Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước là một nội dung trọng yếu trong quản lý xây dựng, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước tại Việt Nam. Theo báo cáo của ngành xây dựng, tỷ trọng vốn đầu tư từ khu vực nhà nước trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội dành cho xây dựng ngày càng tăng, chiếm tỷ lệ lớn và có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả sử dụng vốn. Tại Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, giai đoạn 2017-2019, nguồn vốn ngân sách tỉnh và thành phố đã được phân bổ cho hàng chục công trình xây dựng cơ bản với tổng mức đầu tư lên đến hàng trăm tỷ đồng, trong đó tỷ lệ giải ngân đạt khoảng 95-100%. Tuy nhiên, thực trạng quản lý chi phí dự án còn nhiều hạn chế như sai lệch trong dự toán xây dựng, biến động giá vật liệu, và công tác giải phóng mặt bằng chậm trễ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước tại Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án do Ban Quản lý dự án và Phát triển quỹ đất Thành phố Mỹ Tho quản lý, với dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo sử dụng hiệu quả vốn đầu tư công, giảm thiểu thất thoát, nâng cao chất lượng công trình và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án xây dựng, tập trung vào quản lý chi phí dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý dự án xây dựng: Dự án được định nghĩa theo tiêu chuẩn ISO 9000:2015 là quá trình duy nhất, có thời gian bắt đầu và kết thúc, nhằm đạt mục tiêu cụ thể với các ràng buộc về thời gian, chi phí và nguồn lực. Quản lý dự án xây dựng bao gồm các hoạt động từ chuẩn bị đầu tư, thiết kế, thi công đến nghiệm thu và bàn giao công trình.

  2. Lý thuyết quản lý chi phí dự án xây dựng: Chi phí dự án bao gồm chi phí xây dựng, chi phí thiết bị, chi phí bồi thường giải phóng mặt bằng, chi phí quản lý dự án, chi phí tư vấn và chi phí dự phòng. Quản lý chi phí dự án phải tuân thủ các nguyên tắc kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước, đảm bảo tính chính xác, minh bạch và hiệu quả trong sử dụng vốn.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: tổng mức đầu tư (TMĐT), dự toán xây dựng, chi phí trực tiếp và gián tiếp, thu nhập chịu thuế tính trước, thuế giá trị gia tăng, đấu thầu, gói thầu, và quyết toán vốn đầu tư.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ Ban Quản lý dự án và Phát triển quỹ đất Thành phố Mỹ Tho, các cơ quan quản lý xây dựng địa phương và các tổ chức tư vấn liên quan. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo, văn bản pháp luật, số liệu thống kê về vốn đầu tư xây dựng, dự toán và quyết toán các công trình giai đoạn 2017-2019.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả, so sánh và phân tích chuyên sâu nhằm đánh giá thực trạng quản lý chi phí, xác định các hạn chế và nguyên nhân. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 62 công trình xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước tại Mỹ Tho trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các dự án có liên quan để đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019, với các bước thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Sai lệch trong dự toán xây dựng: Khoảng 83% công trình có mức tăng hoặc giảm giá trị dự toán xây dựng so với tổng mức đầu tư được duyệt, trong đó có tới 61% công trình có sai lệch trên 5%. Ví dụ, một số công trình dân dụng và cấp thoát nước đô thị có mức biến động dự toán từ 20% đến 37%. Điều này cho thấy công tác lập dự toán còn thiếu chính xác, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi phí.

  2. Tình trạng giải phóng mặt bằng chậm trễ: Nhiều công trình tại Mỹ Tho gặp khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng do tranh chấp đất đai và chờ đợi hoàn thiện thủ tục pháp lý, dẫn đến chậm tiến độ thi công và phát sinh chi phí không dự kiến. Ví dụ, công trình Đường dọc sông Khu phố 6, 7 Phường 5 và Trường Tiểu học Thạnh Trị bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

  3. Biến động giá vật liệu xây dựng và lạm phát: Giá vật liệu xây dựng biến động mạnh trong giai đoạn nghiên cứu, đặc biệt trong bối cảnh lạm phát tăng cao và chính sách thắt chặt tiền tệ của Chính phủ. Điều này làm tăng chi phí thực tế so với dự toán ban đầu, gây khó khăn trong kiểm soát chi phí dự án.

  4. Hiệu quả giải ngân vốn ngân sách: Tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách tỉnh và thành phố Mỹ Tho đạt khoảng 95-100%, thể hiện sự chủ động trong phân bổ và sử dụng vốn. Tuy nhiên, việc giải ngân không đồng đều giữa các công trình và giai đoạn thi công còn tồn tại, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng dự án.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sai lệch dự toán là do thiếu thông tin chính xác và cập nhật kịp thời về giá cả thị trường, cũng như áp dụng các định mức, đơn giá chưa phù hợp với thực tế địa phương. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác như Huyện Nhơn Trạch, Đồng Nai và Thị xã Dĩ An, Bình Dương, Mỹ Tho còn thiếu sự đồng bộ trong quy trình thẩm định và điều chỉnh dự toán, dẫn đến hiệu quả quản lý chi phí chưa cao.

Tình trạng giải phóng mặt bằng chậm trễ là vấn đề phổ biến trong quản lý dự án xây dựng sử dụng vốn nhà nước, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ và chi phí. Việc này phản ánh sự cần thiết của việc hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng và nâng cao năng lực quản lý dự án.

Biến động giá vật liệu và lạm phát là yếu tố khách quan nhưng có tác động lớn đến chi phí dự án. Các công trình cần có cơ chế điều chỉnh giá hợp đồng linh hoạt để thích ứng với biến động thị trường, tránh phát sinh chi phí vượt mức.

Việc giải ngân vốn đạt tỷ lệ cao cho thấy sự nỗ lực trong quản lý tài chính, tuy nhiên cần cải thiện công tác kiểm soát chi phí và giám sát tiến độ để đảm bảo hiệu quả đầu tư. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giải ngân theo năm và bảng so sánh sai lệch dự toán giữa các nhóm công trình để minh họa rõ hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải thiện công tác lập và thẩm định dự toán xây dựng: Áp dụng các phương pháp lập dự toán hiện đại, cập nhật định mức, đơn giá phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho đội ngũ tư vấn và cán bộ quản lý dự án nhằm nâng cao chất lượng hồ sơ dự toán. Thời gian thực hiện: 2020-2022; Chủ thể: Ban Quản lý dự án, Sở Xây dựng.

  2. Tăng cường phối hợp giải phóng mặt bằng: Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, đẩy nhanh thủ tục pháp lý, giải quyết tranh chấp đất đai kịp thời. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý tiến độ giải phóng mặt bằng. Thời gian thực hiện: 2020-2023; Chủ thể: UBND Thành phố Mỹ Tho, các phòng ban liên quan.

  3. Xây dựng cơ chế điều chỉnh giá hợp đồng linh hoạt: Thiết lập các điều khoản hợp đồng cho phép điều chỉnh giá theo biến động thị trường vật liệu và lạm phát, giảm thiểu rủi ro chi phí phát sinh. Thời gian thực hiện: 2020-2021; Chủ thể: Ban Quản lý dự án, các nhà thầu.

  4. Nâng cao năng lực quản lý và giám sát dự án: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý chi phí, áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại, tăng cường kiểm tra, giám sát tiến độ và chi phí. Thời gian thực hiện: 2020-2025; Chủ thể: Ban Quản lý dự án, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  5. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và quy định quản lý chi phí: Rà soát, cập nhật các quy định liên quan đến quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và phù hợp với thực tiễn. Thời gian thực hiện: 2021-2024; Chủ thể: Bộ Xây dựng, UBND tỉnh Tiền Giang.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án và đầu tư xây dựng: Giúp nâng cao hiểu biết về quản lý chi phí, áp dụng các giải pháp thực tiễn để kiểm soát chi phí hiệu quả, giảm thiểu sai lệch dự toán và phát sinh chi phí.

  2. Nhà thầu xây dựng và tư vấn thiết kế: Tham khảo các phương pháp lập dự toán, quản lý chi phí và điều chỉnh hợp đồng phù hợp với biến động thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả thi công.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng và đầu tư công: Sử dụng luận văn làm cơ sở để hoàn thiện chính sách, quy định và hướng dẫn quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành quản trị kinh doanh, quản lý dự án xây dựng: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, học tập về quản lý chi phí dự án xây dựng trong bối cảnh kinh tế thị trường và quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước có điểm gì khác biệt so với vốn tư nhân?
    Quản lý chi phí dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước phải tuân thủ các quy định pháp luật nghiêm ngặt, chịu sự giám sát của các cơ quan kiểm toán, thanh tra nhà nước, trong khi vốn tư nhân có tính linh hoạt hơn nhưng ít bị kiểm soát chặt chẽ. Ví dụ, các dự án công thường phải thực hiện đấu thầu công khai và báo cáo chi tiết chi phí.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến sai lệch dự toán xây dựng tại Mỹ Tho là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu thông tin cập nhật về giá vật liệu, áp dụng định mức chưa phù hợp, và thời gian phê duyệt dự án kéo dài khiến giá cả thị trường biến động không được phản ánh kịp thời trong dự toán.

  3. Làm thế nào để kiểm soát biến động giá vật liệu xây dựng trong dự án?
    Có thể áp dụng cơ chế điều chỉnh giá hợp đồng theo biến động thị trường, sử dụng chỉ số giá xây dựng làm cơ sở điều chỉnh, đồng thời tăng cường theo dõi, dự báo giá vật liệu để cập nhật kịp thời trong quản lý chi phí.

  4. Vai trò của Nhà nước trong quản lý chi phí dự án xây dựng là gì?
    Nhà nước đóng vai trò điều tiết, ban hành chính sách, quy định pháp luật, kiểm tra, giám sát và hỗ trợ các chủ thể tham gia quản lý chi phí nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả vốn đầu tư công, tránh thất thoát và nâng cao chất lượng công trình.

  5. Các giải pháp nâng cao năng lực quản lý chi phí dự án được đề xuất như thế nào?
    Bao gồm đào tạo chuyên môn cho cán bộ quản lý, áp dụng công nghệ quản lý dự án hiện đại, hoàn thiện quy trình thẩm định và phê duyệt dự toán, tăng cường giám sát tiến độ và chi phí trong suốt quá trình thực hiện dự án.

Kết luận

  • Quản lý chi phí dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước tại Thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sai lệch dự toán và chậm trễ giải phóng mặt bằng.
  • Biến động giá vật liệu và lạm phát là những yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn đến chi phí dự án, đòi hỏi cơ chế điều chỉnh linh hoạt.
  • Tỷ lệ giải ngân vốn ngân sách đạt khoảng 95-100%, thể hiện sự chủ động trong phân bổ vốn nhưng cần nâng cao hiệu quả quản lý chi phí.
  • Đề xuất các giải pháp cải thiện công tác lập dự toán, phối hợp giải phóng mặt bằng, điều chỉnh hợp đồng và nâng cao năng lực quản lý nhằm tăng cường hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
  • Nghiên cứu đặt nền tảng cho việc hoàn thiện chính sách quản lý chi phí dự án xây dựng giai đoạn 2020-2025, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Các cơ quan quản lý, nhà thầu và chuyên gia trong lĩnh vực xây dựng nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nhằm hoàn thiện hơn công tác quản lý dự án xây dựng sử dụng vốn ngân sách nhà nước.