Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục đại học tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng giảng dạy môn Âm nhạc cổ truyền cho sinh viên Đại học Sư phạm Âm nhạc tại Trường Đại học Đồng Tháp trở thành một vấn đề cấp thiết. Theo khảo sát thực tế năm học 2014-2015, môn học này được bố trí 30 tiết trong học kỳ II năm thứ hai, với mục tiêu giúp sinh viên nắm vững kiến thức sơ giản về hệ nhạc khí, các thể loại ca nhạc cổ truyền và các nét đặc trưng vùng miền. Tuy nhiên, thực trạng giảng dạy còn nhiều hạn chế như chương trình nặng về lý thuyết, phương pháp giảng dạy truyền thống, sinh viên học thụ động và kết quả học tập chưa đồng đều. Cụ thể, chỉ khoảng 40% sinh viên thể hiện thái độ tích cực với môn học, trong khi 11,7% cảm thấy chán ghét. Tỷ lệ sinh viên đạt loại giỏi và khá chiếm khoảng 72,6%, nhưng phương pháp kiểm tra chủ yếu là tự luận và trắc nghiệm, chưa đánh giá toàn diện năng lực thực hành và sáng tạo. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng, phân tích nguyên nhân và đề xuất các giải pháp đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá để nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần phát huy giá trị âm nhạc cổ truyền trong giáo dục phổ thông và đại học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào sinh viên và giảng viên khoa Sư phạm Nghệ thuật, Trường Đại học Đồng Tháp trong giai đoạn 2014-2015. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến chương trình đào tạo, nâng cao năng lực giảng viên và tạo môi trường học tập tích cực cho sinh viên, từ đó góp phần phát triển giáo dục âm nhạc truyền thống tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và các vùng lân cận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại, trong đó nổi bật là lý thuyết dạy học tích cực và mô hình đào tạo lấy người học làm trung tâm. Lý thuyết dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò chủ động của sinh viên trong quá trình tiếp thu kiến thức, phát triển kỹ năng và tư duy sáng tạo. Mô hình này đề cao sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên, khuyến khích học tập qua thực hành, thảo luận nhóm và giải quyết vấn đề. Ngoài ra, luận văn áp dụng các khái niệm chuyên ngành như hệ nhạc khí cổ truyền, thể loại ca nhạc dân gian, phương pháp giảng dạy âm nhạc truyền thống và hiện đại, cũng như các tiêu chí đánh giá chất lượng giảng dạy và học tập. Các khái niệm chính bao gồm: (1) Âm nhạc cổ truyền Việt Nam, (2) Phương pháp dạy học tích cực, (3) Kiểm tra đánh giá năng lực, (4) Ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, (5) Tự học và phát triển năng lực sinh viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính nhằm thu thập dữ liệu toàn diện. Cỡ mẫu gồm 102 sinh viên khóa 11, 12, 13 và 8 giảng viên khoa Sư phạm Nghệ thuật, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Nguồn dữ liệu bao gồm khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát dự giờ và phân tích tài liệu giáo trình, chương trình đào tạo. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, bao gồm tỷ lệ phần trăm, trung bình và biểu đồ minh họa. Ngoài ra, phân tích nội dung được áp dụng cho dữ liệu phỏng vấn và quan sát nhằm rút ra các nhận xét, đánh giá về thực trạng và nguyên nhân. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2014 đến tháng 6/2015, bao gồm các giai đoạn: thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, đề xuất giải pháp và thực nghiệm giảng dạy cải tiến.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng chương trình và giáo trình: Chương trình môn Âm nhạc cổ truyền hiện hành gồm 30 tiết, tập trung chủ yếu vào lý thuyết (khoảng 70%) và thực hành chiếm tỷ lệ thấp. Giáo trình "Âm nhạc cổ truyền Việt Nam" của Bộ GD&ĐT có bố cục hệ thống nhưng thiếu cân đối giữa lý thuyết và thực hành, hình ảnh minh họa còn hạn chế, đặc biệt là các nhạc khí dân tộc thiểu số.
  2. Phương pháp giảng dạy: 87,5% giảng viên sử dụng phương pháp thuyết trình rất thường xuyên hoặc thường xuyên, trong khi các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, vấn đáp chỉ chiếm dưới 40%. 62,5% giảng viên sử dụng máy chiếu, máy tính rất thường xuyên, nhưng kỹ năng ứng dụng CNTT còn mang tính biểu diễn, chưa phát huy hiệu quả.
  3. Thái độ và hoạt động học tập của sinh viên: Khoảng 78,4% sinh viên nhận thức đúng vai trò môn học, nhưng chỉ 40% thể hiện thái độ thích hoặc rất thích học môn này. Trong giờ học, 83,3% sinh viên chú ý nghe giảng và ghi chép, nhưng chỉ 10,7% thường xuyên giơ tay phát biểu hoặc tham gia tình huống học tập.
  4. Kết quả học tập: Tỷ lệ sinh viên đạt loại giỏi và khá chiếm khoảng 72,6%, trung bình 27,5%, không có sinh viên yếu kém. Tuy nhiên, hình thức kiểm tra chủ yếu là tự luận và trắc nghiệm, chưa đánh giá đầy đủ kỹ năng thực hành và sáng tạo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng trên là chương trình học còn nặng về lý thuyết, chưa cân đối giữa kiến thức và kỹ năng thực hành, gây khó khăn cho sinh viên trong việc vận dụng kiến thức vào thực tế. Phương pháp giảng dạy truyền thống, chủ yếu thuyết trình, khiến sinh viên thụ động, thiếu sự tương tác và phát triển tư duy phản biện. Mặc dù ứng dụng CNTT đã được triển khai, nhưng chưa được khai thác hiệu quả để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Thái độ học tập của sinh viên phản ánh sự thiếu hứng thú và động lực, phần lớn do phương pháp giảng dạy chưa phù hợp và thiếu các hoạt động thực hành, sáng tạo. Kết quả học tập tuy có tỷ lệ khá cao nhưng chưa phản ánh đầy đủ năng lực toàn diện của sinh viên, đặc biệt là kỹ năng thực hành âm nhạc cổ truyền. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục âm nhạc, việc đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, tăng cường thực hành và ứng dụng công nghệ thông tin được khuyến khích nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thái độ sinh viên, bảng so sánh tỷ lệ sử dụng phương pháp giảng dạy và biểu đồ kết quả học tập theo từng khóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến chương trình và giáo trình: Tinh giản lý thuyết, tăng cường thực hành với các bài tập vận dụng thực tế, bổ sung hình ảnh minh họa phong phú về nhạc khí và thể loại ca nhạc dân tộc thiểu số. Thời lượng thực hành nên chiếm khoảng 40-50% tổng số tiết học để nâng cao kỹ năng thực hành cho sinh viên. Thời gian thực hiện: 1 năm, chủ thể: Ban giám hiệu và khoa Sư phạm Nghệ thuật.
  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy: Khuyến khích giảng viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, vấn đáp, giải quyết tình huống, kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin hiệu quả để tạo môi trường học tập tương tác, sinh động. Tổ chức tập huấn kỹ năng giảng dạy cho giảng viên trong 6 tháng. Chủ thể: Phòng đào tạo và khoa.
  3. Đổi mới kiểm tra đánh giá: Áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra như thực hành, thuyết trình, dự án nhóm, đánh giá quá trình học tập để đánh giá toàn diện năng lực sinh viên, không chỉ kiến thức lý thuyết. Thời gian triển khai: 1 học kỳ, chủ thể: khoa và giảng viên bộ môn.
  4. Tăng cường hướng dẫn tự học và hoạt động ngoại khóa: Xây dựng các tài liệu tự học, tổ chức câu lạc bộ âm nhạc cổ truyền, các hoạt động biểu diễn, giao lưu văn hóa để sinh viên phát huy sáng tạo và yêu thích môn học. Thời gian: liên tục trong năm học, chủ thể: khoa và đoàn thanh niên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên âm nhạc tại các trường đại học sư phạm: Nghiên cứu giúp cải tiến chương trình và phương pháp giảng dạy môn Âm nhạc cổ truyền, nâng cao hiệu quả đào tạo.
  2. Nhà quản lý giáo dục đại học: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, phát triển đội ngũ giảng viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.
  3. Sinh viên ngành âm nhạc và sư phạm âm nhạc: Hiểu rõ thực trạng, phương pháp học tập hiệu quả và phát triển kỹ năng thực hành âm nhạc cổ truyền.
  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và văn hóa dân tộc: Tài liệu tham khảo về bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc cổ truyền trong giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần nâng cao chất lượng giảng dạy môn Âm nhạc cổ truyền?
    Âm nhạc cổ truyền là di sản văn hóa quan trọng, việc nâng cao chất lượng giảng dạy giúp sinh viên hiểu và truyền đạt giá trị này hiệu quả, góp phần bảo tồn văn hóa dân tộc.

  2. Phương pháp giảng dạy nào phù hợp với môn Âm nhạc cổ truyền?
    Phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, thực hành, giải quyết tình huống kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin giúp sinh viên chủ động, sáng tạo và tiếp thu tốt hơn.

  3. Làm thế nào để sinh viên tăng cường kỹ năng thực hành âm nhạc cổ truyền?
    Tăng thời lượng thực hành trong chương trình, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ âm nhạc và hướng dẫn tự học có hệ thống giúp sinh viên nâng cao kỹ năng.

  4. Kiểm tra đánh giá nên được đổi mới như thế nào?
    Nên áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra như thực hành, thuyết trình, dự án nhóm để đánh giá toàn diện năng lực, không chỉ kiến thức lý thuyết.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong giảng dạy môn học này là gì?
    CNTT giúp tạo môi trường học tập sinh động, hỗ trợ minh họa, tương tác và phát triển kỹ năng số cho sinh viên, nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.

Kết luận

  • Chương trình và giáo trình môn Âm nhạc cổ truyền hiện nay còn nặng về lý thuyết, thiếu cân đối với thực hành, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của sinh viên.
  • Phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình, chưa phát huy tính tích cực và sáng tạo của sinh viên, dẫn đến thái độ học tập chưa tích cực.
  • Kết quả học tập tuy có tỷ lệ khá cao nhưng chưa phản ánh đầy đủ năng lực thực hành và sáng tạo cần thiết cho sinh viên khi ra trường.
  • Đề xuất cải tiến chương trình, đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và hoạt động ngoại khóa là giải pháp thiết thực.
  • Tiếp tục thực nghiệm và đánh giá hiệu quả các giải pháp trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình đào tạo môn Âm nhạc cổ truyền.

Call-to-action: Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục tại Trường Đại học Đồng Tháp và các cơ sở đào tạo âm nhạc nên áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, phát triển để bảo tồn và phát huy giá trị âm nhạc cổ truyền trong giáo dục hiện đại.