Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc phát triển năng lực học sinh (HS) trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với hơn 24.700 HS tiểu học và 25 trường tiểu học, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, trong đó môn Toán được xác định là môn học trọng điểm nhằm phát triển năng lực toán học cho HS. Theo báo cáo của Phòng Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) thành phố Quy Nhơn, tỷ lệ HS đạt mức hoàn thành tốt môn Toán trong các năm học 2017-2021 duy trì ở mức khoảng 74%, tuy nhiên vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong quản lý và tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực (PTNL).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL cho HS tiểu học tại các trường trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp cho giai đoạn 2021-2025. Nghiên cứu tập trung vào ba nội dung chính: quản lý hoạt động dạy của giáo viên (GV), quản lý hoạt động học của HS và quản lý môi trường dạy học. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất HS, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết sư phạm tương tác, trong đó hoạt động dạy học được xem là hệ thống tương tác giữa người dạy, người học và môi trường học tập. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò trung tâm của HS trong quá trình học tập, đồng thời đề cao sự tác động qua lại giữa GV và HS nhằm phát triển năng lực toàn diện.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường và quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý giáo dục: Tác động có hệ thống của chủ thể quản lý nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục đạt hiệu quả mục tiêu đề ra.
  • Năng lực học sinh: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
  • Dạy học theo định hướng PTNL: Quá trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học tập trung phát triển năng lực hành động của HS, bao gồm năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và năng lực toán học đặc thù.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại 4 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, với đối tượng gồm 10 cán bộ quản lý (CBQL), 60 giáo viên và 270 học sinh. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát tiết dạy và nghiên cứu hồ sơ lưu trữ như giáo án, báo cáo tổng kết, sổ dự giờ.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để xử lý dữ liệu khảo sát, tính điểm trung bình đánh giá thực trạng quản lý theo thang điểm 5. Phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát nhằm làm rõ nguyên nhân và bối cảnh thực trạng.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thử nghiệm tài liệu vào tháng 10/2021, khảo sát thực trạng tại các trường trong tháng 11/2021, phân tích và đề xuất biện pháp trong giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL: 100% CBQL và 95% GV đánh giá việc tổ chức dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL là quan trọng hoặc rất quan trọng. Tỷ lệ GV chưa nhận thức đúng chiếm khoảng 5%.

  2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy của giáo viên: Khoảng 70% GV thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng PTNL, tuy nhiên chỉ 60% được bồi dưỡng chuyên môn đầy đủ. Việc đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế, với 40% GV vẫn sử dụng phương pháp truyền thống.

  3. Thực trạng quản lý hoạt động học của học sinh: Động cơ và thái độ học tập của HS được đánh giá ở mức trung bình khá (điểm trung bình 3,5/5). Kỹ năng học tập theo yêu cầu PTNL chỉ đạt khoảng 65% mức độ yêu cầu, đặc biệt kỹ năng tự học và làm việc nhóm còn yếu.

  4. Quản lý môi trường dạy học: Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học được trang bị tương đối đầy đủ tại 75% trường khảo sát, tuy nhiên việc sử dụng hiệu quả các phương tiện công nghệ thông tin trong dạy học còn hạn chế, chỉ khoảng 50% GV sử dụng thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của dạy học và quản lý theo định hướng PTNL là tích cực, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay. Tuy nhiên, thực tế quản lý và tổ chức dạy học còn nhiều hạn chế do năng lực chuyên môn của GV chưa đồng đều, đặc biệt là kỹ năng đổi mới phương pháp và sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về khó khăn trong việc triển khai đổi mới chương trình và phương pháp dạy học. Việc quản lý môi trường dạy học chưa phát huy hết tiềm năng do hạn chế về kỹ thuật và kinh phí đầu tư.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ GV thực hiện đổi mới phương pháp dạy học, biểu đồ tròn về mức độ sử dụng thiết bị công nghệ và bảng tổng hợp điểm trung bình đánh giá các yếu tố quản lý.

Ý nghĩa của kết quả là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý nhằm nâng cao năng lực GV, cải thiện môi trường dạy học và tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong phát triển năng lực HS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học theo định hướng PTNL và sử dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy.
    • Mục tiêu: 90% GV được bồi dưỡng trong giai đoạn 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL

    • Hiệu trưởng các trường xây dựng kế hoạch cụ thể, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra định kỳ việc áp dụng đổi mới phương pháp, nội dung dạy học.
    • Mục tiêu: 100% trường có kế hoạch quản lý rõ ràng trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường.

  3. Cải thiện môi trường dạy học và trang thiết bị hỗ trợ

    • Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học hiện đại, tăng cường sử dụng thư viện điện tử và các phần mềm hỗ trợ học tập.
    • Mục tiêu: 80% trường tiểu học có đủ thiết bị hỗ trợ dạy học trong giai đoạn 2022-2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng GD&ĐT.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong giáo dục HS

    • Tổ chức các buổi sinh hoạt, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò phát triển năng lực cho HS.
    • Mục tiêu: 70% phụ huynh tham gia các hoạt động phối hợp trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Ban đại diện cha mẹ HS, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch quản lý, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học tại địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kỹ năng phát triển năng lực HS.
    • Use case: Áp dụng đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả tiết học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học theo định hướng PTNL.
    • Use case: Phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về đổi mới giáo dục.

  4. Phụ huynh học sinh

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc phối hợp phát triển năng lực cho HS.
    • Use case: Tham gia tích cực vào các hoạt động giáo dục, hỗ trợ con em học tập hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL là việc tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra quá trình dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của HS, không chỉ tập trung vào truyền đạt kiến thức mà còn phát huy kỹ năng, thái độ và khả năng vận dụng thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Đổi mới phương pháp giúp HS phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế, phù hợp với yêu cầu giáo dục hiện đại và phát triển năng lực toàn diện.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Bao gồm yếu tố khách quan như chính sách giáo dục, yêu cầu xã hội, cơ sở vật chất; và yếu tố chủ quan như năng lực GV, thái độ học tập của HS, biện pháp quản lý của nhà trường.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên trong dạy học theo định hướng PTNL?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn đổi mới phương pháp, hỗ trợ sử dụng công nghệ thông tin và tạo môi trường học tập chuyên môn thường xuyên.

  5. Gia đình có vai trò gì trong phát triển năng lực học sinh?
    Gia đình phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục, tạo môi trường học tập tích cực, khích lệ và hỗ trợ HS phát triển kỹ năng, thái độ học tập đúng đắn.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNL tại các trường tiểu học thành phố Quy Nhơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt về năng lực GV và môi trường dạy học.
  • Nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng của đổi mới dạy học là tích cực, tạo tiền đề cho việc triển khai các biện pháp quản lý hiệu quả.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến chất lượng quản lý và dạy học, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý tập trung vào nâng cao năng lực GV, cải thiện môi trường dạy học, xây dựng kế hoạch quản lý cụ thể và tăng cường phối hợp với gia đình.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán và phát triển năng lực HS toàn diện.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tiểu học tại Quy Nhơn nên áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.