I. Lý do chọn đề tài
Đề tài nghiên cứu về phát triển năng lực tự học cho học sinh trung học phổ thông (THPT) qua dạy học tích hợp hóa học phi kim có vai trò quan trọng trong bối cảnh giáo dục hiện đại. Thế kỷ XXI đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ của công nghệ thông tin và nền kinh tế tri thức, yêu cầu người học không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phải có khả năng tự học, tự bồi dưỡng. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong việc phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, trong đó năng lực tự học là một trong những năng lực cốt lõi. Việc nghiên cứu và áp dụng các phương pháp dạy học tích hợp không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học mà còn tạo điều kiện cho các em vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó nâng cao khả năng giải quyết vấn đề. Điều này đặc biệt quan trọng trong việc hình thành những công dân có trách nhiệm và có khả năng thích ứng trong môi trường làm việc đa dạng và thay đổi nhanh chóng.
II. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là xây dựng khung năng lực tự học và công cụ đánh giá năng lực tự học cho học sinh THPT thông qua dạy học chủ đề tích hợp phần hóa học phi kim. Nghiên cứu này nhằm xác định các phương pháp dạy học hiệu quả, từ đó góp phần nâng cao năng lực tự học của học sinh. Đặc biệt, việc áp dụng các phương pháp dạy học dự án và WebQuest sẽ được xem xét để phát triển năng lực tự học, giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn biết cách tìm kiếm, phân tích và áp dụng thông tin một cách độc lập. Qua đó, nghiên cứu mong muốn tạo ra một mô hình dạy học tích hợp có thể áp dụng rộng rãi trong các trường THPT, nhằm cải thiện chất lượng giáo dục và đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại.
III. Khách thể đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu của luận án là quá trình dạy học môn Hóa học tại các trường THPT. Đối tượng nghiên cứu tập trung vào năng lực tự học của học sinh và các phương pháp dạy học tích hợp, cụ thể là dạy học dự án và WebQuest. Phạm vi nghiên cứu bao gồm nội dung phần hóa học phi kim lớp 10 và 11, thời gian nghiên cứu từ năm học 2015-2016 đến 2021-2022, và địa bàn nghiên cứu là một số trường THPT ở ba miền Bắc, Trung, Nam. Việc xác định rõ phạm vi nghiên cứu giúp luận án tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực tự học, từ đó đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm phát triển năng lực này trong bối cảnh dạy học hiện nay.
IV. Giả thuyết khoa học
Giả thuyết khoa học của nghiên cứu cho rằng nếu áp dụng hợp lý các phương pháp dạy học dự án và dạy học WebQuest trong dạy học chủ đề tích hợp phần hóa học phi kim, năng lực tự học của học sinh THPT sẽ được cải thiện đáng kể. Giả thuyết này dựa trên cơ sở lý luận về sự tích cực trong học tập, cho rằng khi học sinh được tham gia vào các hoạt động học tập chủ động, họ sẽ phát triển khả năng tự học tốt hơn. Nghiên cứu sẽ kiểm chứng giả thuyết này thông qua các thực nghiệm sư phạm, từ đó đưa ra những kết luận về hiệu quả của các phương pháp dạy học được áp dụng.
V. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án bao gồm tổng hợp và phân tích các tài liệu liên quan đến năng lực tự học và dạy học tích hợp, điều tra thực trạng năng lực tự học của học sinh THPT, phân tích mục tiêu và cấu trúc nội dung chương trình hóa học phi kim, xây dựng khung năng lực tự học và bộ công cụ đánh giá năng lực tự học. Ngoài ra, nghiên cứu cũng sẽ đề xuất chủ đề tích hợp phần hóa học phi kim để tổ chức dạy học và thực nghiệm sư phạm tại một số trường THPT nhằm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các thiết kế dạy học đã đề xuất. Những nhiệm vụ này sẽ giúp làm rõ hơn về vai trò của dạy học tích hợp trong việc phát triển năng lực tự học cho học sinh.
VI. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận án bao gồm các phương pháp lý thuyết và thực tiễn. Nhóm phương pháp lý thuyết sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa để xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài. Nhóm phương pháp thực tiễn bao gồm quan sát, điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh nhằm thu thập thông tin thực tế về năng lực tự học. Thực nghiệm sư phạm sẽ được tiến hành để kiểm chứng các phương pháp dạy học được đề xuất, đồng thời sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu thực nghiệm. Các phương pháp này đảm bảo tính khoa học và khách quan trong nghiên cứu, từ đó rút ra những kết luận có giá trị cho việc phát triển năng lực tự học trong giáo dục.
VII. Điểm mới của luận án
Luận án mang đến những điểm mới trong nghiên cứu về phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT thông qua dạy học chủ đề tích hợp hóa học phi kim. Đầu tiên, luận án hoàn thiện và xây dựng cơ sở lý luận về năng lực tự học và dạy học tích hợp, từ đó khảo sát và đánh giá thực trạng năng lực tự học của học sinh. Thứ hai, việc xây dựng khung năng lực tự học và bộ công cụ đánh giá năng lực tự học là một đóng góp quan trọng, giúp giáo viên có công cụ để đánh giá chính xác năng lực của học sinh. Cuối cùng, luận án đề xuất và tổ chức các phương pháp dạy học tích hợp, như dạy học dự án và WebQuest, nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh, góp phần vào việc đổi mới giáo dục hiện nay.
VIII. Cấu trúc của luận án
Luận án được tổ chức thành ba chương chính. Chương 1 trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực tự học cho học sinh THPT thông qua dạy học chủ đề tích hợp phần hóa học phi kim. Chương 2 tập trung vào các biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học chủ đề tích hợp hóa học phi kim. Cuối cùng, Chương 3 mô tả quy trình thực nghiệm sư phạm, bao gồm mục đích, nhiệm vụ, đối tượng và kết quả thực nghiệm. Cấu trúc này giúp người đọc dễ dàng theo dõi và hiểu rõ hơn về quá trình nghiên cứu cũng như các kết quả đạt được.
