I. Khái quát về luận án
Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục "Dạy học viết sáng tạo cho học sinh tiểu học" của tác giả Vũ Trọng Đông, dưới sự hướng dẫn của TS Lê Phương Nga và TS Chu Thị Thủy An, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (2023), tập trung vào việc nâng cao hiệu quả dạy viết sáng tạo cho học sinh tiểu học. Luận án xuất phát từ thực tế chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 nhấn mạnh vai trò của môn Tiếng Việt và kĩ năng viết, đặc biệt là viết sáng tạo, trong việc phát triển năng lực ngôn ngữ cho học sinh. Luận án chỉ ra rằng, mặc dù đã có nhiều nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học, việc dạy viết sáng tạo vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể cho giáo viên và học sinh.
Tác giả đặt ra mục tiêu nghiên cứu là đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy viết sáng tạo, tập trung vào hai thể loại văn kể chuyện và văn miêu tả cho học sinh lớp 3, 4, 5. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường tiểu học ở nhiều địa phương khác nhau như TP. Hồ Chí Minh, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh và Bình Dương. Luận án sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu, từ nghiên cứu lý luận (phân tích, tổng hợp tài liệu) đến nghiên cứu thực tiễn (quan sát, điều tra, thực nghiệm sư phạm). Một trong những đóng góp quan trọng của luận án là việc tổng quan tình hình nghiên cứu về dạy học viết sáng tạo trên thế giới và ở Việt Nam, từ đó xây dựng cơ sở lý luận cho việc đề xuất các biện pháp dạy học.
II. Cơ sở lý luận và thực tiễn
Chương 1 của luận án tập trung vào cơ sở lý luận và thực tiễn của việc dạy học viết sáng tạo ở tiểu học. Luận án đã phân tích các quan điểm về dạy viết sáng tạo, bao gồm quan điểm xem viết sáng tạo là một quy trình cụ thể với các bước như: hình thành ý tưởng, viết, chỉnh sửa và hoàn thiện. Luận án cũng đề cập đến tầm quan trọng của việc phản hồi và đánh giá bài viết của học sinh. Ví dụ, luận án trích dẫn quan điểm của Christopher Essex về 5 công việc khi dạy viết sáng tạo: làm rõ sự cần thiết, định nghĩa bài viết/câu chuyện, phản hồi, đánh giá và công bố.
Ngoài ra, luận án còn phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học viết sáng tạo, như đặc điểm tâm sinh lý học sinh tiểu học, hoạt động trải nghiệm, hứng thú học tập. Luận án cũng đánh giá thực trạng dạy học viết sáng tạo hiện nay, từ đó chỉ ra những khó khăn, vướng mắc mà giáo viên và học sinh gặp phải. Việc phân tích này giúp luận án xác định được những vấn đề cốt lõi cần giải quyết, tạo tiền đề cho việc đề xuất các biện pháp can thiệp phù hợp ở chương tiếp theo.
III. Các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học viết sáng tạo
Chương 2 là trọng tâm của luận án, đề xuất bốn biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học viết sáng tạo: (1) Tổ chức hoạt động trải nghiệm để tạo ý tưởng, nội dung viết bài; (2) Xây dựng các đề bài viết sáng tạo; (3) Hướng dẫn cách viết sáng tạo cho từng phần của bài văn; và (4) Xây dựng các tiêu chí cho bài viết thông qua rubric kiểm tra, đánh giá.
Luận án không chỉ nêu ra các biện pháp mà còn phân tích cụ thể nội dung và cách thức tổ chức thực hiện từng biện pháp. Ví dụ, đối với biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, luận án đề xuất các hoạt động như tham quan, quan sát, phỏng vấn, đóng vai, kể chuyện… Đối với việc xây dựng đề bài, luận án nhấn mạnh tính sáng tạo, hấp dẫn, phù hợp với lứa tuổi và khả năng của học sinh. Việc hướng dẫn cách viết sáng tạo được thực hiện thông qua việc gợi ý cách lựa chọn từ ngữ, hình ảnh, xây dựng kết cấu bài văn. Cuối cùng, việc sử dụng rubric giúp học sinh tự đánh giá và điều chỉnh bài viết của mình, đồng thời giúp giáo viên đánh giá khách quan và công bằng hơn. Các biện pháp này được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận vững chắc và thực tiễn dạy học, hướng đến việc phát triển năng lực viết sáng tạo cho học sinh một cách toàn diện.
IV. Kết quả thực nghiệm và đánh giá
Chương 3 trình bày quá trình tổ chức thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất. Thực nghiệm được tiến hành tại các trường tiểu học thuộc các tỉnh, thành phố khác nhau, đảm bảo tính đại diện và khách quan. Luận án mô tả chi tiết các bước thực hiện thực nghiệm, từ chuẩn bị đến tiến hành và đánh giá kết quả. Các tiêu chí đánh giá được xây dựng rõ ràng, bao gồm cả đánh giá định lượng và định tính.
Kết quả thực nghiệm cho thấy các biện pháp đề xuất trong luận án có tác động tích cực đến việc nâng cao năng lực viết sáng tạo của học sinh. Học sinh hứng thú hơn với việc viết, bài viết của các em sáng tạo hơn, phong phú hơn về nội dung và hình thức. Từ kết quả thực nghiệm, luận án đưa ra kết luận và kiến nghị về việc áp dụng các biện pháp này trong thực tiễn dạy học. Luận án đã đóng góp một tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên tiểu học trong việc đổi mới phương pháp dạy học viết, giúp học sinh phát huy năng lực sáng tạo của mình.
