Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm cho học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức thực tiễn. Tại các trường tiểu học trên địa bàn phường Đông Ngạc, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội, việc triển khai phương pháp này đã được chú trọng trong 3 năm học gần đây (2021-2024), với sự tham gia của 66 cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Việc tạo cơ hội thử nghiệm cho học sinh giúp các em phát triển năng lực toán học đa chiều, bao gồm năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học tập. Phương pháp này khuyến khích học sinh tự khám phá, thử nghiệm nhiều khả năng giải quyết vấn đề, từ đó hình thành tư duy sáng tạo và chủ động trong học tập. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức dạy học môn Toán, đồng thời góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục của Harold Kontz và Trần Kiểm, nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động giáo dục.
  • Mô hình dạy học theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm dựa trên quan điểm của Hans Freudenthal và lý thuyết Realistic Mathematics Education (RME), coi toán học là hoạt động của con người, khuyến khích học sinh phát minh lại các khái niệm toán học qua trải nghiệm thực tế.
  • Lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb (1984) và Serre (1995), nhấn mạnh vòng lặp giữa kiến thức và thử nghiệm, giúp học sinh tự kiến tạo kiến thức qua hoạt động thực hành và phản hồi.
  • Quan điểm lấy học sinh làm trung tâm của John Dewey và J.Comenxki, đề cao vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, tạo cơ hội thử nghiệm, năng lực toán học, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 66 khách thể gồm cán bộ quản lý giáo dục, ban giám hiệu, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn phường Đông Ngạc, quận Bắc Từ Liêm.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát sư phạm, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu và phân tích tài liệu chuyên môn.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, phân tích tổng hợp, so sánh thực trạng với các tiêu chuẩn quản lý và mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 3 năm học từ 2021 đến 2024, đảm bảo thu thập dữ liệu liên tục và đánh giá thực trạng theo từng giai đoạn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thái độ của cán bộ quản lý và giáo viên: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của việc dạy học môn Toán theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm. Tuy nhiên, 40% trong số họ còn lúng túng trong việc triển khai các phương pháp dạy học tích cực và tổ chức hoạt động thử nghiệm cho học sinh.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: 70% trường tiểu học đã xây dựng kế hoạch giảng dạy môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm, nhưng chỉ có khoảng 55% giáo viên thực hiện đầy đủ nội dung chương trình và phương pháp dạy học tích cực trong thực tế.

  3. Phương thức dạy học và kiểm tra đánh giá: Khoảng 60% giáo viên áp dụng các phương pháp như dạy học giải quyết vấn đề, dự án và học thông qua chơi để tạo cơ hội thử nghiệm cho học sinh. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực còn hạn chế, chỉ có 50% giáo viên thực hiện đánh giá thường xuyên và đa dạng hình thức.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học: Phẩm chất lãnh đạo của hiệu trưởng và chất lượng đội ngũ giáo viên là hai yếu tố chủ quan quan trọng nhất, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng trên 75%. Về yếu tố khách quan, cơ sở vật chất và sự phối hợp của các tổ chức xã hội như Ban đại diện cha mẹ học sinh cũng đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng khoảng 65% đến hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm đã đạt được những kết quả tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa bàn nghiên cứu. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế như nhận thức chưa đồng đều, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá chưa thực sự đa dạng và hiệu quả.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực và quản lý đổi mới. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng mô hình RME và học tập trải nghiệm đã được chứng minh là hiệu quả trong phát triển năng lực toán học, nhưng đòi hỏi sự đầu tư bài bản về đào tạo và quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý. Bảng tổng hợp kết quả khảo sát nhận thức và thực trạng quản lý cũng giúp minh họa rõ nét các mặt đạt được và chưa đạt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Bắc Từ Liêm phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm

    • Hướng dẫn giáo viên xây dựng kế hoạch chi tiết, linh hoạt phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện thực tế.
    • Mục tiêu: 90% giáo viên thực hiện kế hoạch đúng tiến độ trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tiểu học.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh

    • Áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như quan sát, thảo luận nhóm, dự án và tự đánh giá.
    • Mục tiêu: 80% giáo viên áp dụng đánh giá thường xuyên và có phản hồi kịp thời cho học sinh.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên bộ môn.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học hỗ trợ phương pháp tạo cơ hội thử nghiệm

    • Đầu tư bổ sung thiết bị công nghệ, tài liệu học tập và không gian học tập linh hoạt.
    • Mục tiêu: 100% trường tiểu học có đủ điều kiện tối thiểu trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, UBND quận Bắc Từ Liêm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng đổi mới.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, giám sát và đánh giá giáo viên.

  2. Giáo viên môn Toán tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ phương pháp dạy học tạo cơ hội thử nghiệm, áp dụng linh hoạt trong giảng dạy để phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động học tập tích cực.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý giáo dục đổi mới.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, xây dựng chính sách hỗ trợ đổi mới dạy học.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển giáo dục, phân bổ nguồn lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm là gì?
    Đây là quá trình tổ chức, chỉ đạo và giám sát các hoạt động dạy học nhằm tạo điều kiện cho học sinh được thử nghiệm, khám phá nhiều phương án giải quyết vấn đề, phát triển năng lực tư duy và sáng tạo. Ví dụ, giáo viên tổ chức các bài tập mở, dự án học tập để học sinh tự tìm hiểu và trình bày kết quả.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán lớp 4?
    Phương pháp truyền thống thường tập trung vào ghi nhớ và luyện tập máy móc, hạn chế phát triển tư duy sáng tạo. Đổi mới giúp học sinh chủ động, tích cực tham gia, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện năng lực toán học.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học?
    Bao gồm phẩm chất và năng lực lãnh đạo của hiệu trưởng, trình độ và phương pháp giảng dạy của giáo viên, cơ sở vật chất, sự phối hợp của các tổ chức xã hội và nhận thức của học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng có năng lực quản lý tốt sẽ tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm?
    Sử dụng các hình thức đánh giá đa dạng như quan sát quá trình học, đánh giá sản phẩm học tập, phản hồi từ học sinh và phụ huynh. Đánh giá không chỉ dựa trên kết quả bài kiểm tra mà còn trên sự phát triển năng lực và thái độ học tập của học sinh.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Bao gồm bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, đổi mới kiểm tra đánh giá, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình. Các biện pháp này cần được thực hiện đồng bộ và có lộ trình cụ thể.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 4 theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm tại các trường tiểu học quận Bắc Từ Liêm đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Việc nâng cao nhận thức, năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố then chốt để triển khai hiệu quả phương pháp dạy học đổi mới.
  • Cần đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học.
  • Các biện pháp quản lý được đề xuất có tính khả thi và cấp thiết, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Giai đoạn tiếp theo cần tập trung triển khai đào tạo, giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện các biện pháp quản lý, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa bàn khác để nhân rộng mô hình.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nên áp dụng các biện pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tạo cơ hội thử nghiệm để nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh trong thời đại mới.