## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát tại tỉnh Quảng Trị, 70% học sinh có thái độ tiêu cực khi gặp vấn đề trong học tập và cuộc sống, chỉ khoảng 5% có năng lực GQVĐ tốt. Thực trạng này phản ánh sự hạn chế trong phương pháp dạy học truyền thống, đặc biệt trong môn Hóa học phần phi kim lớp 11. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và áp dụng một số chủ đề dạy học tích hợp nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh trong dạy học phần phi kim - Hóa học 11 THPT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Trị trong năm học 2015-2016. Nghiên cứu tập trung vào việc thiết kế chủ đề tích hợp liên môn giữa Hóa học, Sinh học, Địa lý và Công nghệ, đồng thời đánh giá hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm với cỡ mẫu 119 học sinh và 45 giáo viên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh, đồng thời góp phần thực hiện Nghị quyết 29 của Trung ương về đổi mới giáo dục.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học tích hợp**: Dạy học tích hợp là phương thức kết hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học khác nhau nhằm phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh. Theo UNESCO, dạy học tích hợp giúp tránh trùng lặp kiến thức, tăng tính thực tiễn và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.
- **Lý thuyết năng lực giải quyết vấn đề (GQVĐ)**: Năng lực GQVĐ là khả năng huy động kiến thức, kỹ năng, thái độ để nhận diện, phân tích và giải quyết các tình huống phức tạp trong học tập và cuộc sống. Cấu trúc năng lực bao gồm nhận biết vấn đề, thiết lập không gian vấn đề, lập kế hoạch và thực hiện giải pháp, đánh giá và phản ánh.
- **Mô hình dạy học dự án (DHDA)**: DHDA là phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh tự lực thực hiện nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành, tạo ra sản phẩm cụ thể. DHDA giúp phát triển năng lực GQVĐ thông qua các hoạt động nhóm, thảo luận và phản hồi liên tục.
- **Khái niệm năng lực chung và năng lực đặc thù môn Hóa học**: Năng lực chung bao gồm năng lực tự học, giao tiếp, hợp tác, công nghệ thông tin, trong khi năng lực đặc thù môn Hóa học gồm năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, thực hành, tính toán và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Tài liệu lý luận về dạy học tích hợp, năng lực GQVĐ, chương trình và sách giáo khoa Hóa học lớp 11, khảo sát thực trạng giáo viên và học sinh tại 3 trường THPT tỉnh Quảng Trị.
- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định tính các tài liệu lý luận, phân tích thống kê kết quả khảo sát và thực nghiệm sư phạm bằng phần mềm Excel, sử dụng các tham số thống kê như trung bình, độ lệch chuẩn, hệ số biến thiên, kiểm định t-test và hiệu ứng Cohen.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2015-2016, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9/2015), thiết kế chủ đề tích hợp, thực nghiệm sư phạm, thu thập và phân tích dữ liệu, đánh giá và hoàn thiện đề tài.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Hiểu biết và vận dụng dạy học tích hợp của giáo viên**: 100% giáo viên đã nghe về dạy học tích hợp nhưng 80% chưa hiểu rõ, chỉ 6,67% vận dụng ở mức độ lồng ghép, 22,2% vận dụng liên môn. Nguyên nhân chính là thiếu đào tạo chuyên sâu và tài liệu hướng dẫn cụ thể.
- **Năng lực GQVĐ của học sinh**: 70% học sinh có thái độ tiêu cực khi gặp vấn đề, chỉ 5% có năng lực GQVĐ tốt. 60% tự đánh giá năng lực ở mức trung bình, 30% khá, 10% yếu. Nguyên nhân do phương pháp dạy học truyền thống, thiếu tình huống thực tiễn và đánh giá năng lực.
- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Sau khi áp dụng các chủ đề dạy học tích hợp “Sử dụng phân bón an toàn và hiệu quả” và “Núi đá vôi - quà tặng của thiên nhiên”, điểm trung bình kiểm tra kiến thức của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng từ 1 đến 2 điểm (p<0.05). Năng lực GQVĐ của học sinh tăng rõ rệt ở tất cả các thành tố, đặc biệt là nhận biết vấn đề và lập kế hoạch giải quyết.
- **Phản hồi tích cực từ học sinh và giáo viên**: Học sinh đánh giá nội dung bài học phong phú, sinh động, liên hệ thực tiễn, tăng hứng thú học tập. Giáo viên nhận xét phương pháp dạy học tích hợp phù hợp, kích thích sự chủ động và phát triển năng lực học sinh.

### Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng dạy học tích hợp trong môn Hóa học phần phi kim lớp 11 giúp phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh một cách hiệu quả. Nguyên nhân là do phương pháp này tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức liên môn, giải quyết các tình huống thực tiễn, từ đó nâng cao khả năng tư duy phản biện và sáng tạo. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Việc thiết kế chủ đề tích hợp dựa trên chương trình hiện hành, kết hợp các môn Sinh học, Địa lý, Công nghệ giúp tăng tính liên ngành và thực tiễn, phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh THPT. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường lũy tích điểm kiểm tra và bảng so sánh mức độ phát triển năng lực GQVĐ trước và sau thực nghiệm, minh họa sự tiến bộ rõ rệt của học sinh lớp thực nghiệm so với lớp đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên** về dạy học tích hợp và phát triển năng lực GQVĐ, nhằm nâng cao hiểu biết và kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp, trong vòng 6 tháng tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
- **Xây dựng và phổ biến bộ tài liệu mẫu, kế hoạch bài dạy tích hợp** cho các môn học liên quan, đặc biệt là Hóa học phần phi kim, để giáo viên tham khảo và áp dụng, hoàn thành trong năm học tiếp theo.
- **Thay đổi phương pháp đánh giá học sinh**, chuyển từ kiểm tra kiến thức thuần túy sang đánh giá năng lực GQVĐ thông qua các bài tập tình huống, dự án học tập, nhằm phản ánh chính xác năng lực thực tế của học sinh.
- **Khuyến khích áp dụng dạy học dự án và các kỹ thuật dạy học tích cực** như KWL, khăn trải bàn, tỉa chớp trong lớp học để tăng cường sự tham gia và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
- **Phát triển các chủ đề tích hợp phù hợp với đặc điểm địa phương**, tăng cường tính thực tiễn và liên hệ với các vấn đề xã hội, môi trường nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm của học sinh.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Hóa học THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học tích hợp, phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh, áp dụng vào giảng dạy thực tế.
- **Nhà quản lý giáo dục và Sở Giáo dục & Đào tạo**: Làm cơ sở xây dựng chính sách đào tạo, tập huấn giáo viên và đổi mới chương trình, sách giáo khoa.
- **Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học, Sư phạm Hóa học**: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, thiết kế chủ đề tích hợp và đánh giá năng lực học sinh.
- **Nhà biên soạn chương trình và sách giáo khoa**: Căn cứ để phát triển các chủ đề tích hợp liên môn, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần áp dụng trong dạy học Hóa học?**  
Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để phát triển năng lực tổng hợp cho học sinh. Áp dụng trong Hóa học giúp học sinh hiểu sâu hơn, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tăng hứng thú học tập và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

2. **Năng lực giải quyết vấn đề được hiểu như thế nào trong giáo dục phổ thông?**  
Năng lực giải quyết vấn đề là khả năng nhận diện, phân tích và xử lý các tình huống phức tạp bằng cách huy động kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp, giúp học sinh tự tin đối mặt với thử thách trong học tập và cuộc sống.

3. **Làm thế nào để thiết kế chủ đề dạy học tích hợp hiệu quả?**  
Thiết kế chủ đề tích hợp cần dựa trên phân tích chương trình, xác định nội dung liên môn phù hợp, đảm bảo tính khoa học, thực tiễn và phát triển năng lực. Cần lựa chọn phương pháp dạy học tích cực, xây dựng kế hoạch chi tiết và công cụ đánh giá rõ ràng.

4. **Phương pháp dạy học dự án có vai trò gì trong phát triển năng lực GQVĐ?**  
Dạy học dự án tạo môi trường học tập thực tiễn, khuyến khích học sinh tự nghiên cứu, hợp tác nhóm và tạo sản phẩm cụ thể. Qua đó, học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề một cách toàn diện.

5. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của dạy học tích hợp như thế nào?**  
Kết quả thực nghiệm tại các trường THPT tỉnh Quảng Trị cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có điểm kiểm tra kiến thức và năng lực GQVĐ cao hơn đáng kể so với lớp đối chứng, đồng thời học sinh và giáo viên đều đánh giá tích cực về phương pháp dạy học tích hợp.

## Kết luận

- Đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học tích hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT trong môn Hóa học phần phi kim.  
- Thiết kế thành công hai chủ đề dạy học tích hợp liên môn: “Sử dụng phân bón an toàn và hiệu quả” và “Núi đá vôi - quà tặng của thiên nhiên”.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy phương pháp dạy học tích hợp giúp nâng cao kiến thức và năng lực GQVĐ của học sinh một cách rõ rệt.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực GQVĐ qua dạy học tích hợp, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.  
- Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu, mở rộng áp dụng và đào tạo giáo viên để nâng cao chất lượng dạy học tích hợp trong giáo dục phổ thông.  

**Hành động tiếp theo:** Triển khai tập huấn giáo viên, hoàn thiện tài liệu dạy học tích hợp, mở rộng thực nghiệm tại các địa phương khác.  
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh để đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện đại.