Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013 và Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc phát triển năng lực (NL) và phẩm chất (PC) học sinh (HS) trở thành mục tiêu trọng tâm. Theo ước tính, việc hình thành NL và PC cho HS tiểu học góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Luận văn tập trung nghiên cứu tổ chức hoạt động dạy học số thập phân (STP) ở lớp 5 tại quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng, nhằm phát triển NL và PC cho HS. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường tiểu học trên địa bàn quận, với thời gian khảo sát và thực nghiệm trong năm học 2018-2019.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là nâng cao hiệu quả dạy học STP ở lớp 5, góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề và phẩm chất đạo đức cho HS thông qua việc đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học phù hợp. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên tiểu học trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học nói chung và môn Toán nói riêng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực và phẩm chất trong giáo dục. Năng lực được hiểu là sự kết hợp của kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một công việc, bao gồm năng lực chung và năng lực đặc thù môn học. Theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực cốt lõi gồm năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Trong môn Toán tiểu học, năng lực toán học bao gồm tư duy và lập luận, mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học toán.

Phẩm chất được định nghĩa là những tính tốt thể hiện qua thái độ, hành vi ứng xử, bao gồm các yếu tố đạo đức, niềm tin và lối sống. Các phẩm chất cần hình thành cho HS tiểu học gồm chăm học, tự tin, trung thực, trách nhiệm, đoàn kết và yêu thương. Mối quan hệ giữa dạy học phát triển NL và PC với phát triển nhân cách được xem là hai mặt thống nhất của nhân cách con người.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục, sách giáo khoa Toán lớp 5, kết quả khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học quận Hồng Bàng, và dữ liệu thu thập từ các hoạt động thực nghiệm sư phạm.

Phương pháp phân tích bao gồm điều tra bằng bảng hỏi với đối tượng là giáo viên và HS lớp 5, quan sát tiết dạy, phỏng vấn sâu, và phân tích phiếu bài tập về STP. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 100 HS và 20 giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm giai đoạn khảo sát, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học STP ở lớp 5: Khoảng 85% giáo viên nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển NL và PC cho HS qua dạy học Toán, nhưng chỉ khoảng 60% trong số đó áp dụng các phương pháp tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát triển NL và PC một cách hiệu quả.

  2. Khó khăn trong dạy học STP: Hơn 70% HS gặp khó khăn trong việc nắm bắt cấu tạo và thực hiện các phép tính với STP, đặc biệt là phép nhân và phép chia. Giáo viên thường tập trung vào truyền đạt kiến thức và rèn kỹ năng giải toán mà chưa chú trọng phát triển NL giải quyết vấn đề và phẩm chất đạo đức.

  3. Ảnh hưởng của tổ chức hoạt động dạy học đến NL và PC HS: Qua thực nghiệm sư phạm tại hai trường tiểu học, HS tham gia các hoạt động trải nghiệm, khám phá và tự đánh giá có mức độ phát triển NL giải quyết vấn đề tăng khoảng 25% so với nhóm đối chứng. Phẩm chất trung thực, trách nhiệm và hợp tác cũng được cải thiện rõ rệt, với tỷ lệ HS thể hiện phẩm chất tích cực tăng từ 65% lên 85%.

  4. Hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá: Việc đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá HS giúp HS phát huy tính tích cực, tự giác và sáng tạo trong học tập. Kết quả đánh giá định lượng cho thấy điểm trung bình môn Toán của HS lớp 5 tăng khoảng 1,2 điểm so với trước khi áp dụng biện pháp mới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của khó khăn trong dạy học STP là do giáo viên chưa thực sự linh hoạt trong tổ chức các hoạt động học tập, còn áp đặt kiến thức và chưa tạo đủ cơ hội cho HS tự khám phá, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm và phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

Việc tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát triển NL và PC không chỉ giúp HS nắm vững kiến thức mà còn hình thành các phẩm chất như trung thực, trách nhiệm và hợp tác, góp phần xây dựng nhân cách toàn diện. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ phát triển NL và PC giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cũng như bảng thống kê kết quả học tập trước và sau thực nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về tổ chức hoạt động dạy học theo hướng phát triển NL và PC: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng thiết kế bài giảng và đánh giá HS. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và áp dụng hệ thống câu hỏi, bài tập đa dạng theo 4 mức độ khó dễ: Giúp HS phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tế. Giáo viên cần thiết kế bài tập phù hợp với từng đối tượng HS, áp dụng ngay trong năm học.

  3. Đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và đánh giá HS: Kết hợp đánh giá thường xuyên, tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên nhằm phát hiện kịp thời điểm mạnh, điểm yếu của HS để điều chỉnh phương pháp dạy học. Thực hiện liên tục trong các tiết học Toán.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và thiết bị dạy học hiện đại: Sử dụng phần mềm, mô hình trực quan, thiết bị hỗ trợ để tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn, giúp HS phát triển NL và PC hiệu quả hơn. Triển khai thí điểm trong các trường tiểu học có điều kiện trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt các phương pháp tổ chức hoạt động dạy học STP hiệu quả, phát triển NL và PC cho HS, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy môn Toán.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Áp dụng các đề xuất đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá HS trong các trường tiểu học, xây dựng kế hoạch đào tạo bồi dưỡng giáo viên phù hợp.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển NL và PC qua dạy học Toán, đặc biệt là số thập phân ở lớp 5.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh, hoàn thiện chương trình, sách giáo khoa và các tài liệu hướng dẫn dạy học theo hướng phát triển NL và PC.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tập trung phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học?
    Phát triển NL và PC giúp HS không chỉ nắm kiến thức mà còn hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và phẩm chất đạo đức, tạo nền tảng cho học tập suốt đời và phát triển nhân cách toàn diện.

  2. Hoạt động dạy học số thập phân có vai trò gì trong phát triển năng lực toán học?
    STP là kiến thức mở rộng từ số tự nhiên và phân số, giúp HS vận dụng tư duy logic, kỹ năng tính toán và giải quyết các bài toán thực tế, qua đó phát triển năng lực toán học cốt lõi.

  3. Làm thế nào để giáo viên tổ chức hoạt động dạy học hiệu quả theo hướng phát triển NL và PC?
    Giáo viên cần thiết kế bài học dựa trên các bước: gợi động cơ, trải nghiệm, khám phá, luyện tập và vận dụng, đồng thời kết hợp đánh giá thường xuyên và sử dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy HS làm trung tâm.

  4. Các khó khăn phổ biến khi dạy học số thập phân ở lớp 5 là gì?
    HS thường gặp khó khăn trong việc hiểu cấu tạo số thập phân, thực hiện phép tính nhân, chia và vận dụng vào giải toán. Giáo viên cũng gặp khó khăn trong việc thiết kế hoạt động phù hợp để phát triển NL và PC.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh?
    Đánh giá cần đa dạng, bao gồm tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá của giáo viên, tập trung vào quá trình học tập và kết quả thực hành, sử dụng các công cụ như quan sát, phiếu bài tập, sản phẩm học tập và phỏng vấn.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động dạy học số thập phân ở lớp 5 theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc tổ chức hoạt động dạy học theo hướng này góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển phẩm chất đạo đức cho HS.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể như đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
  • Các biện pháp đã được kiểm nghiệm tính khả thi và có thể áp dụng rộng rãi trong các trường tiểu học.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và chuyên gia giáo dục tiếp tục nghiên cứu, áp dụng và phát triển các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học trong thời gian tới.

Hãy áp dụng những giải pháp này để nâng cao chất lượng dạy học Toán, phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học ngay từ hôm nay!