Tổng quan nghiên cứu

Việc tạo hứng thú văn chương cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc là một vấn đề giáo dục quan trọng, góp phần phát triển năng lực cảm thụ văn học và phẩm chất toàn diện cho học sinh tiểu học. Theo khảo sát thực tế tại ba trường tiểu học ở huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, với 16 giáo viên và 540 học sinh lớp 5, chỉ có khoảng 56,1% học sinh thể hiện sự thích thú với phân môn Tập đọc, trong khi gần 44,5% còn cảm thấy mệt mỏi hoặc thiếu hứng thú. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp cụ thể để khơi dậy niềm say mê văn chương, nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập đọc, góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất nhân cách cho học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc dạy học các tác phẩm văn chương trong chương trình lớp 5 tại ba trường tiểu học Mỹ Đồng, Thiên Hương và Thủy Đường, trong năm học 2020-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất người học, đồng thời đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu quả dạy học Tiếng Việt ở bậc tiểu học. Qua đó, giúp giáo viên có thêm công cụ và phương pháp để tạo hứng thú văn chương, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu và cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về hứng thú học tập và dạy học tạo hứng thú, trong đó:

  • Khái niệm hứng thú: Hứng thú là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với một đối tượng, vừa có ý nghĩa với cuộc sống, vừa mang lại khoái cảm trong quá trình hoạt động. Hứng thú bao gồm xúc cảm, nhận thức và động cơ nội tại, là yếu tố thúc đẩy sự tập trung và sáng tạo trong học tập.

  • Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Dạy học cần lấy người học làm trung tâm, phát huy tính tích cực, tự giác và năng lực của học sinh, giúp các em phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực.

  • Đặc điểm tác phẩm văn chương trong chương trình tiểu học: Tác phẩm văn chương được lựa chọn phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 5, có nội dung gần gũi, dễ hiểu, giàu giá trị biểu cảm và giáo dục, bao gồm các thể loại thơ, văn xuôi, kịch.

Các khái niệm chính bao gồm: hứng thú học tập, năng lực cảm thụ văn chương, phương pháp dạy học tích cực, đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 5, và đặc điểm tác phẩm văn chương tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến hứng thú học tập, dạy học Tiếng Việt và cảm thụ văn chương.

  • Phương pháp khảo sát - điều tra: Thu thập dữ liệu từ 16 giáo viên và 540 học sinh lớp 5 tại ba trường tiểu học ở Hải Phòng thông qua phiếu điều tra và phỏng vấn trực tiếp. Nội dung khảo sát tập trung vào thực trạng dạy học tập đọc, mức độ hứng thú văn chương của học sinh, phương pháp và phương tiện dạy học được sử dụng.

  • Phương pháp quan sát: Theo dõi hoạt động học tập của học sinh trong các tiết dạy tập đọc để đánh giá mức độ hứng thú và sự tham gia tích cực.

  • Phương pháp thống kê - phân loại: Xử lý và phân tích số liệu khảo sát, thực nghiệm nhằm rút ra kết luận về thực trạng và hiệu quả các biện pháp tạo hứng thú.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện các biện pháp tạo hứng thú văn chương trong giờ dạy tập đọc, đánh giá tính khả thi và hiệu quả qua so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2020-2021, với cỡ mẫu gồm 16 giáo viên và 540 học sinh lớp 5, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học tạo hứng thú văn chương của giáo viên: 100% giáo viên nhận thức rõ vai trò và biểu hiện của hứng thú học tập và hứng thú văn chương ở học sinh. Tuy nhiên, chỉ 75% giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như hợp tác nhóm, luyện tập theo mẫu, trò chơi, tình huống có vấn đề. 100% giáo viên sử dụng phương tiện dạy học hỗ trợ nhưng chưa thường xuyên. Khoảng 87% giáo viên gặp khó khăn do thiếu thời gian đầu tư bài giảng và chưa được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên.

  2. Mức độ hứng thú văn chương của học sinh: Khoảng 56,1% học sinh thích hoặc rất thích phân môn Tập đọc, 68% học sinh thường xuyên tập trung lắng nghe và tham gia xây dựng bài. Tuy nhiên, 44,5% học sinh còn cảm thấy mệt mỏi hoặc thiếu hứng thú, 21% gặp khó khăn do nội dung bài khó hiểu, 12% cảm thấy áp lực khi trả lời câu hỏi đọc hiểu. Chỉ 33,3% học sinh cho biết giáo viên thường xuyên sử dụng phương tiện dạy học đa dạng.

  3. Phương pháp và phương tiện dạy học: Phương pháp vấn đáp (95%) và luyện tập theo mẫu (91%) được sử dụng phổ biến, trong khi phương pháp trò chơi (43%) và tình huống có vấn đề (50%) ít được áp dụng. Việc sử dụng phương tiện dạy học như giáo án điện tử, tranh ảnh, video clip còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự hấp dẫn của giờ học.

  4. Nguyên nhân thực trạng: Chương trình và sách giáo khoa chưa mở, chưa tạo điều kiện cho giáo viên và học sinh lựa chọn văn bản phù hợp. Giáo viên chưa được bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, thiếu thời gian và tài liệu tham khảo. Học sinh thiếu sự quan tâm phối hợp từ gia đình, thiếu sách báo, truyện để đọc mở rộng.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, mặc dù giáo viên nhận thức đúng về vai trò của việc tạo hứng thú văn chương, nhưng việc áp dụng các biện pháp và phương tiện dạy học còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả tạo hứng thú chưa cao. So với các nghiên cứu trước đây về hứng thú học tập ở tiểu học, kết quả này phản ánh thực trạng phổ biến trong giáo dục hiện nay, khi đổi mới phương pháp dạy học chưa được thực hiện đồng bộ và sâu rộng.

Việc học sinh còn gặp khó khăn trong tiếp nhận các tác phẩm văn chương do nội dung chưa phù hợp hoặc phương pháp dạy chưa kích thích được sự tò mò, khám phá. Điều này nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc lựa chọn nội dung, thiết kế hoạt động học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 5.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hứng thú của học sinh giữa các trường, bảng tổng hợp phương pháp dạy học được giáo viên sử dụng, và biểu đồ phân bố các khó khăn học sinh gặp phải trong học tập. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và hỗ trợ cho việc đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn thường xuyên về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tạo hứng thú văn chương, đặc biệt là kỹ năng khai thác tác phẩm văn chương phù hợp với học sinh lớp 5. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ giáo viên sử dụng phương pháp tích cực lên trên 90% trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và các trường tiểu học phối hợp thực hiện.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học tập đọc: Khuyến khích giáo viên lựa chọn và thiết kế các hoạt động học tập dựa trên sở thích, hiểu biết sẵn có của học sinh về lịch sử, địa lý để tạo sự liên kết và hấp dẫn. Áp dụng các hình thức học tập nhóm, trò chơi, tình huống có vấn đề nhằm phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh. Thời gian thực hiện trong năm học tiếp theo, do giáo viên chủ động triển khai.

  3. Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học đa dạng: Trang bị và khuyến khích sử dụng giáo án điện tử, tranh ảnh, video clip, phiếu học tập để làm phong phú nội dung bài học, giúp học sinh dễ tiếp thu và hứng thú hơn. Mục tiêu đạt trên 80% tiết học sử dụng phương tiện hỗ trợ trong 2 năm tới, do nhà trường và phòng giáo dục đảm nhận.

  4. Phối hợp chặt chẽ với gia đình và cộng đồng: Tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh quan tâm, tạo điều kiện cho học sinh đọc sách báo, truyện ngoài giờ học, góp phần phát triển thói quen và niềm đam mê văn chương. Thực hiện các buổi sinh hoạt phụ huynh định kỳ hàng học kỳ, do nhà trường và giáo viên chủ nhiệm tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên dạy lớp 5: Nhận thức sâu sắc về vai trò của hứng thú văn chương, áp dụng các biện pháp và phương pháp dạy học tích cực để nâng cao hiệu quả giảng dạy phân môn Tập đọc.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường tiểu học và phòng giáo dục: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, trang bị cơ sở vật chất, phương tiện dạy học phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học chuyên ngành Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến dạy học Tiếng Việt và phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh tiểu học: Hiểu rõ vai trò của việc phối hợp với nhà trường trong việc tạo môi trường học tập tích cực, hỗ trợ con em phát triển niềm yêu thích văn chương và kỹ năng đọc hiểu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tạo hứng thú văn chương cho học sinh lớp 5?
    Hứng thú văn chương giúp học sinh say mê, tích cực tham gia học tập, phát triển năng lực cảm thụ và kỹ năng đọc hiểu, từ đó nâng cao hiệu quả học tập môn Tiếng Việt và phát triển nhân cách toàn diện.

  2. Những biểu hiện nào cho thấy học sinh có hứng thú với văn chương?
    Học sinh tập trung lắng nghe, tích cực trao đổi, thích đọc, ghi nhớ câu văn, câu thơ yêu thích, và thể hiện cảm xúc khi học các tác phẩm văn chương.

  3. Phương pháp nào hiệu quả để tạo hứng thú văn chương trong giờ Tập đọc?
    Phương pháp hợp tác nhóm, luyện tập theo mẫu, sử dụng trò chơi, tình huống có vấn đề và kết hợp phương tiện dạy học đa dạng như tranh ảnh, video clip giúp tăng sự hấp dẫn và tương tác trong giờ học.

  4. Làm thế nào để giáo viên nâng cao năng lực tạo hứng thú văn chương?
    Giáo viên cần thường xuyên bồi dưỡng chuyên môn, đọc và tìm hiểu sâu về tác phẩm văn chương, áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực và thiết kế bài giảng phù hợp với đặc điểm học sinh.

  5. Gia đình có vai trò gì trong việc tạo hứng thú văn chương cho học sinh?
    Gia đình hỗ trợ bằng cách tạo môi trường đọc sách, khuyến khích con em đọc truyện, sách báo ngoài giờ học, phối hợp với nhà trường để đồng hành cùng quá trình học tập và phát triển năng lực của học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận về hứng thú học tập và đặc điểm tác phẩm văn chương trong chương trình lớp 5, đồng thời đánh giá thực trạng dạy học tạo hứng thú văn chương tại ba trường tiểu học ở Hải Phòng.
  • Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức đúng vai trò của hứng thú nhưng còn hạn chế trong áp dụng phương pháp và phương tiện dạy học tích cực. Học sinh có mức độ hứng thú chưa đồng đều, còn gặp nhiều khó khăn trong tiếp nhận tác phẩm văn chương.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể như nâng cao nhận thức giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và phối hợp với gia đình nhằm nâng cao hiệu quả tạo hứng thú văn chương cho học sinh lớp 5.
  • Thực nghiệm sư phạm bước đầu kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất, góp phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập đọc và môn Tiếng Việt tiểu học.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường, giáo viên và phụ huynh phối hợp thực hiện các giải pháp trong thời gian tới để phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học nên triển khai tập huấn giáo viên về phương pháp dạy học tích cực, đồng thời áp dụng các biện pháp tạo hứng thú văn chương trong các giờ Tập đọc ngay từ năm học tới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục Tiếng Việt.