Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục tiểu học hiện nay, kỹ năng đọc hiểu văn bản truyện đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ và tư duy của học sinh. Theo ước tính, việc đọc hiểu không chỉ giúp học sinh tiếp nhận kiến thức mà còn phát triển khả năng sáng tạo, tư duy logic và bồi dưỡng tâm hồn. Tuy nhiên, thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp 3 tại một số trường tiểu học, như trường Tiểu học Lưu Kiếm, huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng, còn tồn tại nhiều khó khăn, đặc biệt trong việc phát huy tính chủ động và sáng tạo của học sinh. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phát triển năng lực đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp 3 thông qua dạy đọc mở rộng, nhằm nâng cao chất lượng đọc hiểu, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 3 tại TP Hải Phòng trong năm học 2021-2022, với trọng tâm là xây dựng hệ thống ngữ liệu đọc mở rộng và thiết kế bài tập phát triển năng lực đọc hiểu. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực đọc hiểu, từ đó thúc đẩy sự phát triển toàn diện về ngôn ngữ và tư duy cho học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết đọc hiểu và lý thuyết phát triển năng lực học sinh. Đọc hiểu được định nghĩa là quá trình nhận thức chủ động, trong đó người đọc vận dụng các kỹ năng như nhận diện ngôn ngữ, làm rõ nghĩa văn bản và hồi đáp văn bản để chiếm lĩnh ý nghĩa của văn bản. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của sự tương tác giữa người đọc và văn bản, cũng như các cấp độ đọc hiểu từ nhận biết đến vận dụng. Bên cạnh đó, lý thuyết phát triển năng lực học sinh tập trung vào việc kết hợp tri thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các nhiệm vụ học tập một cách linh hoạt và hiệu quả. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực đọc hiểu, kỹ năng đọc hiểu (nhận diện từ, phân tích cốt truyện, đánh giá nhân vật), đọc mở rộng (đọc tự chọn, đọc chủ động), và phương pháp dạy học phát triển năng lực (tích cực, chủ động, sáng tạo).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học đọc hiểu văn bản truyện tại trường Tiểu học Lưu Kiếm, huyện Thủy Nguyên, TP Hải Phòng, với cỡ mẫu khoảng 115 học sinh lớp 3. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng thu thập dữ liệu thực tiễn. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng qua thống kê toán học xử lý kết quả khảo sát kỹ năng đọc hiểu của học sinh, và phân tích định tính qua phỏng vấn giáo viên, quan sát tiết dạy để đánh giá nhận thức và phương pháp giảng dạy. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, xây dựng hệ thống ngữ liệu và bài tập đọc mở rộng, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng đọc hiểu của học sinh lớp 3: Kết quả khảo sát cho thấy chỉ có khoảng 33% học sinh làm đúng kỹ năng giải nghĩa từ trong ngữ cảnh, trong khi kỹ năng suy luận đạt trên 80%. Tỷ lệ học sinh xác định đúng thể loại và bố cục văn bản thấp, chỉ khoảng 52% và 25% tương ứng. Kỹ năng xác định nội dung chính đạt khoảng 65%, trong khi kỹ năng nhận diện chi tiết chính chỉ đạt 57%. Kỹ năng tóm tắt văn bản có tín hiệu tích cực với 83% bài làm thể hiện đầy đủ chi tiết.

  2. Nhận thức và phương pháp dạy học của giáo viên: Phần lớn giáo viên nắm được mục tiêu và yêu cầu dạy đọc hiểu theo chương trình mới, có ý thức đổi mới phương pháp và sử dụng đa dạng phương tiện dạy học. Tuy nhiên, nhận thức về bản chất đọc hiểu còn hạn chế, nhiều giáo viên chỉ tập trung vào việc đọc đúng, chưa chú trọng phát triển năng lực đọc hiểu sâu sắc và sáng tạo cho học sinh.

  3. Hiệu quả của hệ thống ngữ liệu và bài tập đọc mở rộng: Qua thực nghiệm, hệ thống ngữ liệu đọc mở rộng theo chủ đề và bài tập đa dạng đã giúp học sinh tăng cường khả năng đọc hiểu, phát triển kỹ năng phân tích, đánh giá và vận dụng kiến thức từ văn bản truyện. Học sinh thể hiện sự hứng thú, chủ động trong việc đọc và thảo luận, góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu toàn diện.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong kỹ năng đọc hiểu của học sinh chủ yếu do phương pháp dạy học còn mang tính truyền thống, thiếu sự sáng tạo và chưa khai thác hiệu quả các hoạt động đọc mở rộng. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng mô hình đọc mở rộng kết hợp với hệ thống bài tập phát triển năng lực đã được chứng minh là phương pháp hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu cho học sinh tiểu học. Việc xây dựng hệ thống ngữ liệu phù hợp với đặc điểm tâm lý, nhận thức của học sinh lớp 3 và gắn liền với chủ đề học tập giúp tăng tính hấp dẫn và thực tiễn của bài học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm học sinh đạt từng kỹ năng đọc hiểu, bảng tổng hợp nhận thức giáo viên về phương pháp dạy học, và sơ đồ mô hình tổ chức bài tập đọc mở rộng. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Tiếng Việt, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh tiểu học, đồng thời tạo tiền đề cho việc áp dụng rộng rãi trong các trường học khác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy đọc hiểu và đọc mở rộng: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng đổi mới phương pháp giảng dạy, đặc biệt chú trọng phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và áp dụng hệ thống ngữ liệu đọc mở rộng theo chủ đề phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 3: Phát triển bộ tài liệu phong phú, đa dạng, gần gũi với đời sống học sinh, đảm bảo tính trải nghiệm và phát triển kỹ năng đọc hiểu. Triển khai trong năm học tiếp theo, do các trường tiểu học phối hợp với giáo viên bộ môn thực hiện.

  3. Đổi mới phương pháp đánh giá năng lực đọc hiểu: Áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng như bảng kiểm, sơ đồ tư duy, bài tập vận dụng thực tế để đánh giá toàn diện năng lực đọc hiểu của học sinh, thay vì chỉ dựa vào câu hỏi trắc nghiệm. Thời gian áp dụng từ đầu năm học, do giáo viên chủ nhiệm và bộ môn phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học đọc hiểu: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phần mềm, bài giảng điện tử, video minh họa để tạo hứng thú và tăng tính tương tác trong giờ học. Thời gian triển khai trong vòng 1 năm, do nhà trường và phòng giáo dục hỗ trợ trang thiết bị và đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt phương pháp dạy đọc hiểu và đọc mở rộng hiệu quả, áp dụng vào thực tế giảng dạy để nâng cao chất lượng học tập của học sinh lớp 3.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc luận văn liên quan.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của năng lực đọc hiểu và cách hỗ trợ con em trong việc phát triển kỹ năng đọc tại nhà, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực đọc hiểu là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 3?
    Năng lực đọc hiểu là khả năng vận dụng kiến thức và kỹ năng để hiểu, phân tích và vận dụng nội dung văn bản. Với học sinh lớp 3, đây là nền tảng giúp các em học tốt các môn học khác và phát triển tư duy sáng tạo.

  2. Phương pháp đọc mở rộng có điểm gì khác biệt so với đọc truyền thống?
    Đọc mở rộng khuyến khích học sinh tự chọn tài liệu, chủ động khám phá và thảo luận, tạo hứng thú và phát triển kỹ năng đọc hiểu sâu sắc hơn so với việc chỉ đọc theo sách giáo khoa.

  3. Làm thế nào để giáo viên xây dựng hệ thống bài tập đọc hiểu hiệu quả?
    Giáo viên cần dựa trên tiêu chí đánh giá năng lực đọc hiểu, thiết kế bài tập đa dạng theo các mức độ nhận biết, phân tích, đánh giá và vận dụng, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh.

  4. Kết quả khảo sát kỹ năng đọc hiểu của học sinh lớp 3 cho thấy điểm mạnh và điểm yếu nào?
    Học sinh có kỹ năng suy luận và tóm tắt tương đối tốt (trên 80%), nhưng còn yếu ở kỹ năng giải nghĩa từ trong ngữ cảnh (33%) và nhận diện thể loại, bố cục văn bản (khoảng 50%).

  5. Làm sao phụ huynh có thể hỗ trợ con phát triển năng lực đọc hiểu tại nhà?
    Phụ huynh nên tạo môi trường đọc tích cực, khuyến khích con đọc sách truyện phù hợp, đặt câu hỏi gợi mở để con suy nghĩ và chia sẻ cảm nhận, đồng thời phối hợp với giáo viên để theo dõi tiến bộ của con.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống ngữ liệu đọc mở rộng và bài tập phát triển năng lực đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp 3, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Kết quả khảo sát thực trạng cho thấy học sinh còn nhiều hạn chế trong kỹ năng đọc hiểu, đặc biệt là giải nghĩa từ và nhận diện thể loại văn bản.
  • Phương pháp dạy học hiện tại cần được đổi mới, tăng cường áp dụng đọc mở rộng và sử dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực đọc hiểu cho học sinh, đồng thời bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên.
  • Tiếp theo, cần triển khai thực nghiệm rộng rãi hơn và đánh giá tác động lâu dài của các giải pháp, đồng thời khuyến khích sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong phát triển kỹ năng đọc hiểu.

Hãy áp dụng những kiến thức và phương pháp được trình bày trong luận văn để nâng cao chất lượng dạy học đọc hiểu, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.