Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở: Nghiên cứu và phân tích

• Tác giả: Trần Thị Quỳnh Trang
• Người hướng dẫn: Pts. Đinh Thị Kim Thoa
• Trường học: Viện Khoa Học Giáo Dục Việt Nam
• Chuyên ngành: Tâm Lý Học
• Đề tài: Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC THUẬT NGỮ CHUYỂN DỊCH TỪ TIẾNG ANH SANG TIẾNG VIỆT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ NĂNG LỰC HỢP TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu về năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 1.1.1. Các nghiên cứu về năng lực hợp tác của học sinh
• 1.1.2. Các nghiên cứu về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
• 1.1.3. Các nghiên cứu về năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh
• 1.2. Một số khái niệm cơ bản
• 1.2.1. Khái niệm năng lực
• 1.2.2. Khái niệm năng lực hợp tác giải quyết vấn đề
• 1.3. Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề trong thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh trung học cơ sở
• 1.4. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học cơ sở
• 1.5. Đặc điểm hoạt động học tập của học sinh trung học cơ sở
• 1.6. Cấu trúc năng lực hợp tác giải quyết vấn đề trong thực hiện nhiệm vụ
• 1.7. Biểu hiện và mức độ năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 1.8. Sự phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 1.9. Các yếu tố ảnh hƣởng đến năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 1.9.1. Yếu tố chủ quan
• 1.9.2. Yếu tố khách quan
• 1.10. KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
• 2. CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU NĂNG LỰC HỢP TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 2.1. Tổ chức nghiên cứu
• 2.1.1. Giai đoạn nghiên cứu lí luận
• 2.1.2. Giai đoạn nghiên cứu thực trạng
• 2.1.3. Giai đoạn thực nghiệm tác động
• 2.2. Đặc điểm mẫu nghiên cứu
• 2.2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu
• 2.2.2. Đặc điểm của khách thể nghiên cứu
• 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
• 2.3.2. Phương pháp điều tra
• 2.3.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
• 2.3.4. Phương pháp chuyên gia
• 2.3.5. Phương pháp thực nghiệm
• 2.3.6. Phương pháp quan sát
• 2.3.7. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động
• 2.3.8. Phương pháp nghiên cứu chân dung năng lực điển hình
• 2.3.9. Phương pháp thống kê toán học
• 2.4. KẾT LUẬN CHƢƠNG 2
• 3. CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN NĂNG LỰC HỢP TÁC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 3.1. Thực trạng năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.2. Đánh giá chung về thực trạng năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.3. Mức độ biểu hiện các năng lực thành phần trong năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.4. Tương quan giữa các năng lực thành phần trong năng lực hợp tác giải quyết vấn đề
• 3.5. Tương quan giữa các biểu hiện với các năng lực thành phần
• 3.6. Mức độ biểu hiện năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở xét theo các tham số giới tính, khối lớp, khu vực, học lực và hạnh kiểm
• 3.7. Thực trạng ảnh hƣởng của các yếu tố đến năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.8. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan tới năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.9. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan tới năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh
• 3.10. Thực nghiệm tác động
• 3.11. Một số biện pháp tâm lý sư phạm nâng cao năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.12. Quy trình thực nghiệm các biện pháp tác động nâng cao năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở
• 3.13. Sự thay đổi năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh sau thực nghiệm
• 3.14. KẾT LUẬN CHƢƠNG 3
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Cơ sở lý luận về năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở

Năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh trung học cơ sở (THCS) là một yếu tố quan trọng trong quá trình học tập và phát triển cá nhân của học sinh. Năng lực này không chỉ giúp học sinh giải quyết các vấn đề trong học tập mà còn phát triển kỹ năng xã hội cần thiết cho cuộc sống. Theo các nghiên cứu, năng lực hợp tác giải quyết vấn đề bao gồm nhiều thành phần như khả năng giao tiếp, làm việc nhóm, và tư duy phản biện. Việc phát triển năng lực này từ sớm sẽ giúp học sinh thích nghi tốt hơn với những thách thức trong tương lai. "Hợp tác giải quyết vấn đề là một năng lực thiết yếu cần thiết cho học tập và làm việc" (OECD, 2015).

1.1. Tổng quan nghiên cứu về năng lực hợp tác giải quyết vấn đề

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng năng lực hợp tác giải quyết vấn đề không chỉ là một kỹ năng mà còn là một quá trình phát triển liên tục. Học sinh cần được giáo dục và rèn luyện để có thể làm việc hiệu quả trong nhóm, từ đó nâng cao khả năng giải quyết vấn đề. Các nghiên cứu trước đây (Johnson & Johnson, 1999) đã chứng minh rằng học sinh tham gia vào các hoạt động nhóm thường có kết quả học tập tốt hơn. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc hình thành năng lực này trong môi trường giáo dục.

1.2. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học cơ sở

Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh THCS là rất quan trọng trong việc phát triển năng lực hợp tác giải quyết vấn đề. Ở độ tuổi này, học sinh trải qua nhiều biến đổi về tâm lý và xã hội, họ có nhu cầu giao tiếp và kết nối với bạn bè. "Sự phát triển của các mối quan hệ với bạn bè có tác động lớn đến tâm lý lứa tuổi này" (Đinh Thị Kim Thoa, 2009). Sự tương tác này tạo điều kiện cho việc hình thành các kỹ năng hợp tác và giải quyết vấn đề trong các hoạt động nhóm.

II. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu năng lực hợp tác giải quyết vấn đề

Để nghiên cứu năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh THCS, cần thiết phải có một phương pháp nghiên cứu rõ ràng và hệ thống. Các phương pháp nghiên cứu như điều tra, phỏng vấn sâu, và thực nghiệm sẽ được áp dụng để thu thập dữ liệu. "Phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn là cần thiết để đánh giá đúng thực trạng năng lực hợp tác". Qua đó, các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực này cũng sẽ được xác định, từ đó đề xuất các biện pháp can thiệp hiệu quả.

2.1. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu này sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để đảm bảo tính chính xác và khách quan. Các phương pháp như quan sát, phỏng vấn, và khảo sát sẽ giúp thu thập thông tin đa chiều về năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh. Bên cạnh đó, phương pháp thống kê toán học cũng sẽ được áp dụng để phân tích dữ liệu thu thập được, từ đó đưa ra những kết luận có giá trị.

2.2. Đặc điểm mẫu nghiên cứu

Mẫu nghiên cứu được chọn lựa từ các trường THCS trên địa bàn Hà Nội, với sự tham gia của cả giáo viên và học sinh. Việc chọn mẫu đa dạng sẽ giúp tăng tính đại diện cho kết quả nghiên cứu. "Đặc điểm của khách thể nghiên cứu sẽ ảnh hưởng lớn đến kết quả và sự khả thi của các biện pháp can thiệp".

III. Kết quả nghiên cứu thực tiễn năng lực hợp tác giải quyết vấn đề

Kết quả nghiên cứu cho thấy năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh THCS hiện nay còn nhiều hạn chế. Mặc dù học sinh có khả năng làm việc nhóm, nhưng việc hợp tác để giải quyết vấn đề cụ thể vẫn chưa đạt yêu cầu. "Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trung học nói chung chủ yếu ở mức trung bình" (Trần Thị Quỳnh Trang, 2018). Điều này cho thấy cần có những biện pháp can thiệp kịp thời để nâng cao năng lực này.

3.1. Thực trạng năng lực hợp tác giải quyết vấn đề

Thực trạng cho thấy rằng học sinh thường gặp khó khăn trong việc xác định và thống nhất vấn đề cần giải quyết. Nhiều học sinh không biết cách tổ chức và phân công công việc trong nhóm, dẫn đến hiệu suất thấp trong các nhiệm vụ hợp tác. "Việc hợp tác để giải quyết vấn đề không phải dễ dàng" (Henry Tam, 2012). Điều này cần được chú ý và cải thiện trong quá trình giáo dục.

3.2. Ảnh hưởng của các yếu tố đến năng lực hợp tác

Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến năng lực hợp tác giải quyết vấn đề của học sinh. Yếu tố chủ quan như thái độ và động lực của học sinh đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực này. Bên cạnh đó, yếu tố khách quan như môi trường học tập và sự hỗ trợ từ giáo viên cũng có ảnh hưởng không nhỏ. "Sự quan tâm này còn được thể hiện trong các nghiên cứu sâu rộng về cấu trúc, cách đánh giá năng lực này".