Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo Việt Nam, việc nâng cao chất lượng dạy học các môn khoa học tự nhiên và xã hội ở bậc tiểu học đóng vai trò then chốt trong việc hình thành phẩm chất và năng lực cho học sinh. Huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, với dân số khoảng 227.000 người và hơn 21.000 học sinh tiểu học, là vùng đất có truyền thống hiếu học nhưng vẫn còn nhiều thách thức trong quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội. Môn học này được tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm phát triển kiến thức cơ bản về thế giới tự nhiên và xã hội, đồng thời hình thành các phẩm chất đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại 10 trường tiểu học trên địa bàn huyện Hoằng Hóa, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2020-2023, với sự tham gia của 195 cán bộ quản lý và giáo viên, sử dụng các phương pháp khảo sát, phỏng vấn và quan sát thực tiễn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học nâng cao hiệu quả công tác quản lý và tổ chức dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh theo yêu cầu đổi mới giáo dục.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục hiện đại và mô hình tổ chức hoạt động dạy học lấy người học làm trung tâm. Lý thuyết quản lý của Henri Fayol nhấn mạnh các chức năng quản lý gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, được vận dụng để phân tích công tác quản lý dạy học. Mô hình dạy học tích cực của John Dewey và Joe L. Sergerger tập trung vào sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, phát huy tính sáng tạo và chủ động của người học trong quá trình tiếp thu kiến thức. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, phương pháp và hình thức dạy học tích cực, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học như năng lực cán bộ quản lý, năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: tài liệu pháp luật, các văn bản hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, báo cáo của ngành giáo dục huyện Hoằng Hóa, kết quả khảo sát 195 cán bộ quản lý và giáo viên tại 10 trường tiểu học. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính qua phỏng vấn sâu và quan sát, cùng phân tích định lượng qua bảng câu hỏi khảo sát với thang đo Likert 4 mức độ. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2023, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích kết quả, cũng như đề xuất giải pháp quản lý.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về tầm quan trọng của hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội: Khoảng 88,2% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá hoạt động dạy học môn này là rất quan trọng hoặc quan trọng. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 3,5% giáo viên chưa nhận thức đúng mức về vai trò của môn học, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.
Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học: Điểm trung bình đánh giá của cán bộ quản lý và giáo viên lần lượt là 2,63 và 2,61 trên thang 4 điểm, cho thấy mức độ thực hiện mục tiêu dạy học ở mức khá. Mục tiêu được thực hiện tốt nhất là hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh (điểm trung bình 3,00), trong khi mục tiêu về tinh thần trách nhiệm với môi trường và sự gắn kết giữa giáo viên và học sinh được đánh giá thấp hơn (khoảng 2,28 - 2,36 điểm).
Thực trạng nội dung dạy học: Các chủ đề như con người và sức khỏe, gia đình, trường học, cộng đồng địa phương, thực vật và động vật, bầu trời và trái đất được triển khai với mức độ khác nhau. Điểm trung bình đánh giá nội dung dạy học dao động quanh mức 2,5 - 2,9, phản ánh sự đa dạng nhưng chưa đồng đều trong việc tổ chức nội dung.
Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học: Năng lực quản lý của cán bộ quản lý, năng lực và trách nhiệm của giáo viên, kinh nghiệm giảng dạy, cùng với ý thức và thái độ tích cực của học sinh là các yếu tố chủ quan quan trọng. Về khách quan, sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, môi trường giáo dục địa phương, sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và điều kiện cơ sở vật chất cũng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả quản lý.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức đúng đắn của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của môn học là nền tảng để nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, sự tồn tại của một bộ phận giáo viên chưa nhận thức đầy đủ cho thấy cần có các hoạt động bồi dưỡng, nâng cao nhận thức chuyên môn. Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học ở mức khá phản ánh sự nỗ lực của các trường tiểu học trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018, song vẫn còn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn, đặc biệt trong việc phát triển các phẩm chất như trách nhiệm với môi trường và sự gắn kết giữa giáo viên và học sinh.
Nội dung dạy học được tổ chức đa dạng nhưng chưa đồng đều giữa các trường, có thể do sự khác biệt về điều kiện cơ sở vật chất và năng lực giáo viên. Các yếu tố chủ quan như năng lực quản lý và giảng dạy của cán bộ quản lý và giáo viên đóng vai trò quyết định trong việc tổ chức và quản lý hoạt động dạy học. Đồng thời, các yếu tố khách quan như chỉ đạo chính sách, môi trường giáo dục và sự phối hợp xã hội cũng cần được quan tâm để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động dạy học.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức về tầm quan trọng môn học, bảng điểm trung bình đánh giá thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, cũng như sơ đồ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học nhằm minh họa mối quan hệ và mức độ tác động.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực cho giáo viên tiểu học: Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về quản lý và phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, nhằm nâng cao nhận thức về tầm quan trọng và kỹ năng tổ chức dạy học tích cực. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì phối hợp với các trường.
Xây dựng và triển khai kế hoạch quản lý mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học phù hợp: Cán bộ quản lý nhà trường cần xây dựng kế hoạch chi tiết, kiểm tra, giám sát việc thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Thời gian thực hiện hàng năm, với sự tham gia của tổ chuyên môn và giáo viên.
Đổi mới phương pháp và hình thức dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế và sử dụng công nghệ hỗ trợ nhằm tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Thời gian triển khai liên tục, có đánh giá định kỳ.
Nâng cao điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị, mô hình thực hành, phòng thí nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn Tự nhiên và Xã hội. Huy động nguồn lực xã hội hóa giáo dục, phối hợp với phụ huynh và các tổ chức địa phương. Kế hoạch thực hiện trong 3 năm tới.
Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, phụ huynh và các tổ chức xã hội nhằm hỗ trợ học sinh học tập và phát triển toàn diện. Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hoạt động ngoại khóa và truyền thông giáo dục. Thời gian thực hiện thường xuyên, do nhà trường chủ trì.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, xây dựng kế hoạch và giám sát hiệu quả công tác giảng dạy.
Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, nội dung chương trình và kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học phù hợp với đặc điểm môn học và học sinh.
Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học môn khoa học tự nhiên và xã hội ở bậc tiểu học trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, thành phố: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và nâng cao chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội trên địa bàn quản lý.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội là gì?
Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm đảm bảo việc dạy và học diễn ra hiệu quả, đáp ứng mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn này?
Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ quản lý, năng lực và trách nhiệm của giáo viên, thái độ tích cực của học sinh, sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục, điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.Phương pháp dạy học nào phù hợp với môn Tự nhiên và Xã hội ở tiểu học?
Các phương pháp tích cực như dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, thực hành trải nghiệm, sử dụng công nghệ thông tin và trò chơi giáo dục được đánh giá cao trong việc phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.Làm thế nào để nâng cao nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của môn học?
Thông qua các lớp bồi dưỡng chuyên môn, hội thảo, chia sẻ kinh nghiệm và sự chỉ đạo sát sao của cán bộ quản lý, đồng thời tạo môi trường làm việc tích cực, khuyến khích đổi mới sáng tạo trong dạy học.Vai trò của phụ huynh trong quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội là gì?
Phụ huynh hỗ trợ nhà trường về mặt vật chất, tinh thần, tạo điều kiện cho con em học tập, phối hợp với giáo viên trong việc theo dõi, đánh giá và khuyến khích học sinh phát triển toàn diện.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở các trường tiểu học huyện Hoằng Hóa đã đạt được những kết quả tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
- Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng và mục tiêu dạy học ở mức khá, song cần nâng cao hơn nữa để đảm bảo hiệu quả thực hiện.
- Nội dung, phương pháp và hình thức dạy học được triển khai đa dạng nhưng chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng học tập của học sinh.
- Các yếu tố chủ quan và khách quan đều tác động mạnh mẽ đến công tác quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp xã hội hóa giáo dục.
Next steps: Triển khai các lớp bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch quản lý chi tiết, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong vòng 1-3 năm tới.
Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học cần chủ động áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh trong thời đại mới.