Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc nâng cao nhận thức liên văn hóa trở thành một yêu cầu cấp thiết trong giáo dục, đặc biệt là trong giảng dạy ngoại ngữ. Tại Việt Nam, nhận thức liên văn hóa trong học sinh phổ thông còn khá hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp và tương tác hiệu quả trong môi trường đa văn hóa. Nghiên cứu hành động này được thực hiện với mục tiêu nâng cao nhận thức liên văn hóa cho học sinh lớp 11 chuyên Anh tại Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy, tỉnh Ninh Bình, thông qua phương pháp thảo luận có định hướng. Nghiên cứu được tiến hành trong vòng 6 tuần với 6 buổi học, có sự tham gia của 35 học sinh, sử dụng các công cụ thu thập dữ liệu gồm bảng câu hỏi trước và sau can thiệp, phỏng vấn học sinh và nhật ký giảng dạy. Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp cải thiện nhận thức liên văn hóa của học sinh mà còn góp phần nâng cao kỹ năng giao tiếp và tương tác liên văn hóa, từ đó hỗ trợ hiệu quả việc học ngoại ngữ trong môi trường giáo dục phổ thông. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển chương trình giảng dạy tiếng Anh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà giáo dục trong việc áp dụng các phương pháp giảng dạy tích hợp văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về nhận thức liên văn hóa và năng lực giao tiếp liên văn hóa. Theo Byram (1997), năng lực giao tiếp liên văn hóa bao gồm năm yếu tố chính: thái độ, kiến thức, kỹ năng phân tích và liên hệ, kỹ năng khám phá và tương tác, cùng với nhận thức văn hóa. Kramsch (1993) nhấn mạnh rằng nhận thức liên văn hóa là kỹ năng “thứ năm” trong học ngoại ngữ, giúp người học hiểu được sự tương đối của văn hóa và mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa. Ngoài ra, mô hình nghiên cứu hành động của Kemmis và McTaggart (1988) được áp dụng với bốn bước: lập kế hoạch, thực hiện, quan sát và phản ánh. Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: nhận thức liên văn hóa, thảo luận có định hướng, năng lực giao tiếp liên văn hóa, và phương pháp nghiên cứu hành động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hành động lớp học với cỡ mẫu 35 học sinh lớp 11 chuyên Anh tại Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy, Ninh Bình. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện dựa trên lớp học chuyên Anh có sẵn. Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi trước và sau can thiệp, phỏng vấn nhóm học sinh đại diện và nhật ký giảng dạy của giáo viên. Phân tích dữ liệu kết hợp phương pháp định lượng (thống kê mô tả, phân tích tỷ lệ phần trăm) và định tính (phân tích nội dung phỏng vấn, nhật ký). Thời gian nghiên cứu kéo dài 6 tuần, với 6 buổi học thảo luận có định hướng, mỗi buổi gồm 3 tiết học. Các chủ đề thảo luận được lựa chọn dựa trên sở thích của học sinh và nội dung sách giáo khoa, bao gồm các chủ đề như giao tiếp liên văn hóa, cử chỉ, kinh doanh, và nghi thức tặng quà.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức liên văn hóa ban đầu của học sinh còn thấp: Trước khi can thiệp, chỉ khoảng 17,14% học sinh đạt mức nhận thức tốt và rất tốt, trong khi 45,72% ở mức kém và rất kém. Khoảng 74,29% học sinh đạt điểm thấp (3-5/10) trong bài kiểm tra kiến thức liên quan đến giao tiếp liên văn hóa.

  2. Sự cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng thảo luận có định hướng: Sau 6 tuần, số học sinh đạt điểm từ 8 đến 10 tăng lên 34%, trong khi số học sinh điểm thấp giảm đáng kể chỉ còn 5,7%. Tỷ lệ học sinh có nhận thức liên văn hóa tốt và rất tốt tăng lên 42,86%.

  3. Học sinh đánh giá cao phương pháp thảo luận có định hướng: 71,43% học sinh cảm thấy thoải mái và thích thú khi tham gia thảo luận, 77,14% cho rằng phương pháp này giúp cải thiện nhận thức liên văn hóa, đồng thời tăng khả năng phân tích và xử lý tình huống giao tiếp liên văn hóa.

  4. Phản hồi từ phỏng vấn cho thấy sự thay đổi tích cực: Các học sinh có điểm số cải thiện cao cho biết họ nhận thức sâu sắc hơn về sự khác biệt văn hóa, biết cách ứng xử phù hợp trong các tình huống giao tiếp đa văn hóa, và tự tin hơn khi tham gia thảo luận nhóm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự cải thiện là do phương pháp thảo luận có định hướng tạo điều kiện cho học sinh chủ động trao đổi, phản biện và khám phá kiến thức văn hóa một cách sâu sắc hơn. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm của Byram (1997) và Kramsch (1993) về vai trò của nhận thức liên văn hóa trong việc phát triển năng lực giao tiếp. Việc học sinh được tham gia thảo luận nhóm giúp tăng cường kỹ năng lắng nghe, tôn trọng ý kiến khác biệt và phát triển tư duy phản biện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện sự thay đổi tỷ lệ học sinh ở các mức nhận thức trước và sau can thiệp, cũng như bảng tổng hợp ý kiến đánh giá của học sinh về phương pháp thảo luận. Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc tích hợp các hoạt động phát triển nhận thức liên văn hóa trong chương trình giảng dạy ngoại ngữ phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng thảo luận có định hướng trong giảng dạy ngoại ngữ: Giáo viên cần thiết kế các chủ đề thảo luận liên quan đến văn hóa đa dạng, phù hợp với trình độ và sở thích học sinh nhằm nâng cao nhận thức liên văn hóa. Thời gian thực hiện: áp dụng liên tục trong mỗi học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn tiếng Anh.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên về nhận thức liên văn hóa: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp giảng dạy tích hợp văn hóa và kỹ năng hướng dẫn thảo luận nhóm. Thời gian: 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng đào tạo.

  3. Phát triển tài liệu giảng dạy tích hợp nội dung văn hóa: Biên soạn và bổ sung tài liệu tham khảo, bài tập thực hành về giao tiếp liên văn hóa, giúp học sinh tiếp cận kiến thức đa chiều. Thời gian: 1 năm. Chủ thể thực hiện: tổ chuyên môn, nhà xuất bản giáo dục.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ tiếng Anh: Tạo môi trường thực hành giao tiếp liên văn hóa qua các hoạt động như câu lạc bộ tiếng Anh, giao lưu văn hóa với học sinh các trường khác. Thời gian: hàng tháng. Chủ thể thực hiện: giáo viên phụ trách ngoại khóa, học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh phổ thông: Nghiên cứu cung cấp phương pháp giảng dạy hiệu quả giúp nâng cao nhận thức liên văn hóa cho học sinh, từ đó cải thiện kỹ năng giao tiếp.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy ngoại ngữ tích hợp văn hóa.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu hành động và ứng dụng thực tiễn trong giảng dạy ngoại ngữ.

  4. Các tổ chức, trung tâm đào tạo ngoại ngữ: Áp dụng mô hình thảo luận có định hướng để nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển năng lực giao tiếp liên văn hóa cho học viên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thảo luận có định hướng là gì và tại sao hiệu quả trong nâng cao nhận thức liên văn hóa?
    Thảo luận có định hướng là phương pháp học tập tích cực, trong đó giáo viên đặt câu hỏi và hướng dẫn học sinh trao đổi, phản biện theo chủ đề cụ thể. Phương pháp này giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp và hiểu sâu sắc về văn hóa khác biệt, từ đó nâng cao nhận thức liên văn hóa.

  2. Làm thế nào để đánh giá sự thay đổi trong nhận thức liên văn hóa của học sinh?
    Có thể sử dụng kết hợp các công cụ như bảng câu hỏi trước và sau can thiệp, phỏng vấn học sinh, quan sát trong lớp và nhật ký giảng dạy để đánh giá sự tiến bộ về kiến thức, thái độ và kỹ năng liên quan đến nhận thức liên văn hóa.

  3. Phương pháp nghiên cứu hành động có ưu điểm gì trong nghiên cứu giáo dục?
    Phương pháp này cho phép giáo viên vừa thực hiện giảng dạy vừa thu thập và phân tích dữ liệu để điều chỉnh phương pháp kịp thời, giúp cải thiện thực tiễn giảng dạy một cách linh hoạt và hiệu quả.

  4. Những chủ đề nào phù hợp để thảo luận nhằm nâng cao nhận thức liên văn hóa?
    Các chủ đề liên quan đến giao tiếp hàng ngày, cử chỉ, nghi thức xã hội, kinh doanh, tặng quà, phong tục tập quán, và các vấn đề xã hội đa văn hóa thường được học sinh quan tâm và phù hợp để thảo luận.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào thảo luận?
    Giáo viên nên tạo môi trường lớp học thân thiện, thiết lập quy tắc thảo luận rõ ràng, sử dụng câu hỏi mở, khuyến khích sự tôn trọng ý kiến khác biệt và cung cấp phản hồi tích cực để học sinh cảm thấy tự tin và hứng thú tham gia.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã chứng minh hiệu quả của phương pháp thảo luận có định hướng trong việc nâng cao nhận thức liên văn hóa cho học sinh lớp 11 chuyên Anh tại Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy.
  • Học sinh có sự tiến bộ rõ rệt về kiến thức, thái độ và kỹ năng giao tiếp liên văn hóa sau 6 tuần thực hiện.
  • Phương pháp nghiên cứu hành động giúp giáo viên điều chỉnh linh hoạt quá trình giảng dạy, tăng tính thực tiễn và hiệu quả của nghiên cứu.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần làm phong phú thêm kho tàng lý thuyết và thực tiễn về giảng dạy ngoại ngữ tích hợp văn hóa tại Việt Nam.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nhân rộng và phát triển phương pháp này trong các trường phổ thông, đồng thời kêu gọi các nhà quản lý và giáo viên quan tâm áp dụng để nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ.

Hãy bắt đầu áp dụng thảo luận có định hướng trong lớp học của bạn để nâng cao nhận thức liên văn hóa và phát triển kỹ năng giao tiếp toàn diện cho học sinh ngay hôm nay!