I. Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển năng lực tưởng tượng cho học sinh lớp 12 là một nội dung quan trọng trong đổi mới giáo dục hiện nay. Giáo dục đang chuyển biến mạnh mẽ, từ nội dung đến phương pháp, nhằm phát triển năng lực cho người học. Môn Ngữ văn không chỉ chú trọng đến việc tạo lập văn bản mà còn tập trung vào việc hình thành và phát triển năng lực tiếp nhận cho học sinh. Qua các tác phẩm văn học, giáo viên cần phát huy phẩm chất như khả năng tái hiện chân xác, liên tưởng phong phú và tưởng tượng sáng tạo. Đây là một sứ mệnh thiêng liêng của môn Ngữ văn, giúp học sinh nhận ra giới hạn của con người và vượt qua nó. Việc phát triển năng lực tái hiện hình tượng, liên tưởng và tưởng tượng sẽ nâng cao hiệu quả tiếp nhận tác phẩm văn chương, đồng thời giúp học sinh xây dựng những kiểu mẫu hình tượng độc đáo.
1.1. Định nghĩa và vai trò của năng lực tưởng tượng
Năng lực tưởng tượng được hiểu là khả năng tạo ra hình ảnh, ý tưởng trong tâm trí, từ đó giúp học sinh cảm thụ văn học một cách sâu sắc hơn. Việc phát triển năng lực này không chỉ giúp học sinh hiểu rõ hơn về tác phẩm mà còn kích thích sự sáng tạo và khả năng tư duy độc lập. Giáo viên dạy văn cần chú trọng đến việc tổ chức các hoạt động học tập giúp học sinh phát triển năng lực này, từ đó tạo ra môi trường học tập tích cực và hiệu quả.
II. Thực trạng dạy học văn hiện nay
Trong những năm gần đây, dạy học Ngữ văn đã có nhiều đổi mới, tuy nhiên, hiệu quả dạy học vẫn chưa đạt được như mong muốn. Một trong những nguyên nhân chính là việc giáo viên chưa nhận thức rõ về mối quan hệ giữa phản ứng tình cảm của học sinh và tâm lý sáng tạo của nhà văn. Năng lực tái hiện hình tượng, liên tưởng và tưởng tượng chưa được xem như một cơ chế trong quá trình dạy học, dẫn đến việc học sinh không thể tiếp xúc và tương tác với tác phẩm một cách hiệu quả. Điều này làm cho tình cảm của học sinh cách biệt với thế giới hình tượng trong tác phẩm, từ đó ảnh hưởng đến khả năng cảm thụ văn học của các em.
2.1. Những hạn chế trong dạy học truyện ngắn
Dạy học truyện ngắn hiện nay vẫn chưa đạt kết quả như mong đợi. Giáo viên chưa thực sự bám sát đặc trưng thi pháp của thể loại này để huy động năng lực tái hiện, liên tưởng và tưởng tượng. Việc thiếu sự kết nối giữa các hoạt động tri giác ngôn ngữ và tâm lý học sinh trong quá trình tiếp nhận tác phẩm dẫn đến những phản ứng tình cảm không thể tiếp xúc với thế giới nghệ thuật của nhà văn. Điều này cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả dạy học.
III. Đề xuất biện pháp phát triển năng lực tưởng tượng
Để phát triển năng lực tưởng tượng cho học sinh lớp 12, cần thiết phải áp dụng các biện pháp dạy học phù hợp với đặc trưng thi pháp của thể loại truyện ngắn. Các biện pháp này bao gồm việc tổ chức các hoạt động học tập giúp học sinh tái hiện hình tượng, liên tưởng và tưởng tượng một cách có hiệu quả. Giáo viên cần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động thảo luận, phân tích tác phẩm, từ đó giúp các em phát triển khả năng sáng tạo và tư duy độc lập.
3.1. Tổ chức hoạt động học tập hiệu quả
Các hoạt động học tập cần được thiết kế sao cho khuyến khích học sinh tham gia tích cực. Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, phân tích tác phẩm theo nhóm sẽ giúp học sinh phát triển năng lực tưởng tượng. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách liên tưởng và tái hiện hình tượng trong tác phẩm, từ đó giúp các em cảm nhận sâu sắc hơn về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm.
