo Dục Ngoài Giờ Lên Lớp
Mặc dù có vai trò quan trọng, công tác quản lý HĐGDNGLL tại các trường THPT hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế. Quá trình giáo dục thường tập trung vào dạy và học các môn chính khóa, trong khi HĐGDNGLL chưa được chú trọng đầu tư về kế hoạch, nguồn lực và kinh phí. Nội dung và hình thức tổ chức còn đơn điệu, chưa thu hút được sự tham gia tích cực, chủ động của học sinh. Điều này làm giảm hiệu quả của HĐGDNGLL trong việc hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh. Một trong những điểm yếu nhất của HS là còn rất kém trong các hoạt động chung, thiếu hụt kĩ năng sống. Thực trạng đó dẫn đến sản phẩm giáo dục chưa đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực của xã hội.
2.1. Thực trạng về nguồn lực và cơ sở vật chất cho HĐGDNGLL
Nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất dành cho HĐGDNGLL còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng và quy mô tổ chức các hoạt động. Nhiều trường THPT chưa có đủ các phòng chức năng, sân chơi, bãi tập và trang thiết bị cần thiết để đáp ứng nhu cầu của học sinh. Việc xã hội hóa giáo dục chưa được đẩy mạnh, dẫn đến thiếu sự hỗ trợ từ cộng đồng và các tổ chức xã hội. Theo kết quả nghiên cứu, công tác quản lý hoạt động này chưa đi vào chiều sâu, chưa được chú ý đúng mức.
2.2. Đánh giá về nội dung và hình thức tổ chức HĐGDNGLL hiện nay
Nội dung và hình thức tổ chức HĐGDNGLL còn đơn điệu, chưa đa dạng và hấp dẫn, chưa đáp ứng được nhu cầu và sở thích của học sinh. Các hoạt động thường mang tính hình thức, chưa chú trọng đến tính thực tiễn và khả năng ứng dụng kiến thức vào cuộc sống. Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc tổ chức HĐGDNGLL còn hạn chế. Vì thế chưa phát huy được tác dụng của HĐGDNGLL trong việc hình thành, phát triển nhân cách toàn diện cho HS và góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” của đất nước.
2.3. Vai trò của giáo viên và cán bộ quản lý trong HĐGDNGLL
Giáo viên và cán bộ quản lý đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức và quản lý HĐGDNGLL. Tuy nhiên, nhiều giáo viên chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng về tổ chức HĐGDNGLL, chưa có đủ thời gian và động lực để tham gia tích cực vào hoạt động này. Cán bộ quản lý chưa có sự quan tâm đúng mức đến HĐGDNGLL, chưa có cơ chế khuyến khích và tạo điều kiện cho giáo viên tham gia. Từ những điều trên, ta có thể nhận ra quá trình giáo dục thế hệ trẻ phải được thực hiện bằng nhiều con đường, nhiều phương thức và thông qua nhiều dạng HĐGD.
III. Giải Pháp Nâng Cao Nhận Thức Về HĐGDNGLL Tại THPT Hải An
Để nâng cao hiệu quả quản lý HĐGDNGLL tại trường THPT Hải An, cần có các giải pháp đồng bộ và toàn diện. Trước hết, cần nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh về vai trò và ý nghĩa của HĐGDNGLL trong việc phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục và bồi dưỡng về HĐGDNGLL cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý. Thứ nhất: Chương trình giáo dục phổ thông HĐGDNGLL thực sự là một bộ phận quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục.
3.1. Tăng cường tuyên truyền về vai trò của HĐGDNGLL
Tổ chức các buổi hội thảo, tập huấn, diễn đàn và các hoạt động truyền thông khác để nâng cao nhận thức về vai trò của HĐGDNGLL. Phát hành các tài liệu, ấn phẩm và sử dụng các kênh truyền thông (website, mạng xã hội, báo chí) để tuyên truyền về HĐGDNGLL. Mời các chuyên gia, nhà khoa học và những người có kinh nghiệm chia sẻ về HĐGDNGLL. Một mặt nó kiểm nghiệm kiến thức đã có, bổ sung những kiến thức còn thiếu hụt và việc mở rộng kiến thức; mặt khác thông qua các HĐGDNGLL người học nâng cao tầm hiểu biết và nhận thức đầy đủ hơn về xã hội, gắn kiến thức đã học với thực tế trong cuộc sống, tăng cường phát triển trí lực, thể lực, rèn luyện kỹ năng sống và tính thẩm mỹ.
3.2. Bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng cho giáo viên về HĐGDNGLL
Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng ngắn hạn và dài hạn cho giáo viên về HĐGDNGLL. Mời các chuyên gia, giảng viên có kinh nghiệm về HĐGDNGLL để giảng dạy và hướng dẫn. Cung cấp tài liệu, giáo trình và các công cụ hỗ trợ cho giáo viên trong việc tổ chức HĐGDNGLL. Đây là con đường dẫn dắt các em từng bước đến với nền văn hóa, xã hội của dân tộc và nền văn hóa văn minh của nhân loại, học tập những cái hay, cái đẹp mà thế giới và dân tộc đã để lại.
IV. Đổi Mới Nội Dung Hình Thức Tổ Chức Hoạt Động Giáo Dục Ngoài Giờ
Cần đổi mới nội dung và hình thức tổ chức HĐGDNGLL để tạo sự hấp dẫn và thu hút học sinh tham gia. Nội dung HĐGDNGLL cần gắn liền với thực tiễn cuộc sống, đáp ứng nhu cầu và sở thích của học sinh. Hình thức tổ chức cần đa dạng, linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với điều kiện của từng trường và từng địa phương. Thứ hai: Với những đặc điểm riêng biệt về tâm lý, về xã hội của tuổi học trò, việc tổ chức các HĐGDNGLL là dịp tạo cho các em có cơ hội tham gia các hoạt động thực tiễn để có thêm những hiểu biết, tích luỹ được kinh nghiệm giao tiếp, giàu thêm vốn sống cho mình, mở được một tầm nhìn thực tế.
4.1. Phát triển các chương trình HĐGDNGLL đa dạng và sáng tạo
Xây dựng các chương trình HĐGDNGLL theo chủ đề, chủ điểm, phù hợp với lứa tuổi và đặc điểm tâm lý của học sinh. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, sáng tạo, khám phá và nghiên cứu khoa học. Khuyến khích học sinh tham gia các câu lạc bộ, đội, nhóm và các hoạt động xã hội. Thứ ba: HĐGDNGLL nếu tổ chức các hoạt động trò chơi dân gian, tham gia lễ hội ở địa phương, văn hóa nghệ thuật truyền thống dân tộc và chăm sóc đài tưởng niệm, nghĩa trang liệt sĩ. thì càng có ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về tình cảm, đạo lý: “Uống nước nhớ nguồn”, “ăn quả nhớ người trồng cây”, “lòng tự hào dân tộc”.
4.2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức HĐGDNGLL
Sử dụng các phần mềm, ứng dụng và công cụ trực tuyến để hỗ trợ việc tổ chức và quản lý HĐGDNGLL. Tạo ra các kênh tương tác trực tuyến giữa giáo viên, học sinh và phụ huynh. Tổ chức các hoạt động học tập trực tuyến, các cuộc thi trực tuyến và các sự kiện trực tuyến. Từ đó giúp các em có ý thức gìn giữ, bảo tồn và phát huy nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, có ý thức phấn đấu trở thành những công dân có ích cho xã hội, góp phần hình thành nhân cách mới con người Việt Nam trong thời kỳ đổi mới và thích ứng với xu thế hội nhập quốc tế hiện nay.
V. Tăng Cường Kiểm Tra Đánh Giá Hoạt Động Giáo Dục Ngoài Giờ Lên Lớp
Cần tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá HĐGDNGLL để đảm bảo chất lượng và hiệu quả của hoạt động này. Công tác kiểm tra, đánh giá cần được thực hiện thường xuyên, khách quan và công bằng. Kết quả kiểm tra, đánh giá cần được sử dụng để điều chỉnh và cải tiến HĐGDNGLL. Tuy nhiên, trong thực tế, công tác quản lý quá trình giáo dục ở trường THPT mới chỉ tập trung vào dạy và học các môn chính khoá; mảng HĐGDNGLL chưa được chú trọng, quan tâm đầu tư thích đáng cả về kế hoạch, nguồn lực, kinh phí; nội dung, hình thức tổ chức còn đơn điệu; HS chưa tích cực, chủ động tham gia.
5.1. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá HĐGDNGLL
Xây dựng các tiêu chí đánh giá HĐGDNGLL dựa trên các mục tiêu, nội dung và hình thức tổ chức của hoạt động này. Các tiêu chí đánh giá cần đảm bảo tính khoa học, khách quan, cụ thể và dễ thực hiện. Các tiêu chí đánh giá cần bao gồm các khía cạnh như: mức độ tham gia của học sinh, chất lượng của hoạt động, hiệu quả của hoạt động và sự hài lòng của học sinh và phụ huynh.
5.2. Sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng và phù hợp
Sử dụng các phương pháp đánh giá định tính và định lượng để đánh giá HĐGDNGLL. Sử dụng các công cụ đánh giá như: phiếu khảo sát, phỏng vấn, quan sát, kiểm tra và đánh giá sản phẩm. Thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như: học sinh, giáo viên, phụ huynh và cộng đồng. Vì thế chưa phát huy được tác dụng của HĐGDNGLL trong việc hình thành, phát triển nhân cách toàn diện cho HS và góp phần vào việc thực hiện các mục tiêu “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” của đất nước.
VI. Ứng Dụng Thực Tiễn Và Phát Triển Hoạt Động Giáo Dục Ngoài Giờ
Việc ứng dụng các biện pháp quản lý HĐGDNGLL vào thực tiễn tại trường THPT Hải An cần được thực hiện một cách linh hoạt và sáng tạo, phù hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường và địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc tổ chức và quản lý HĐGDNGLL. Cần tạo ra môi trường thuận lợi để học sinh phát huy tối đa năng lực và sở trường của mình. Vì vậy, tôi đã lựa chọn đề tài: “Quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp ở trường THPT Hải An, thành phố Hải Phòng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành QLGD.
6.1. Xây dựng kế hoạch HĐGDNGLL chi tiết và khả thi
Kế hoạch HĐGDNGLL cần được xây dựng dựa trên các mục tiêu, nội dung và hình thức tổ chức đã được xác định. Kế hoạch cần cụ thể về thời gian, địa điểm, nguồn lực và trách nhiệm của các bên liên quan. Kế hoạch cần được điều chỉnh và cập nhật thường xuyên để phù hợp với tình hình thực tế.
6.2. Tạo môi trường hỗ trợ và khuyến khích HĐGDNGLL
Tạo ra môi trường học tập và sinh hoạt thân thiện, cởi mở và tôn trọng sự khác biệt. Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động tự quản, tự nguyện và sáng tạo. Tạo điều kiện để học sinh phát huy tối đa năng lực và sở trường của mình. Mục đích nghiên cứu Đề xuất một số biện pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng HĐGDNGLL ở trường THPT Hải An, thành phố Hải Phòng đáp ứng yêu cầu đổi mới hiện nay.
