Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết của Quốc hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình Giáo dục Tiểu học 2018 nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Môn Tự nhiên và Xã hội (TN & XH) là môn học bắt buộc ở các lớp 1, 2, 3, đóng vai trò nền tảng giúp học sinh làm quen với thế giới tự nhiên và xã hội, đồng thời phát triển năng lực nhận thức và ứng xử phù hợp. Tại thành phố Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên, với hơn 8.859 học sinh tiểu học và 519 cán bộ quản lý, giáo viên, việc quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH theo yêu cầu chương trình mới đang được triển khai nhưng còn nhiều điểm bất cập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Điện Biên Phủ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 12 trường tiểu học với 35 cán bộ quản lý và 45 giáo viên môn TN & XH, khảo sát trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nâng cao hiệu quả tổ chức dạy học, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học hiện đại. Thuyết quản lý khoa học của Taylor nhấn mạnh tính chuyên môn hóa và quản lý chặt chẽ trong hoạt động giáo dục. Lý thuyết hành vi trong quản lý của Campbell tập trung vào mối quan hệ con người trong tổ chức giáo dục. Ngoài ra, quan điểm của Davydov về hoạt động dạy học là sự tương tác biện chứng giữa giáo viên và học sinh được vận dụng để phân tích hoạt động dạy học môn TN & XH.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý hoạt động dạy học: quá trình tác động có mục đích, có tổ chức của cán bộ quản lý đến giáo viên và học sinh nhằm đạt mục tiêu giáo dục.
  • Hoạt động dạy học môn TN & XH: quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh nhằm phát triển phẩm chất, năng lực nhận thức và ứng xử với tự nhiên, xã hội.
  • Chương trình Giáo dục Tiểu học 2018: chương trình đổi mới với mục tiêu phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Phương pháp dạy học tích cực: các phương pháp như thuyết trình, quan sát, vấn đáp, thí nghiệm, kể chuyện, thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống, bàn tay nặn bột được sử dụng để phát huy tính tích cực của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: thu thập từ 12 trường tiểu học tại thành phố Điện Biên Phủ, khảo sát 35 cán bộ quản lý và 45 giáo viên môn TN & XH.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát hoạt động dạy học, nghiên cứu hồ sơ, giáo án.
  • Phân tích dữ liệu: sử dụng thống kê mô tả, phân tích định lượng với phần mềm tin học, thang đo khoảng từ 1 đến 5 để đánh giá mức độ thực hiện, mức độ cần thiết và ảnh hưởng của các yếu tố.
  • Timeline nghiên cứu: khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm học 2022-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong quý cuối năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn TN & XH
    Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình thực hiện mục tiêu dạy học đạt 3.50 trên thang 5, tương đương mức khá. Trong đó, phát triển tình cảm gia đình, bạn bè, cộng đồng và ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên đạt điểm cao nhất với 3.70, tiếp theo là hình thành nhận thức cơ bản về sự vật, hiện tượng với 3.68 điểm. Năng lực tìm tòi, khám phá của học sinh đạt thấp hơn với 3.08 điểm.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học
    Quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH tại các trường tiểu học được thực hiện qua các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Tuy nhiên, việc lập kế hoạch chi tiết và cụ thể còn hạn chế, chỉ khoảng 60% giáo viên xây dựng kế hoạch theo đúng yêu cầu chương trình mới. Công tác chỉ đạo và kiểm tra thường xuyên được thực hiện nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý.

  3. Điều kiện phục vụ dạy học
    Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học được đánh giá ở mức trung bình khá, với 75% trường có đủ phòng học kiên cố và phòng chức năng. Tuy nhiên, thiết bị dạy học chuyên môn cho môn TN & XH còn thiếu và chưa được đầu tư đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức các hoạt động trải nghiệm, thí nghiệm.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học
    Các yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, môi trường giáo dục địa phương và sự phối hợp của các lực lượng giáo dục có ảnh hưởng tích cực đến quản lý dạy học. Yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên cũng là nhân tố quyết định. Khoảng 95,63% cán bộ quản lý và giáo viên có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn, nhưng kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH tại các trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ đang trong quá trình chuyển đổi theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông mới. Mức độ thực hiện mục tiêu dạy học đạt khá nhưng chưa đạt tốt, đặc biệt năng lực tìm tòi, khám phá của học sinh còn hạn chế, cho thấy cần tăng cường đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.

Việc lập kế hoạch và chỉ đạo dạy học chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý và giáo viên, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao. Điều kiện cơ sở vật chất tuy được cải thiện nhưng vẫn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, một yếu tố quan trọng trong chương trình mới.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong việc triển khai chương trình đổi mới, đặc biệt ở các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế. Việc nâng cao năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học được xem là then chốt để nâng cao chất lượng dạy học môn TN & XH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố mức độ thực hiện mục tiêu dạy học, bảng thống kê tỷ lệ cán bộ quản lý và giáo viên đạt chuẩn, cũng như biểu đồ đánh giá điều kiện cơ sở vật chất phục vụ dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học môn TN & XH cho giáo viên
    Thực hiện các khóa đào tạo chuyên sâu về đổi mới phương pháp dạy học, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, thí nghiệm theo chương trình giáo dục phổ thông mới. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng phương pháp tích cực lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học
    Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học theo tình huống, thảo luận nhóm, bàn tay nặn bột nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, với sự giám sát và hỗ trợ của tổ chuyên môn nhà trường.

  3. Xây dựng môi trường học tập tích cực, trang bị đầy đủ thiết bị dạy học
    Đầu tư bổ sung trang thiết bị thí nghiệm, đồ dùng trực quan phục vụ môn TN & XH, đồng thời tạo điều kiện tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế tại trường và cộng đồng. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban Giám hiệu nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học
    Xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá định kỳ, đột xuất nhằm phát hiện và khắc phục kịp thời các hạn chế trong quản lý và tổ chức dạy học. Thực hiện thường xuyên trong năm học, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH, xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hiệu quả theo chương trình mới.

  2. Giáo viên môn Tự nhiên và Xã hội
    Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới hình thức tổ chức nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học môn TN & XH, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương
    Áp dụng các biện pháp quản lý và hỗ trợ giáo viên trong việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn TN & XH là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức của cán bộ quản lý đến giáo viên và học sinh nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra đúng hướng, đạt mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông mới.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn TN & XH?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, môi trường giáo dục địa phương, cơ sở vật chất; và yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ, năng lực chuyên môn của giáo viên, thái độ và tính tích cực của học sinh.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp với môn TN & XH theo chương trình mới?
    Các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, dạy học theo tình huống, bàn tay nặn bột, thực hành thí nghiệm, kể chuyện và vấn đáp được khuyến khích nhằm phát huy năng lực tự học, sáng tạo của học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý dạy học môn TN & XH?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, nâng cao kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá; đồng thời tăng cường phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

  5. Vai trò của cơ sở vật chất trong quản lý dạy học môn TN & XH?
    Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học là điều kiện tiên quyết để tổ chức các hoạt động trải nghiệm, thí nghiệm, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách trực quan, sinh động, từ đó nâng cao hiệu quả dạy học.

Kết luận

  • Hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học thành phố Điện Biên Phủ đã đạt mức khá về thực hiện mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhưng còn nhiều hạn chế về năng lực tìm tòi, khám phá của học sinh.
  • Quản lý hoạt động dạy học còn tồn tại điểm bất cập trong lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra, chưa phát huy tối đa vai trò của các lực lượng giáo dục.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học được cải thiện nhưng chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức các hoạt động trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng môi trường học tập tích cực và tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các biện pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực hiện trong vòng 1-2 năm, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học!