Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục đạo đức là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nhà trường phổ thông, đặc biệt ở cấp tiểu học, nhằm hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh. Theo báo cáo chính trị Đại hội Đảng lần thứ XIII, giáo dục cần chuyển mạnh từ trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học, trong đó giáo dục đạo đức giữ vai trò then chốt. Tại huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên, một vùng miền núi còn nhiều khó khăn với tỷ lệ hộ nghèo lên đến 54,1%, việc quản lý và tổ chức dạy học môn Đạo đức lớp 3 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 gặp nhiều thách thức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức lớp 3 tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện. Nghiên cứu khảo sát 15 trường tiểu học với 40 cán bộ quản lý và 93 giáo viên, tập trung vào việc thực hiện mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện công tác quản lý giáo dục đạo đức, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý luận dạy học môn Đạo đức trong trường tiểu học. Khái niệm dạy học được hiểu là quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm truyền thụ kiến thức, kỹ năng và hình thành phẩm chất nhân cách. Quản lý hoạt động dạy học là tác động có mục đích của cán bộ quản lý (hiệu trưởng) đến quá trình dạy học, giáo viên, học sinh và các lực lượng liên quan nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đặt ra các yêu cầu về phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, trong đó môn Đạo đức lớp 3 tập trung vào 8 chủ đề với 10 bài học, bao gồm các nội dung như yêu nước, lòng nhân ái, giữ lời hứa, kỹ năng sống và tuân thủ quy tắc an toàn giao thông. Các phương pháp dạy học được áp dụng đa dạng như giải quyết vấn đề, tình huống, kể chuyện, thảo luận nhóm, dạy học dự án và trò chơi nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Quản lý dạy học môn Đạo đức bao gồm các chức năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học đạt hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 15 trường tiểu học tại huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên, với 40 cán bộ quản lý và 93 giáo viên dạy môn Đạo đức lớp 3. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, nghiên cứu sản phẩm dạy học và quản lý. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm thống kê với thang đo Likert 5 bậc để đánh giá mức độ thực hiện, ảnh hưởng và cần thiết của các yếu tố. Cỡ mẫu được lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các trường tiểu học trong huyện, đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, tập trung đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn Đạo đức lớp 3: Kết quả khảo sát cho thấy mức độ thực hiện mục tiêu đạt trung bình với điểm trung bình 3.05/5. Các mục tiêu như giáo dục lòng nhân ái, tính trung thực (3.68 điểm), tình yêu quê hương đất nước (3.65 điểm), ý thức trách nhiệm (3.56 điểm) và chăm chỉ, ham học hỏi (3.51 điểm) được thực hiện khá tốt. Tuy nhiên, các mục tiêu về năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo (2.0 điểm), năng lực giao tiếp - hợp tác (2.74 điểm), năng lực tự chủ, tự học (2.66 điểm) và phát triển kỹ năng sống (2.64 điểm) còn ở mức trung bình đến yếu.

  2. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn Đạo đức lớp 3: Nội dung dạy học được thực hiện ở mức trung bình với điểm trung bình 3.09/5. Chủ đề "Em yêu Tổ quốc Việt Nam" và "Tích cực hoàn thành nhiệm vụ" được đánh giá cao nhất với 3.55 điểm và 3.43 điểm. Các chủ đề như "Giữ lời hứa" (3.21 điểm), "Ham học hỏi" (3.08 điểm), "Quan tâm hàng xóm láng giềng" (2.81 điểm) và "Tuân thủ quy tắc an toàn giao thông" (2.09 điểm) còn nhiều hạn chế.

  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Giáo viên chủ yếu sử dụng các phương pháp truyền thống kết hợp với các phương pháp tích cực như giải quyết vấn đề, tình huống và thảo luận nhóm. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp hiện đại còn hạn chế do năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng đều.

  4. Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức: Công tác lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá được thực hiện nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự giám sát chặt chẽ. Việc bồi dưỡng năng lực giáo viên và đổi mới phương pháp dạy học chưa được quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo cao (54,1%), đặc điểm dân tộc đa dạng với nhiều phong tục tập quán khác nhau ảnh hưởng đến nhận thức và thái độ học tập của học sinh. Về chủ quan, năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực sư phạm của giáo viên còn hạn chế, đặc biệt trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, kết quả tương đồng về những khó khăn trong quản lý và tổ chức dạy học môn Đạo đức theo chương trình mới. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện mức độ thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học theo từng chủ đề sẽ giúp minh họa rõ nét hơn sự phân hóa trong thực trạng. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp như dạy học dự án, giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm và trò chơi giáo dục nhằm tăng cường sự chủ động, sáng tạo của học sinh. Thực hiện thí điểm tại 5 trường trong năm học tiếp theo trước khi nhân rộng.

  3. Nâng cao hiệu quả công tác quản lý dạy học: Hiệu trưởng và cán bộ quản lý cần xây dựng kế hoạch dạy học chi tiết, tổ chức kiểm tra, giám sát thường xuyên việc thực hiện kế hoạch, đồng thời đánh giá và điều chỉnh kịp thời. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, với báo cáo định kỳ hàng quý.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng các chương trình tuyên truyền, vận động phụ huynh và cộng đồng tham gia hỗ trợ giáo dục đạo đức cho học sinh, đặc biệt chú trọng các vùng dân tộc thiểu số và hộ nghèo. Thực hiện trong vòng 2 năm với sự phối hợp của các ban ngành địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Đạo đức, từ đó xây dựng kế hoạch và biện pháp quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học dạy môn Đạo đức: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động học tập và đánh giá kết quả học tập theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình bồi dưỡng và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc nâng cao chất lượng giáo dục đạo đức.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức lớp 3 gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá hoạt động dạy học nhằm đảm bảo thực hiện mục tiêu giáo dục đạo đức theo chương trình phổ thông 2018. Ví dụ, hiệu trưởng chỉ đạo xây dựng kế hoạch bài học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên và giám sát quá trình dạy học.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học môn Đạo đức tại huyện Mường Chà là gì?
    Khó khăn gồm điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, đa dạng dân tộc với phong tục tập quán khác nhau, năng lực giáo viên và cán bộ quản lý còn hạn chế, cơ sở vật chất chưa đồng bộ. Điều này ảnh hưởng đến việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá kết quả học tập.

  3. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong môn Đạo đức lớp 3?
    Các phương pháp như giải quyết vấn đề, dạy học dự án, thảo luận nhóm, kể chuyện và trò chơi giáo dục được khuyến khích nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Ví dụ, dạy học dự án giúp học sinh thực hành kỹ năng sống qua các tình huống thực tế.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập môn Đạo đức hiệu quả?
    Đánh giá kết hợp giữa đánh giá thường xuyên và định kỳ, sử dụng các kỹ thuật quan sát, vấn đáp, viết và tự đánh giá. Ví dụ, giáo viên quan sát thái độ, hành vi của học sinh trong các hoạt động học và sinh hoạt hàng ngày, kết hợp với bài kiểm tra tình huống.

  5. Các biện pháp nâng cao chất lượng quản lý dạy học môn Đạo đức được đề xuất là gì?
    Bao gồm bồi dưỡng năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả quản lý của cán bộ quản lý, tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội. Ví dụ, tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên trong năm học tới.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Đạo đức lớp 3 tại các trường tiểu học huyện Mường Chà đạt mức trung bình, với nhiều mục tiêu và nội dung dạy học còn hạn chế.
  • Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội và đặc điểm dân tộc ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý và dạy học.
  • Năng lực quản lý của cán bộ và năng lực sư phạm của giáo viên cần được nâng cao để đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý bao gồm bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao công tác quản lý và tăng cường phối hợp giáo dục.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cải thiện chất lượng dạy học môn Đạo đức, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương cần triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Các giáo viên và cán bộ quản lý được khuyến khích tham gia các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.