Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế, văn hóa và khoa học công nghệ hiện nay, ngành giáo dục đóng vai trò then chốt trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước. Tuy nhiên, so với sự phát triển của các lĩnh vực khác, giáo dục vẫn còn nhiều điểm bất cập cần khắc phục. Báo cáo chính trị Đại hội Đảng lần thứ XIII đã nhấn mạnh chuyển đổi mạnh mẽ quá trình giáo dục từ việc trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực người học. Thực hiện chỉ đạo này, Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được triển khai nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thông qua các môn học, trong đó môn Toán lớp 3 giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực toán học và phát triển phẩm chất chung.

Nghiên cứu tập trung vào quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 3 tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, một vùng miền núi còn nhiều khó khăn về kinh tế và điều kiện học tập. Đây là năm đầu tiên chương trình GDPT 2018 được triển khai ở khối lớp 3 tại địa phương này, do đó việc đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp là cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 3, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý đáp ứng yêu cầu chương trình mới, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại huyện Tủa Chùa trong giai đoạn 2022-2023.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 13 trường tiểu học trên địa bàn huyện Tủa Chùa với đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh lớp 3. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý dạy học môn Toán lớp 3, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT 2018, đồng thời nâng cao năng lực và phẩm chất học sinh trong điều kiện đặc thù của vùng miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh. Khung lý thuyết bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch của hiệu trưởng đến quá trình dạy học nhằm vận hành nhà trường đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 3 là một nội dung quan trọng trong quản lý giáo dục, bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.

  • Lý thuyết dạy học môn Toán lớp 3 theo chương trình GDPT 2018: Dạy học môn Toán lớp 3 được thiết kế theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, tập trung vào các mạch kiến thức: số và phép tính, hình học và đo lường, thống kê và xác suất. Phương pháp dạy học tích cực như gợi mở - vấn đáp, trực quan, thực hành luyện tập, giải quyết vấn đề được khuyến khích nhằm phát triển năng lực toán học đặc thù.

  • Khái niệm chính:

    • Hoạt động dạy học: Quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm thực hiện mục tiêu dạy học.
    • Quản lý hoạt động dạy học: Tác động có kế hoạch của hiệu trưởng đến các khâu trong quá trình dạy học để đạt mục tiêu giáo dục.
    • Năng lực toán học: Bao gồm năng lực tính toán, tư duy và lập luận, mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 84 khách thể gồm 4 cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Tủa Chùa, 30 cán bộ quản lý trường tiểu học và 50 giáo viên dạy lớp 3 tại 13 trường tiểu học trên địa bàn huyện.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi để khảo sát thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn Toán lớp 3.
    • Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các kết quả khảo sát.
    • Xin ý kiến chuyên gia để hoàn thiện phiếu khảo sát và các biện pháp đề xuất.
    • Xử lý số liệu bằng thống kê mô tả và phần mềm Excel, tính điểm trung bình để đánh giá mức độ thực hiện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế của huyện Tủa Chùa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Toán lớp 3
    Kết quả khảo sát trên 70 cán bộ quản lý và giáo viên cho thấy điểm trung bình chung về thực hiện mục tiêu dạy học là 3.26 (mức trung bình). Trong đó, mục tiêu phát triển phẩm chất nhân cách đạt điểm cao nhất 4.01 (mức khá), còn các năng lực toán học như giao tiếp toán học, tính toán, tư duy và lập luận, mô hình hóa, giải quyết vấn đề đều đạt mức trung bình từ 2.83 đến 3.26.
    Ví dụ, nhiều giáo viên vẫn còn lúng túng trong việc xác định năng lực cần phát triển cho học sinh và tổ chức hoạt động dạy học phù hợp, dẫn đến việc tập trung chủ yếu vào truyền đạt kiến thức theo sách giáo khoa.

  2. Thực trạng nội dung dạy học môn Toán lớp 3
    Điểm trung bình thực hiện nội dung dạy học là 4.02 (mức khá). Các nội dung như số tự nhiên, các phép tính với số tự nhiên và làm quen với phân số đạt mức tốt với điểm trên 4.2. Nội dung hình học trực quan, hình phẳng và hình khối đạt mức khá với điểm khoảng 4.1. Tuy nhiên, nội dung về thống kê và xác suất chỉ đạt mức trung bình 3.02 do tính trừu tượng và khó khăn trong việc tổ chức dạy học.

  3. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học
    Phương pháp giải thích, minh họa và luyện tập, ôn tập được sử dụng rất thường xuyên với điểm trung bình lần lượt là 4.81 và 4.19. Các phương pháp tích cực như gợi mở - vấn đáp, dạy học trực quan, thảo luận nhóm chỉ được sử dụng ở mức khá hoặc trung bình. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề và tổ chức trò chơi học tập ít được áp dụng, điểm trung bình chỉ khoảng 2.3-2.6.
    Nguyên nhân chính là do điều kiện thực tế của học sinh dân tộc thiểu số vùng khó khăn, hạn chế về ngôn ngữ và nhận thức, cũng như năng lực và sự chỉ đạo chưa quyết liệt từ phía nhà quản lý.

  4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học
    Quản lý dạy học môn Toán lớp 3 tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc lập kế hoạch bài dạy phát triển năng lực học sinh, chỉ đạo đổi mới phương pháp và tổ chức dạy học, cũng như kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù các trường tiểu học huyện Tủa Chùa đã quan tâm đến việc thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học môn Toán lớp 3 theo chương trình GDPT 2018, nhưng chất lượng thực hiện còn hạn chế, đặc biệt ở các năng lực toán học và phương pháp dạy học tích cực. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong ngành giáo dục vùng khó khăn, nơi mà điều kiện cơ sở vật chất, năng lực giáo viên và đặc điểm học sinh ảnh hưởng lớn đến hiệu quả dạy học.

Việc giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống giải thích, minh họa và luyện tập là do đặc thù học sinh dân tộc thiểu số, hạn chế về ngôn ngữ và nhận thức, cũng như thiếu sự hỗ trợ và bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên. Các phương pháp tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, trò chơi học tập chưa được áp dụng rộng rãi do thiếu điều kiện và năng lực quản lý, chỉ đạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ sử dụng các phương pháp dạy học, bảng tổng hợp điểm trung bình thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong thực trạng quản lý và dạy học môn Toán lớp 3.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh

    • Động từ hành động: Hướng dẫn, xây dựng, cụ thể hóa
    • Target metric: Tăng tỷ lệ kế hoạch bài dạy đạt chuẩn phát triển năng lực lên trên 80% trong năm học 2023-2024
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn các trường tiểu học

  2. Chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm, khám phá, thực hành và vận dụng giải quyết vấn đề

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng, áp dụng
    • Target metric: Tăng tần suất sử dụng phương pháp tích cực lên ít nhất 50% trong các tiết dạy môn Toán lớp 3
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, hiệu trưởng, giáo viên

  3. Phối hợp ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Toán lớp 3

    • Động từ hành động: Trang bị, hỗ trợ, triển khai
    • Target metric: 100% trường tiểu học có thiết bị CNTT phục vụ dạy học trong năm học 2023-2024
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo, nhà trường

  4. Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học môn Toán lớp 3

    • Động từ hành động: Tổ chức, chia sẻ, rút kinh nghiệm
    • Target metric: Ít nhất 4 buổi sinh hoạt chuyên môn/năm với nội dung nghiên cứu bài học môn Toán lớp 3
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn, hiệu trưởng

  5. Tăng cường giám sát, đánh giá thường xuyên hoạt động dạy học và kết quả học tập môn Toán lớp 3

    • Động từ hành động: Kiểm tra, đánh giá, phản hồi
    • Target metric: 100% giáo viên được đánh giá và nhận phản hồi định kỳ mỗi học kỳ
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện và trường tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý dạy học môn Toán lớp 3 phù hợp với điều kiện địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên dạy lớp 3

    • Lợi ích: Hiểu rõ yêu cầu chương trình GDPT 2018, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và xây dựng kế hoạch bài dạy phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động học tập phù hợp với đặc điểm học sinh vùng miền núi.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý dạy học môn Toán lớp 3 trong bối cảnh đổi mới chương trình.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ liên quan đến quản lý giáo dục và đổi mới dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh, sở giáo dục

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng triển khai chương trình GDPT 2018 tại các huyện miền núi, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng, phân bổ nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật cho các trường tiểu học vùng khó khăn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 3 gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm lập kế hoạch dạy học, tổ chức thực hiện kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập. Ví dụ, hiệu trưởng cần chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch bài dạy phát triển năng lực học sinh và tổ chức dự giờ, rút kinh nghiệm.

  2. Tại sao phương pháp dạy học truyền thống vẫn được sử dụng nhiều ở các trường tiểu học huyện Tủa Chùa?
    Do đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số vùng khó khăn, hạn chế về ngôn ngữ và nhận thức, giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp giải thích, minh họa để đảm bảo truyền đạt kiến thức cơ bản. Ngoài ra, năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học môn Toán lớp 3 cho giáo viên ở vùng miền núi?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin và nghiên cứu bài học. Đồng thời, tạo điều kiện cho giáo viên trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm qua sinh hoạt chuyên môn.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý dạy học môn Toán lớp 3?
    Bao gồm hệ thống văn bản hướng dẫn, cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Ví dụ, sự quan tâm của cha mẹ học sinh góp phần nâng cao động cơ học tập của học sinh.

  5. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập môn Toán lớp 3 theo chương trình GDPT 2018?
    Đánh giá cần kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng các phương pháp như quan sát, câu hỏi vấn đáp, kiểm tra viết và đánh giá sản phẩm học tập. Đánh giá tập trung vào phẩm chất, năng lực chung và năng lực toán học đặc thù của học sinh.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán lớp 3 tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp và tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.
  • Việc thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học môn Toán lớp 3 đạt mức trung bình đến khá, trong đó các năng lực toán học chưa được phát triển đồng đều.
  • Phương pháp dạy học truyền thống vẫn chiếm ưu thế, trong khi các phương pháp tích cực như giải quyết vấn đề, trò chơi học tập ít được áp dụng do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào xây dựng kế hoạch bài dạy phát triển năng lực, đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng CNTT, tổ chức sinh hoạt chuyên môn và giám sát đánh giá thường xuyên.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục tại vùng miền núi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 3 theo chương trình GDPT 2018.

Next steps: Triển khai các biện pháp quản lý đề xuất trong năm học 2023-2024, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp.

Call-to-action: Các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện đổi mới quản lý và dạy học môn Toán lớp 3, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.