Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Môn Toán ở trường trung học phổ thông (THPT) giữ vị trí quan trọng trong việc phát triển năng lực tư duy, phẩm chất và kỹ năng của học sinh. Tại thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, mặc dù tỷ lệ tốt nghiệp THPT năm học 2016-2017 đạt 99,72%, điểm thi môn Toán từ 5 trở lên chỉ dao động trong khoảng 40% đến 50%, cho thấy chất lượng dạy học môn Toán còn nhiều hạn chế. Vấn đề đặt ra là cần nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học môn Toán nhằm cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xây dựng hệ thống lý luận về quản lí hoạt động dạy học môn Toán, khảo sát thực trạng quản lí tại các trường THPT trên địa bàn thị xã Bình Minh trong hai năm học 2015-2016 và 2016-2017, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai trường THPT Bình Minh và THPT Hoàng Thái Hiếu với sự tham gia của cán bộ quản lí, giáo viên và 300 học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lí giáo dục môn Toán, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lí và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập, góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng quan điểm hệ thống - cấu trúc, xem công tác quản lí nhà trường như một hệ thống các yếu tố liên kết chặt chẽ, trong đó quản lí hoạt động dạy học môn Toán là một bộ phận quan trọng. Quan điểm lịch sử - logic giúp xác định phạm vi, điều kiện nghiên cứu phù hợp với thực tiễn địa phương. Quan điểm thực tiễn nhấn mạnh việc đề xuất các biện pháp quản lí có tính khả thi, phù hợp với điều kiện cụ thể.

Hai mô hình lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lí giáo dục: tập trung vào các chức năng quản lí như lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo, kiểm tra và điều chỉnh nhằm sử dụng hiệu quả nguồn lực trong nhà trường.

  • Lý thuyết dạy học tích cực: nhấn mạnh vai trò trung tâm của học sinh trong quá trình học tập, khuyến khích đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học môn Toán, quản lí hoạt động dạy học, tổ chuyên môn, phương pháp dạy học tích cực, động cơ học tập của học sinh, cơ sở vật chất và phương tiện dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ hai trường THPT Bình Minh và Hoàng Thái Hiếu, thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long, trong hai năm học 2015-2016 và 2016-2017. Đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lí, giáo viên dạy Toán và 300 học sinh.

Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích lý luận: tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu trong và ngoài nước về quản lí hoạt động dạy học môn Toán.

  • Phương pháp quan sát: dự giờ, kiểm tra hồ sơ, tham dự các buổi họp chuyên môn.

  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: thu thập thông tin về thực trạng quản lí từ cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh.

  • Phỏng vấn sâu: trao đổi trực tiếp với các đối tượng nghiên cứu để làm rõ các vấn đề liên quan.

  • Phân tích thống kê toán học: xử lý số liệu khảo sát, tính toán tỷ lệ, độ lệch chuẩn, trung bình nhằm đánh giá thực trạng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 45 cán bộ quản lí, 67 giáo viên dạy Toán và 300 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò môn Toán: 85% giáo viên và 78% học sinh đánh giá môn Toán có vai trò quan trọng trong phát triển năng lực tư duy và định hướng nghề nghiệp. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% học sinh có động cơ học tập tích cực đối với môn Toán.

  2. Thực trạng quản lí tổ chuyên môn: Việc phân công giảng dạy được thực hiện nghiêm túc với 90% giáo viên được phân công phù hợp năng lực. Tuy nhiên, chỉ 60% tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên môn định kỳ và hiệu quả.

  3. Quản lí hoạt động dạy của giáo viên: 70% giáo viên xây dựng kế hoạch dạy và thiết kế bài dạy đầy đủ, nhưng chỉ 55% áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đổi mới công nghệ thông tin trong giảng dạy.

  4. Quản lí hoạt động học của học sinh: 65% học sinh thực hiện kế hoạch học tập cá nhân, nhưng chỉ 45% duy trì nề nếp học tập và tự học hiệu quả. Việc bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu được tổ chức nhưng chưa đồng đều giữa các trường.

  5. Cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Trường THPT Bình Minh có 11 phòng học trang bị công nghệ thông tin, trong khi trường THPT Hoàng Thái Hiếu có 19 phòng học với 2 phòng vi tính. Tuy nhiên, việc sử dụng các thiết bị này trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 50% giáo viên thường xuyên ứng dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THPT thị xã Bình Minh đã có những chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc phân công giảng dạy và xây dựng kế hoạch dạy học. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao động cơ học tập của học sinh còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng môn Toán.

Nguyên nhân chủ yếu là do cán bộ quản lí và giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin. Cơ sở vật chất tuy được đầu tư nhưng chưa được khai thác hiệu quả. Môi trường học tập và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội chưa thực sự chặt chẽ để tạo động lực học tập cho học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, kết quả tương đồng với thực trạng quản lí dạy học môn Toán tại một số địa phương khác, cho thấy nhu cầu bức thiết về nâng cao năng lực quản lí và đổi mới phương pháp dạy học. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ đường về mức độ động cơ học tập của học sinh theo từng năm học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lí cho cán bộ quản lí và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lí hoạt động dạy học môn Toán và phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lí và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đẩy mạnh quản lí hoạt động của tổ chuyên môn: Xây dựng quy chế sinh hoạt chuyên môn định kỳ, tăng cường kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn. Mục tiêu 100% tổ chuyên môn tổ chức sinh hoạt chuyên môn hàng tháng. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THPT.

  3. Cải tiến phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ: Khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng phần mềm toán học và thiết bị công nghệ trong giảng dạy. Mục tiêu 80% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên.

  4. Tăng cường quản lí hoạt động học của học sinh: Hướng dẫn học sinh xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập cá nhân, tổ chức các câu lạc bộ Toán học, bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh yếu. Mục tiêu nâng tỷ lệ học sinh có động cơ học tập tích cực lên 70% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh.

  5. Đầu tư và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất, phương tiện dạy học: Cân đối ngân sách để mua sắm thiết bị dạy học hiện đại, tổ chức tập huấn sử dụng thiết bị cho giáo viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ sử dụng thiết bị dạy học lên 75% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học môn Toán, từ đó xây dựng kế hoạch quản lí hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Giáo viên dạy Toán: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, quản lí hoạt động học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lí giáo dục và Sư phạm Toán: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc luận văn.

  4. Các nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán trong hệ thống giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán gồm những nội dung chính nào?
    Quản lí bao gồm phân công giảng dạy, quản lí nội dung chương trình, kế hoạch dạy học, đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá, quản lí hoạt động học sinh và điều kiện hỗ trợ như cơ sở vật chất. Ví dụ, việc phân công giáo viên phù hợp năng lực giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng dạy học môn Toán?
    Năng lực và phẩm chất của cán bộ quản lí, giáo viên cùng với động cơ học tập của học sinh là những yếu tố chủ quan quan trọng. Ngoài ra, cơ sở vật chất và chính sách hỗ trợ cũng đóng vai trò thiết yếu.

  3. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng như thế nào trong môn Toán?
    Phương pháp này đặt học sinh làm trung tâm, khuyến khích tự học, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề và ứng dụng công nghệ thông tin. Ví dụ, dạy học theo nhóm giúp phát triển kỹ năng giao tiếp và hợp tác.

  4. Làm thế nào để nâng cao động cơ học tập môn Toán cho học sinh?
    Thông qua việc tạo môi trường học tập thân thiện, đổi mới phương pháp giảng dạy, khen thưởng kịp thời và tổ chức các hoạt động ngoại khóa như câu lạc bộ Toán học nhằm kích thích sự hứng thú và chủ động học tập.

  5. Cơ sở vật chất ảnh hưởng ra sao đến quản lí dạy học môn Toán?
    Cơ sở vật chất như phòng học trang bị máy chiếu, máy tính và phần mềm hỗ trợ giúp giáo viên tổ chức dạy học hiệu quả hơn, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tự học và thực hành, góp phần nâng cao chất lượng môn học.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và xây dựng khung quản lí hoạt động dạy học môn Toán phù hợp với đặc thù trường THPT.
  • Thực trạng quản lí tại các trường THPT thị xã Bình Minh cho thấy nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về đổi mới phương pháp và động cơ học tập của học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp quản lí khả thi, tập trung nâng cao năng lực cán bộ quản lí, đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường quản lí học sinh và đầu tư cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở khảo sát thực tế trong hai năm học 2015-2017, có thể mở rộng áp dụng cho các địa phương tương tự.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lí giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển giáo dục phổ thông toàn diện.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo bồi dưỡng, xây dựng kế hoạch triển khai biện pháp quản lí và theo dõi đánh giá hiệu quả thực hiện. Đề nghị các nhà quản lí và giáo viên tham khảo và áp dụng các kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại địa phương.