Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực học sinh trong giáo dục tiểu học đang trở thành một xu hướng quan trọng nhằm trang bị cho học sinh những kỹ năng cần thiết để thích ứng với cuộc sống hiện đại. Theo báo cáo của ngành giáo dục Hải Phòng, việc kiểm tra, đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 3 đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng dạy học và phát triển toàn diện năng lực ngôn ngữ cho học sinh. Mục tiêu nghiên cứu tập trung xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 3 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, phù hợp với Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, với thời gian thực hiện trong năm học 2022-2023. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp công cụ đánh giá chính xác, khách quan, giúp giáo viên nắm bắt năng lực học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy hiệu quả, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt tiểu học nói chung. Qua khảo sát thực tế, khoảng 70% học sinh lớp 3 tại các trường nghiên cứu có nhu cầu được đánh giá năng lực toàn diện hơn thay vì chỉ kiểm tra kiến thức thuần túy, cho thấy sự cần thiết của việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực và lý thuyết kiểm tra, đánh giá trong giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực nhấn mạnh việc hình thành và phát triển các phẩm chất, kỹ năng cần thiết để học sinh có thể vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Lý thuyết kiểm tra, đánh giá tập trung vào việc xây dựng các công cụ đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục, đảm bảo tính khách quan, chính xác và công bằng. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: năng lực ngôn ngữ (khả năng sử dụng Tiếng Việt trong giao tiếp và học tập), kiểm tra định kỳ (đánh giá năng lực học sinh theo chu kỳ học tập), ma trận đề kiểm tra (bản đồ nội dung và mức độ đánh giá), và phương pháp đánh giá đa dạng (kết hợp kiểm tra viết, nói, nghe, đọc). Mô hình thiết kế bộ đề kiểm tra dựa trên nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, đồng bộ, kế thừa và phát triển, nhằm phản ánh đúng năng lực của học sinh lớp 3.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng tại hai trường tiểu học Lưu Kiếm và Kênh Giang, huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, với tổng số 90 giáo viên và 305 học sinh tham gia. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và phân tích so sánh nhằm đánh giá hiệu quả bộ đề kiểm tra được xây dựng. Quá trình nghiên cứu gồm ba giai đoạn: khảo sát thực trạng, thiết kế bộ đề kiểm tra, và thực nghiệm sư phạm. Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ tháng 9/2022 đến tháng 8/2023, bao gồm thu thập dữ liệu, xây dựng đề, thử nghiệm và điều chỉnh dựa trên kết quả thực nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiểm tra, đánh giá năng lực Tiếng Việt lớp 3 còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% giáo viên cho biết hiện nay đề kiểm tra chủ yếu tập trung vào kiến thức lý thuyết, chưa phản ánh đầy đủ năng lực vận dụng thực tế của học sinh. Hơn 70% học sinh gặp khó khăn trong việc vận dụng kiến thức vào các tình huống giao tiếp và viết đoạn văn ngắn.

  2. Bộ đề kiểm tra xây dựng theo ma trận đề kiểm tra có tính khả thi cao: Bộ đề được thiết kế đảm bảo bao phủ 80% nội dung chương trình Tiếng Việt lớp 3, với tỷ lệ câu hỏi đánh giá kỹ năng đọc hiểu, viết, nghe, nói chiếm 60%, tăng 25% so với đề kiểm tra truyền thống.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy sự tiến bộ rõ rệt của học sinh: Sau khi áp dụng bộ đề kiểm tra mới, điểm trung bình môn Tiếng Việt của học sinh tăng từ 6,8 lên 7,9, tương đương mức tăng 16,2%. Tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu năng lực tăng từ 58% lên 75%.

  4. Phản hồi tích cực từ giáo viên và học sinh: 85% giáo viên đánh giá bộ đề giúp họ đánh giá chính xác hơn năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ điều chỉnh phương pháp giảng dạy hiệu quả. 78% học sinh cảm thấy hứng thú hơn với các bài kiểm tra, đặc biệt là các câu hỏi vận dụng thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong kiểm tra, đánh giá hiện nay chủ yếu do giáo viên chưa được đào tạo đầy đủ về xây dựng đề kiểm tra theo hướng phát triển năng lực, cũng như thiếu tài liệu tham khảo phù hợp. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc xây dựng bộ đề kiểm tra dựa trên ma trận đề kiểm tra và tiêu chí đánh giá năng lực giúp phản ánh chính xác hơn khả năng vận dụng kiến thức của học sinh. So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh. Việc áp dụng bộ đề kiểm tra mới không chỉ nâng cao điểm số mà còn thúc đẩy sự chủ động, sáng tạo trong học tập của học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, bảng phân tích tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu năng lực, cũng như biểu đồ phản hồi của giáo viên và học sinh về tính khả thi và hiệu quả của bộ đề.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về xây dựng đề kiểm tra theo hướng phát triển năng lực: Mục tiêu nâng cao kỹ năng thiết kế đề kiểm tra phù hợp với chuẩn đầu ra, thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng ngân hàng câu hỏi kiểm tra đa dạng, phong phú: Tập trung phát triển các câu hỏi vận dụng thực tế, đảm bảo bao phủ đầy đủ các kỹ năng đọc, viết, nghe, nói, hoàn thành trong 12 tháng, do các tổ chuyên môn trường tiểu học chủ trì.

  3. Áp dụng bộ đề kiểm tra định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 3 tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố: Triển khai thí điểm trong năm học tiếp theo, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp, do Phòng Giáo dục huyện Thủy Nguyên giám sát.

  4. Tăng cường phối hợp giữa giáo viên, phụ huynh và học sinh trong quá trình kiểm tra, đánh giá: Tổ chức các buổi họp phụ huynh, hướng dẫn học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau nhằm phát triển năng lực tự học, thực hiện liên tục trong năm học, do Ban giám hiệu các trường tiểu học đảm nhận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được tài liệu tham khảo về cách xây dựng bộ đề kiểm tra năng lực môn Tiếng Việt lớp 3, giúp nâng cao chất lượng đánh giá và điều chỉnh phương pháp giảng dạy.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để triển khai các chính sách đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo mô hình thiết kế bộ đề kiểm tra và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kiểm tra, đánh giá năng lực trong giáo dục tiểu học.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về phương pháp đánh giá năng lực học sinh, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ con em học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ đề kiểm tra năng lực môn Tiếng Việt lớp 3 có gì khác biệt so với đề kiểm tra truyền thống?
    Bộ đề tập trung đánh giá toàn diện các kỹ năng đọc, viết, nghe, nói và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, thay vì chỉ kiểm tra kiến thức lý thuyết. Ví dụ, đề có các câu hỏi yêu cầu học sinh viết đoạn văn ngắn hoặc trả lời tình huống giao tiếp.

  2. Làm thế nào để giáo viên xây dựng được bộ đề kiểm tra phù hợp với năng lực học sinh?
    Giáo viên cần dựa trên ma trận đề kiểm tra, chuẩn đầu ra và sử dụng các phương pháp đa dạng như trắc nghiệm, tự luận, vấn đáp. Việc tham gia các khóa tập huấn chuyên môn cũng rất cần thiết để nâng cao kỹ năng này.

  3. Bộ đề kiểm tra có áp dụng được cho học sinh ở các vùng miền khác nhau không?
    Bộ đề được thiết kế linh hoạt, phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 3 nói chung, có thể điều chỉnh nhỏ để phù hợp với đặc thù vùng miền, đảm bảo tính công bằng và khách quan.

  4. Kết quả kiểm tra năng lực có ảnh hưởng thế nào đến phương pháp dạy học?
    Kết quả giúp giáo viên nhận biết điểm mạnh, điểm yếu của học sinh, từ đó điều chỉnh nội dung, phương pháp giảng dạy phù hợp, tăng cường các hoạt động phát triển kỹ năng và năng lực cần thiết.

  5. Phụ huynh có thể hỗ trợ con em mình như thế nào trong quá trình đánh giá năng lực?
    Phụ huynh nên phối hợp với giáo viên, khuyến khích con tự đánh giá, tham gia các hoạt động học tập tích cực, đồng thời tạo môi trường học tập thuận lợi tại nhà để phát triển kỹ năng ngôn ngữ.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công bộ đề kiểm tra, đánh giá định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 3 theo định hướng phát triển năng lực, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Bộ đề kiểm tra đảm bảo tính khả thi, đồng bộ và phản ánh chính xác năng lực học sinh qua các kỹ năng đọc, viết, nghe, nói.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy bộ đề giúp nâng cao điểm số và tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu năng lực, đồng thời nhận được phản hồi tích cực từ giáo viên và học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp tập huấn giáo viên, xây dựng ngân hàng câu hỏi và triển khai áp dụng bộ đề kiểm tra tại các trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, hoàn thiện bộ đề và phát triển tài liệu hướng dẫn sử dụng, kêu gọi các cơ quan giáo dục phối hợp triển khai rộng rãi để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh.

Hãy tiếp cận và áp dụng các giải pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt tiểu học, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của học sinh.