Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội (TN&XH) ở các trường tiểu học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục. Tại huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai, với hơn 16.399 học sinh ở các bậc học và 42 đơn vị trường học, công tác quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH đang được triển khai theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 từ năm học 2020-2021 đến nay. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH tại 5 trường tiểu học trên địa bàn huyện trong giai đoạn 2020-2023, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục địa phương.

Nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh quản lý mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và điều kiện hỗ trợ dạy học môn TN&XH. Qua khảo sát 145 cán bộ quản lý và giáo viên, nghiên cứu phản ánh thực trạng khách quan, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế trong công tác quản lý. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục địa phương trong việc hoạch định chính sách và tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực, trong đó nhấn mạnh vai trò của quản lý hoạt động dạy học trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm vận hành hiệu quả hệ thống giáo dục, đảm bảo thực hiện các mục tiêu giáo dục (Phạm Minh Hạc, Trần Kiểm). Quản lý hoạt động dạy học là quá trình tác động đến giáo viên và học sinh để triển khai các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học.

  • Lý thuyết dạy học tích cực và phát triển năng lực: Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, trong đó người học là trung tâm, được khuyến khích tích cực tham gia, trải nghiệm thực tế và vận dụng kiến thức vào cuộc sống (John Dewey, Maria Montessori). Phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, STEM, trải nghiệm sáng tạo được coi là nền tảng để phát triển năng lực học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, mục tiêu dạy học môn TN&XH, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, và điều kiện hỗ trợ dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 145 đối tượng gồm 40 cán bộ quản lý và 105 giáo viên chủ nhiệm, tổ chuyên môn tại 5 trường tiểu học huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai. Thời gian khảo sát từ năm học 2020-2021 đến 2022-2023. Ngoài ra, dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo ngành giáo dục và các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu khảo sát, phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học, và lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá thực trạng và thu thập thông tin đa chiều.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu khảo sát, áp dụng thống kê mô tả (tỷ lệ %, điểm trung bình) và phân tích so sánh mức độ thực hiện các nội dung quản lý. Các thang đo mức độ được thiết lập từ 1 đến 5, tương ứng với mức độ từ rất không phù hợp đến rất phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong 3 năm học liên tiếp (2020-2023), đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá thực trạng một cách toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học môn TN&XH: 100% cán bộ quản lý và giáo viên khảo sát đánh giá mục tiêu dạy học môn TN&XH phù hợp với chương trình tổng thể, trong đó mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực chung được đánh giá cao nhất với điểm trung bình 4,01/5. Mục tiêu phát triển năng lực khoa học cũng được đánh giá phù hợp với điểm trung bình 3,92.

  2. Thực trạng nội dung dạy học: Điểm trung bình đánh giá thực hiện nội dung dạy học môn TN&XH là 3,93, trong đó nội dung về "Gia đình" và "Trường học" được thực hiện tốt nhất (4,03 và 3,97), còn nội dung "Con người và sức khỏe" và "Trái đất và bầu trời" thấp hơn (3,88 và 3,90). Điều này phản ánh sự gần gũi và dễ tiếp cận của các chủ đề với học sinh tiểu học.

  3. Hình thức tổ chức dạy học: Hình thức dạy học theo lớp-bài được sử dụng phổ biến nhất với điểm trung bình 4,24, tiếp theo là tự học (4,14), trải nghiệm (4,10) và tham quan (4,02). Giáo viên cho biết hình thức tham quan ít được tổ chức do lo ngại về an toàn và chi phí.

  4. Phương pháp dạy học: Các phương pháp thuyết trình, quan sát, vấn đáp và thực hành thí nghiệm được sử dụng với mức độ khá cao, điểm trung bình dao động từ 3,96 đến 4,06, cho thấy giáo viên đã áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực trong dạy học môn TN&XH.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH tại các trường tiểu học huyện Chư Păh đã đạt được những kết quả tích cực, đặc biệt là nhận thức đúng đắn về mục tiêu và nội dung dạy học. Tuy nhiên, mức độ thực hiện các hình thức tổ chức và phương pháp dạy học còn chưa đồng đều, đặc biệt hình thức tham quan và các hoạt động trải nghiệm chưa được khai thác tối đa do hạn chế về điều kiện cơ sở vật chất và an toàn.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và quản lý theo định hướng phát triển năng lực là xu hướng chung nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, các yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, nguồn lực giáo viên và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục vẫn là thách thức lớn tại địa phương miền núi như huyện Chư Păh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thanh thể hiện mức độ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học và phương pháp dạy học, cũng như bảng tổng hợp điểm trung bình đánh giá các nội dung quản lý nhằm minh họa rõ nét thực trạng và sự phân bố đánh giá của các đối tượng khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về đổi mới phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng STEM và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn và trên chuẩn lên trên 99,7% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học, tăng cường hoạt động trải nghiệm, tham quan thực tế và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng hình thức trải nghiệm lên trên 80% trong các tiết học môn TN&XH trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường tiểu học.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực xã hội hóa, ngân sách địa phương để nâng cấp phòng học, mua sắm thiết bị dạy học hiện đại, đảm bảo tối thiểu 90% các trường có đủ điều kiện phục vụ dạy học môn TN&XH trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá công tác quản lý dạy học: Xây dựng hệ thống giám sát định kỳ, đánh giá hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH, từ đó điều chỉnh kế hoạch và biện pháp phù hợp. Mục tiêu thực hiện ít nhất 2 đợt kiểm tra chuyên môn mỗi năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường tiểu học: Nhận diện thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học môn TN&XH: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, hình thức tổ chức đa dạng và cách kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với chương trình mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lý giáo dục tiểu học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và hoạch định chính sách: Đưa ra các giải pháp thực tiễn, căn cứ khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển giáo dục tiểu học, đặc biệt tại các vùng miền núi, dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý đến giáo viên và học sinh nhằm tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động dạy học theo mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Ví dụ, hiệu trưởng chỉ đạo xây dựng kế hoạch dạy học và tổ chức sinh hoạt chuyên môn để nâng cao chất lượng giảng dạy.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH?
    Bao gồm yếu tố khách quan như mục tiêu chương trình, cơ sở vật chất, môi trường giáo dục và sự phối hợp các lực lượng giáo dục; yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, năng lực giáo viên và thái độ học tập của học sinh. Ví dụ, thiếu thiết bị dạy học hiện đại sẽ hạn chế hiệu quả giảng dạy.

  3. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích trong môn TN&XH?
    Phương pháp tích cực như dạy học theo dự án, STEM, trải nghiệm sáng tạo, thảo luận nhóm, thực hành thí nghiệm được khuyến khích nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Ví dụ, giáo viên tổ chức hoạt động trải nghiệm ngoài trời giúp học sinh hiểu rõ hơn về môi trường tự nhiên.

  4. Làm thế nào để kiểm tra đánh giá hiệu quả học tập môn TN&XH?
    Kiểm tra đánh giá cần đa dạng hình thức, tập trung đánh giá năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ học tập qua các mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao. Ví dụ, giáo viên sử dụng bài tập tình huống để đánh giá khả năng giải quyết vấn đề của học sinh.

  5. Các biện pháp nâng cao chất lượng quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH là gì?
    Bao gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất, tăng cường kiểm tra giám sát và phối hợp các lực lượng giáo dục. Ví dụ, tổ chức tập huấn về ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH tại các trường tiểu học huyện Chư Păh đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và thực hiện mục tiêu, nội dung dạy học.
  • Hình thức tổ chức và phương pháp dạy học đã được đa dạng hóa nhưng vẫn còn hạn chế về hoạt động trải nghiệm và tham quan do điều kiện thực tế.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như cơ sở vật chất, năng lực giáo viên và sự phối hợp các lực lượng giáo dục ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường kiểm tra giám sát nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn TN&XH.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục tiểu học tại địa phương, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình mới.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.