Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, văn hóa ứng xử học đường trở thành một vấn đề cấp thiết, đặc biệt tại các trường tiểu học, nơi hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Theo ước tính, hiện tượng bạo lực học đường và sự xuống cấp về văn hóa ứng xử đang gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực cho môi trường giáo dục. Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm - Hà Nội, với hơn 3700 học sinh và 448 cán bộ giáo viên, là một trong những trường ngoài công lập đi đầu trong việc xây dựng văn hóa ứng xử chuẩn mực cho học sinh trong bối cảnh hội nhập. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử tại trường trong 5 năm học gần đây, nhằm đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần xây dựng môi trường học tập lành mạnh, nâng cao chất lượng giáo dục. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp với đặc thù của trường và yêu cầu hội nhập quốc tế. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại quận Nam Từ Liêm, Hà Nội, với sự tham gia của 98 cán bộ quản lý, giáo viên, 318 học sinh và 50 phụ huynh. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý văn hóa ứng xử trong nhà trường, góp phần phát triển văn hóa giáo dục bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết văn hóa tổ chức và lý thuyết quản lý giáo dục. Lý thuyết văn hóa tổ chức giúp hiểu rõ vai trò của văn hóa nhà trường trong việc hình thành hành vi ứng xử của học sinh, nhấn mạnh đến các giá trị cốt lõi, chuẩn mực đạo đức và môi trường sư phạm. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào chức năng quản lý của cán bộ quản lý, đặc biệt là hiệu trưởng, trong việc xây dựng, duy trì và phát triển văn hóa ứng xử trong nhà trường. Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa ứng xử (cách thức giao tiếp, thái độ và hành vi trong môi trường học đường), văn hóa nhà trường (hệ thống giá trị vật chất và tinh thần), hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử (quá trình tác động nhằm hình thành thái độ và hành vi chuẩn mực cho học sinh), và bối cảnh hội nhập quốc tế (tác động tích cực và tiêu cực đến văn hóa ứng xử). Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa quản lý hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử, các yếu tố ảnh hưởng (chủ thể quản lý, đối tượng quản lý, môi trường quản lý) và kết quả giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Về lý luận, tác giả hồi cứu, phân tích, tổng hợp các tài liệu khoa học và văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục, quản lý giáo dục và văn hóa ứng xử học sinh tiểu học. Về thực tiễn, khảo sát được tiến hành bằng phiếu hỏi với 98 cán bộ quản lý, giáo viên và 318 học sinh tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm - Hà Nội trong năm học 2021-2022. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Ngoài ra, tác giả thực hiện phỏng vấn sâu với 3 cán bộ quản lý cấp trường và tổng kết kinh nghiệm từ thực tiễn giảng dạy. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm Excel, sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu, biểu diễn kết quả bằng biểu đồ và bảng số liệu. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 5 năm học gần đây, tập trung vào đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý phù hợp với bối cảnh hội nhập quốc tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ý thức ứng xử của học sinh với thầy cô và bạn bè: Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có thái độ lễ phép với thầy cô, điểm trung bình đạt 3.58/5, trong đó hành vi chào hỏi đạt điểm cao nhất 4.58. Tuy nhiên, khả năng chia sẻ, bày tỏ cảm xúc với thầy cô còn hạn chế (điểm 3.28). Về ứng xử với bạn bè, học sinh thể hiện sự hòa đồng, thân thiện với điểm trung bình 4.32, nhưng kỹ năng giảng bài cho bạn còn thấp (3.03), cho thấy sự tự tin và hợp tác chưa đồng đều.

  2. Ứng xử với môi trường và mọi người xung quanh: Học sinh có ý thức giữ gìn vệ sinh nhà trường và nơi công cộng ở mức trung bình khá (điểm 3.23-3.41), tuy nhiên nhiều em chỉ thực hiện khi được nhắc nhở. Ứng xử với người lớn tuổi và mọi người xung quanh được đánh giá tốt (điểm 4.07), nhưng ý thức cảnh giác trong các tình huống nguy hiểm còn thấp (3.26).

  3. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử: Nhà trường đã xây dựng bộ quy tắc ứng xử đầy đủ với điểm trung bình trên 3.5 cho các nhóm đối tượng (bản thân, bạn bè, thầy cô, môi trường). Công tác quản lý nội dung giáo dục văn hóa ứng xử được đánh giá khá tốt (điểm trung bình 3.2-3.5). Các hình thức giáo dục như lồng ghép vào môn học (3.42), tự giáo dục bản thân (3.23), và phối hợp với gia đình, xã hội (3.21) được thực hiện hiệu quả hơn so với hoạt động trải nghiệm (3.05).

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Năng lực quản lý của lãnh đạo, đặc biệt hiệu trưởng, được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất. Cơ sở vật chất hiện đại, môi trường học tập xanh-sạch-đẹp cũng góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa ứng xử. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến kết quả giáo dục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng tích cực và những thách thức trong quản lý giáo dục văn hóa ứng xử tại trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm. Điểm mạnh là học sinh có thái độ lễ phép, hòa đồng và nhà trường đã xây dựng bộ quy tắc ứng xử rõ ràng, đồng thời áp dụng đa dạng hình thức giáo dục. Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong kỹ năng giao tiếp, đặc biệt là khả năng chia sẻ và hợp tác, phản ánh nhu cầu tăng cường các hoạt động trải nghiệm và giáo dục kỹ năng mềm. So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả tương đồng với xu hướng cần thiết phải kết hợp quản lý chặt chẽ và giáo dục linh hoạt để thích ứng với bối cảnh hội nhập. Việc sử dụng biểu đồ so sánh điểm trung bình các nội dung ứng xử và hình thức giáo dục sẽ giúp minh họa rõ nét hơn sự khác biệt và ưu tiên cải thiện. Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách quản lý, góp phần xây dựng môi trường học đường văn minh, thân thiện, phù hợp với yêu cầu phát triển giáo dục hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Kiện toàn hệ thống chuẩn mực và quy tắc ứng xử: Xây dựng và cập nhật bộ quy tắc ứng xử phù hợp với đặc điểm học sinh và bối cảnh hội nhập quốc tế, đảm bảo tính linh hoạt và khả thi. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Ban giám hiệu chủ trì phối hợp với các tổ chức giáo dục.

  2. Bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động giáo dục: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn kỹ năng quản lý văn hóa ứng xử cho cán bộ quản lý và giáo viên, tập trung vào kỹ năng xử lý tình huống, kiểm soát cảm xúc và phương pháp giáo dục tích cực. Thời gian triển khai 6-12 tháng, do Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với nhà trường thực hiện.

  3. Xây dựng cơ chế giám sát, thi đua khen thưởng: Thiết lập hệ thống đánh giá, giám sát việc thực hiện văn hóa ứng xử của học sinh, kết hợp với các hoạt động thi đua, khen thưởng nhằm khích lệ và tạo động lực cho học sinh và giáo viên. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu và tổ chức Công đoàn nhà trường đảm nhiệm.

  4. Phát động các cuộc thi, hoạt động sáng tạo về văn hóa ứng xử: Tổ chức các cuộc thi ý tưởng, hoạt động trải nghiệm nhằm làm phong phú nội dung giáo dục văn hóa ứng xử, tăng cường sự tham gia của học sinh và cộng đồng. Thời gian tổ chức định kỳ hàng năm, do nhà trường phối hợp với phụ huynh và các tổ chức xã hội thực hiện.

  5. Huy động sự tham gia của gia đình và xã hội: Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội trong công tác giáo dục văn hóa ứng xử, xây dựng mạng lưới hỗ trợ toàn diện cho học sinh. Thời gian triển khai liên tục, do Ban giám hiệu và Hội phụ huynh học sinh chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ vai trò và phương pháp quản lý hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử trong trường tiểu học, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý.

  2. Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức và kỹ năng cần thiết để tổ chức các hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử, đồng thời nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa ứng xử trong giảng dạy.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu được vai trò phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục văn hóa ứng xử cho con em, từ đó hỗ trợ và đồng hành hiệu quả hơn trong quá trình giáo dục.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý giáo dục văn hóa ứng xử trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục văn hóa ứng xử ở bậc tiểu học lại quan trọng?
    Bậc tiểu học là giai đoạn hình thành nhân cách và thói quen ứng xử cơ bản của học sinh. Giáo dục văn hóa ứng xử giúp các em phát triển kỹ năng giao tiếp, thái độ tôn trọng và hành vi phù hợp, tạo nền tảng cho sự phát triển toàn diện.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý giáo dục văn hóa ứng xử?
    Hiệu quả chịu ảnh hưởng bởi năng lực quản lý của cán bộ, đặc biệt là hiệu trưởng; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội; điều kiện cơ sở vật chất; cũng như đặc điểm tâm sinh lý của học sinh.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao kỹ năng giáo dục văn hóa ứng xử?
    Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng xử lý tình huống, kiểm soát cảm xúc và áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực, đồng thời thường xuyên trao đổi, học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp.

  4. Gia đình có vai trò gì trong giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh?
    Gia đình là môi trường giáo dục đầu tiên và gần gũi nhất, có vai trò hỗ trợ, phối hợp với nhà trường trong việc hình thành và duy trì các chuẩn mực ứng xử cho học sinh, góp phần tạo môi trường giáo dục đồng bộ.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đánh giá là hiệu quả nhất trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu đề xuất 5 biện pháp chính: kiện toàn chuẩn mực, bồi dưỡng năng lực quản lý, xây dựng cơ chế giám sát và thi đua, phát động các hoạt động sáng tạo, và huy động sự tham gia của gia đình, xã hội. Tất cả đều được đánh giá cao về tính cần thiết và khả thi.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý giáo dục văn hóa ứng xử tại Trường Tiểu học Đoàn Thị Điểm - Hà Nội trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
  • Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có thái độ ứng xử tích cực nhưng còn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục.
  • Năm biện pháp quản lý được đề xuất đều được đánh giá cao về tính cần thiết và khả thi, có thể nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa ứng xử.
  • Nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách và thực tiễn quản lý giáo dục văn hóa ứng xử trong trường tiểu học.
  • Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm triển khai thí điểm các biện pháp, đánh giá hiệu quả và mở rộng áp dụng trong các trường tiểu học khác.

Hành động ngay hôm nay để xây dựng môi trường học đường văn minh, thân thiện và phát triển toàn diện cho thế hệ tương lai!