Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông (GDPT) tại Việt Nam, việc quản lý dạy học các môn Khoa học Tự nhiên (KHTN) ở trường trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Theo ước tính, huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang hiện có 05 trường THPT với hơn 100 cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên tham gia giảng dạy các môn KHTN như Vật lý, Hóa học, Sinh học. Mục tiêu nghiên cứu tập trung làm rõ thực trạng quản lý dạy học các môn KHTN đáp ứng Chương trình GDPT 2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 05 trường THPT trên địa bàn huyện Bắc Quang, khảo sát trong giai đoạn từ năm học 2018-2019 đến 2021-2022, với đối tượng là 35 CBQL và 85 giáo viên. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương, đồng thời hỗ trợ thực hiện thành công Chương trình GDPT 2018. Các chỉ số đánh giá như mức độ nhận thức về mục tiêu dạy học, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá và quản lý điều kiện dạy học được phân tích chi tiết nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học các môn KHTN, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục của Harold Koontz và các nhà nghiên cứu khác, nhấn mạnh quản lý là quá trình thiết kế môi trường làm việc nhằm đạt mục tiêu giáo dục thông qua phối hợp các nỗ lực cá nhân.
  • Mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm theo John Dewey, tập trung phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh.
  • Lý thuyết đa trí tuệ của Howard Gardner và Thomas Armstrong, nhấn mạnh sự phát triển không đồng đều của các dạng trí tuệ, từ đó đề xuất phương pháp dạy học đa dạng, phù hợp với năng lực học sinh.
  • Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học, quản lý giáo dục, dạy học các môn KHTN, Chương trình GDPT 2018, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

  • Phương pháp lý thuyết: phân tích, tổng hợp tài liệu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục và dạy học các môn KHTN.
  • Phương pháp thực tiễn: quan sát các buổi sinh hoạt chuyên môn, dự giờ các tiết dạy môn Vật lý, Hóa học, Sinh học; điều tra xã hội học qua phiếu hỏi với 35 CBQL và 85 giáo viên tại 05 trường THPT huyện Bắc Quang.
  • Phương pháp thống kê toán học: xử lý số liệu khảo sát, tính tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình (ĐTB) theo thang đo 4 mức độ (yếu, trung bình, khá, tốt).
  • Phương pháp khảo nghiệm: đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất.
  • Phương pháp xin ý kiến chuyên gia: thu thập nhận xét, góp ý từ các nhà khoa học và quản lý giáo dục.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022, với cỡ mẫu khảo sát gồm 120 người (CBQL và giáo viên), được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học các môn KHTN: Kết quả khảo sát cho thấy mức độ nhận thức của CBQL và giáo viên về tầm quan trọng của mục tiêu dạy học các môn KHTN đạt mức khá với ĐTB 2.72 trên thang 4. Trong đó, 39,0% CBQL và 28,2% giáo viên đánh giá mục tiêu “Góp phần hình thành, phát triển năng lực chung” là rất quan trọng; 41,5% CBQL và 31,8% giáo viên đánh giá cao mục tiêu “Phát triển kỹ năng làm việc nhóm, tự học, tự đánh giá và nghiên cứu khoa học”.

  2. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: Việc xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học các môn KHTN tại các trường THPT còn nhiều hạn chế. Chỉ khoảng 60% giáo viên cho biết kế hoạch được xây dựng chi tiết và phù hợp với điều kiện thực tế; 55% CBQL đánh giá công tác chỉ đạo tổ chức thực hiện kế hoạch chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học truyền thống, trong khi chỉ 40% sử dụng phương pháp dạy học theo dự án hoặc nhóm nhằm phát huy năng lực học sinh. Việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Các hình thức kiểm tra, đánh giá đa dạng nhưng chưa thực sự phát huy hiệu quả. Khoảng 50% giáo viên và CBQL cho rằng việc đánh giá chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của học sinh, còn nặng về kiểm tra kiến thức lý thuyết.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nhận thức chưa đồng đều về tầm quan trọng của đổi mới quản lý dạy học các môn KHTN theo Chương trình GDPT 2018. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc thiếu sự đồng thuận và phối hợp trong quản lý dạy học tại các trường vùng cao. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế do thiếu bồi dưỡng chuyên môn sâu và điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các mức độ đánh giá về nhận thức mục tiêu dạy học, biểu đồ tròn về phương pháp dạy học được sử dụng, và bảng tổng hợp đánh giá công tác quản lý kế hoạch dạy học. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, hạn chế và xu hướng phát triển trong quản lý dạy học các môn KHTN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng chuyên môn cho CBQL, giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý dạy học và đổi mới phương pháp giảng dạy các môn KHTN, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học đồng bộ, linh hoạt: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn cần phối hợp xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế từng trường, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả. Kế hoạch cần được rà soát, điều chỉnh định kỳ hàng quý.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, nhóm và giải quyết vấn đề nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn chia sẻ kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học định kỳ mỗi tháng.

  4. Tăng cường quản lý và đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng ma trận đề kiểm tra phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực học sinh, đa dạng hóa hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá kết quả. Thực hiện kiểm tra, đánh giá định kỳ và tổng kết cuối học kỳ để điều chỉnh phương pháp dạy học.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung trang thiết bị hiện đại phục vụ dạy học các môn KHTN, như máy chiếu, phòng thí nghiệm, thiết bị thực hành. Lập kế hoạch mua sắm và bảo trì thiết bị hàng năm, đảm bảo đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học các môn KHTN, xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện hiệu quả Chương trình GDPT 2018.

  2. Giáo viên các môn KHTN: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá và cách thức phối hợp với CBQL để nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học các môn KHTN trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

  4. Sở Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và hỗ trợ các trường THPT trong việc triển khai Chương trình GDPT 2018.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học các môn KHTN là gì?
    Quản lý dạy học các môn KHTN là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và điều chỉnh hoạt động dạy học các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học nhằm đạt mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo Chương trình GDPT 2018.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học các môn KHTN?
    Đổi mới phương pháp giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực thực hành, giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu của chương trình giáo dục hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học các môn KHTN?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, cơ sở vật chất, nhận thức xã hội; và yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất của CBQL, giáo viên và thái độ học tập của học sinh.

  4. Làm thế nào để xây dựng kế hoạch dạy học hiệu quả?
    Kế hoạch cần dựa trên phân tích thực trạng, mục tiêu chương trình, điều kiện nhà trường và năng lực đội ngũ giáo viên, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận liên quan và được điều chỉnh linh hoạt theo thực tế.

  5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHTN nên được thực hiện như thế nào?
    Cần đa dạng hóa hình thức đánh giá, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, đảm bảo khách quan, trung thực, phản ánh đúng năng lực học sinh và hỗ trợ cải tiến phương pháp dạy học.

Kết luận

  • Quản lý dạy học các môn KHTN ở các trường THPT huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang hiện đạt mức độ nhận thức và thực hiện khá, nhưng còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp và quản lý kế hoạch.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý, trong đó năng lực CBQL và giáo viên đóng vai trò quyết định.
  • Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục các môn KHTN theo Chương trình GDPT 2018.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực đội ngũ, xây dựng kế hoạch đồng bộ, đổi mới phương pháp và cải thiện điều kiện dạy học.
  • Tiếp tục khảo nghiệm, điều chỉnh và nhân rộng các giải pháp trong các năm học tiếp theo nhằm đảm bảo hiệu quả bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở GD&ĐT cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và đánh giá định kỳ để nâng cao chất lượng quản lý dạy học các môn KHTN. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, quý độc giả vui lòng liên hệ với tác giả hoặc trường Đại học Hồng Đức.