Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, việc đổi mới phương pháp dạy học trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tại Học viện Chính trị khu vực II, môn Triết học Mác - Lênin giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan và phương pháp luận khoa học cho học viên. Tuy nhiên, thực trạng áp dụng phương pháp dạy học truyền thống còn nhiều hạn chế, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của người học. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm khảo sát thực trạng và đề xuất đổi mới phương pháp dạy học môn Triết học Mác - Lênin theo hướng tích cực hóa người học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại Học viện.

Nghiên cứu tập trung vào giảng viên và học viên của Học viện Chính trị khu vực II trong giai đoạn 2015-2017, sử dụng các phương pháp lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Mục tiêu cụ thể là hệ thống hóa cơ sở lý luận về đổi mới phương pháp dạy học tích cực, đánh giá thực trạng vận dụng các phương pháp tích cực trong giảng dạy môn Triết học Mác - Lênin, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới phù hợp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học viên, đồng thời góp phần đổi mới chương trình đào tạo lý luận chính trị trong bối cảnh hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về phương pháp dạy học tích cực, trong đó nổi bật là:

  • Lý thuyết ARCS của Keller: Tập trung vào bốn yếu tố tạo động lực học tập gồm Attention (Chú ý), Relevance (Phù hợp), Confidence (Tự tin) và Satisfaction (Thỏa mãn), nhằm tích cực hóa người học trong môi trường dạy học đa phương tiện.

  • Lý thuyết học tập hợp tác của Johnson & Johnson: Nhấn mạnh vai trò của tương tác giữa học sinh với học sinh trong nhóm hợp tác, tạo sự phụ thuộc tích cực lẫn nhau để nâng cao hiệu quả học tập.

  • Phương pháp dạy học tích cực: Định nghĩa là các phương pháp phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, bao gồm các kỹ thuật như vấn đáp, thảo luận nhóm, nêu vấn đề, làm việc nhóm, đóng vai, động não và tự học.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: phương pháp dạy học, phương pháp dạy học tích cực, tích cực hóa người học, phương pháp vấn đáp, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp nêu vấn đề, và phương pháp làm việc nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phân tích - tổng hợp và so sánh các lý thuyết, mô hình dạy học tích cực trong và ngoài nước.

  • Khảo sát thực trạng bằng phiếu hỏi với cỡ mẫu khoảng 60-70 học viên và giảng viên môn Triết học Mác - Lênin tại Học viện Chính trị khu vực II, nhằm thu thập dữ liệu về phương pháp dạy học hiện hành, mức độ tích cực hóa người học, và các khó khăn gặp phải.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong một số lớp học thử nghiệm, đánh giá kết quả qua điểm số kiểm tra và phản hồi của học viên.

  • Quan sát dự giờ để ghi nhận thực tế vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trên lớp.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá hiệu quả đổi mới phương pháp một cách khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng vận dụng phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế: Khoảng 40% giảng viên sử dụng phương pháp thảo luận nhóm và vấn đáp thường xuyên, trong khi 60% còn lại chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống, tập trung vào giảng giải và thuyết trình. Học viên phản ánh chỉ có khoảng 35% thời gian học tập được tham gia tích cực trong các hoạt động nhóm hoặc thảo luận.

  2. Hiệu quả đổi mới phương pháp tích cực được chứng minh qua thực nghiệm: Sau khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, vấn đáp và nêu vấn đề kết hợp, điểm trung bình kiểm tra cuối kỳ của lớp thực nghiệm tăng 15% so với lớp đối chứng, với tỷ lệ học viên đạt loại khá trở lên tăng từ 50% lên 70%.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp: Hơn 70% giảng viên cho biết thiếu kỹ năng sư phạm và thời gian chuẩn bị bài giảng là rào cản lớn nhất. Hơn 60% học viên mong muốn được tham gia nhiều hơn vào các hoạt động học tập tích cực để phát huy khả năng tư duy và sáng tạo.

  4. Vai trò của thiết bị dạy học và môi trường học tập: Khoảng 55% học viên đánh giá trang thiết bị hỗ trợ giảng dạy còn thiếu và chưa đáp ứng tốt cho các hoạt động nhóm và thảo luận, ảnh hưởng đến hiệu quả tích cực hóa người học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa người học tại Học viện Chính trị khu vực II đã đạt được những bước tiến nhất định nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do thói quen giảng dạy truyền thống, thiếu kỹ năng vận dụng các phương pháp tích cực và hạn chế về cơ sở vật chất. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều cơ sở đào tạo lý luận chính trị, nơi mà việc chuyển đổi từ phương pháp thụ động sang tích cực còn chậm.

Việc áp dụng các phương pháp như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề không chỉ giúp học viên phát triển tư duy phản biện, sáng tạo mà còn tăng cường kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối tần suất điểm số kiểm tra trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng đánh giá mức độ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực của giảng viên.

Những phát hiện này khẳng định giả thuyết nghiên cứu rằng đổi mới phương pháp dạy học tích cực sẽ nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo môn Triết học Mác - Lênin, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của đào tạo bồi dưỡng kỹ năng sư phạm cho giảng viên và đầu tư trang thiết bị hỗ trợ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng sư phạm tích cực cho giảng viên: Tập trung vào phương pháp thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề và làm việc nhóm, nhằm nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức các hoạt động học tập tích cực. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Ban Giám đốc Học viện phối hợp với các chuyên gia giáo dục tổ chức.

  2. Xây dựng và áp dụng quy trình thiết kế giáo án tích hợp các phương pháp dạy học tích cực: Hướng dẫn giảng viên cách kết hợp linh hoạt các phương pháp phù hợp với nội dung môn Triết học Mác - Lênin, đảm bảo phát huy tối đa tính tích cực của học viên. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo.

  3. Đầu tư nâng cấp trang thiết bị dạy học hiện đại: Cung cấp các thiết bị hỗ trợ nghe nhìn, phòng học nhóm, tài liệu tham khảo đa phương tiện để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động học tập tích cực. Chủ thể thực hiện là Ban Quản lý cơ sở vật chất Học viện, với kế hoạch đầu tư trong 1-2 năm.

  4. Khuyến khích và tạo điều kiện cho học viên tham gia các hoạt động học tập chủ động: Tổ chức các buổi thảo luận, hội thảo, nghiên cứu nhóm, giúp học viên phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và sáng tạo. Giảng viên và Ban Giám đốc Học viện phối hợp thực hiện thường xuyên trong các kỳ học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên môn Triết học Mác - Lênin và các môn lý luận chính trị: Nhận biết các phương pháp dạy học tích cực, áp dụng đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ đào tạo tại các học viện chính trị: Tham khảo các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng chính sách đào tạo và bồi dưỡng giảng viên phù hợp.

  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục học và Lý luận chính trị: Nắm bắt cơ sở lý luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học tích cực, phục vụ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển nguồn nhân lực: Tìm hiểu mô hình đổi mới phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực đào tạo chính trị, góp phần phát triển lý luận và ứng dụng trong giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học tích cực là gì?
    Phương pháp dạy học tích cực là các cách thức tổ chức hoạt động học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề, làm việc nhóm. Ví dụ, phương pháp thảo luận nhóm giúp học viên trao đổi, tranh luận và xây dựng kiến thức mới.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Triết học Mác - Lênin?
    Do phương pháp truyền thống chủ yếu truyền đạt thụ động, chưa phát huy được tư duy phản biện và sáng tạo của học viên. Đổi mới phương pháp giúp tăng cường sự tham gia tích cực, nâng cao hiệu quả tiếp thu và vận dụng kiến thức.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực?
    Bao gồm năng lực sư phạm của giảng viên, trang thiết bị dạy học, thái độ và kỹ năng học tập của học viên, cũng như môi trường học tập. Ví dụ, thiếu thiết bị hỗ trợ sẽ hạn chế hoạt động nhóm và thảo luận.

  4. Làm thế nào để giảng viên thiết kế bài giảng theo phương pháp tích cực?
    Giảng viên cần xây dựng kế hoạch bài giảng có các hoạt động tương tác, đặt câu hỏi kích thích tư duy, tổ chức thảo luận nhóm, kết hợp các phương pháp phù hợp với nội dung và đối tượng học viên.

  5. Hiệu quả của đổi mới phương pháp dạy học được đánh giá như thế nào?
    Thông qua kết quả kiểm tra, đánh giá năng lực học viên, phản hồi từ học viên và giảng viên, cũng như quan sát thực tế trên lớp. Ví dụ, điểm số kiểm tra tăng 15% sau khi áp dụng phương pháp tích cực chứng tỏ hiệu quả rõ rệt.

Kết luận

  • Đổi mới phương pháp dạy học môn Triết học Mác - Lênin theo hướng tích cực hóa người học là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo tại Học viện Chính trị khu vực II.
  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm đổi mới phương pháp, chứng minh hiệu quả tích cực của các phương pháp như thảo luận nhóm, vấn đáp, nêu vấn đề.
  • Các hạn chế hiện tại chủ yếu do năng lực giảng viên, trang thiết bị và thói quen giảng dạy truyền thống.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm đào tạo bồi dưỡng giảng viên, xây dựng quy trình thiết kế giáo án tích cực, đầu tư trang thiết bị và khuyến khích học viên tham gia tích cực.
  • Tiếp theo, cần triển khai đồng bộ các giải pháp trong năm học tới và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần phát triển giáo dục lý luận chính trị hiện đại.

Hành động ngay hôm nay: Giảng viên và nhà quản lý giáo dục tại Học viện Chính trị khu vực II nên áp dụng và lan tỏa các phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.