Tổng quan nghiên cứu

Chi phí thuốc chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí y tế tại Việt Nam, đặc biệt tại các cơ sở khám chữa bệnh tuyến huyện. Năm 2021, Trung tâm Y tế huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh đã tiếp nhận 128.501 lượt bệnh nhân với tổng chi phí khám chữa bệnh khoảng 70 tỷ đồng, trong đó chi phí thuốc chiếm 33%. Việc quản lý và sử dụng thuốc hợp lý là vấn đề cấp thiết nhằm kiểm soát chi phí, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe và hạn chế tình trạng kháng thuốc. Nghiên cứu phân tích danh mục thuốc sử dụng tại Trung tâm Y tế huyện Quế Võ năm 2021 nhằm mô tả cơ cấu thuốc theo nguồn gốc, nhóm tác dụng dược lý, xuất xứ, dạng thuốc và phân tích theo các phương pháp ABC, VEN và ma trận ABC/VEN. Mục tiêu cụ thể là cung cấp cơ sở dữ liệu khoa học để Hội đồng thuốc và điều trị xây dựng danh mục thuốc hợp lý, tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả điều trị. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào toàn bộ thuốc hóa dược, thuốc cổ truyền và thuốc dược liệu đã sử dụng trong năm 2021 tại Trung tâm Y tế huyện Quế Võ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc tối ưu hóa quản lý thuốc, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực y tế và đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dược hiện đại, bao gồm:

  • Phân tích ABC: Phân loại thuốc theo tỷ trọng chi phí sử dụng, giúp xác định nhóm thuốc chiếm phần lớn ngân sách để ưu tiên quản lý.
  • Phân tích VEN: Phân loại thuốc theo mức độ cần thiết gồm nhóm Vital (sống còn), Essential (thiết yếu) và Non-essential (không thiết yếu), hỗ trợ ưu tiên mua sắm và tồn kho.
  • Ma trận ABC/VEN: Kết hợp hai phương pháp trên để đánh giá đồng thời về chi phí và mức độ ưu tiên sử dụng thuốc.
  • Các khái niệm chính: danh mục thuốc (DMT), thuốc hóa dược, thuốc cổ truyền, thuốc dược liệu, thuốc biệt dược gốc, thuốc generic, nhóm tác dụng dược lý, đường dùng thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, hồi cứu số liệu sử dụng thuốc năm 2021 tại Trung tâm Y tế huyện Quế Võ.
  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ phần mềm quản lý thuốc của khoa Dược, báo cáo thống kê, hóa đơn, sổ sách liên quan đến thuốc đã sử dụng.
  • Cỡ mẫu: Toàn bộ 272 khoản mục thuốc đã sử dụng trong năm 2021, bao gồm thuốc hóa dược, thuốc cổ truyền và thuốc dược liệu.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ thuốc sử dụng được thu thập, không loại trừ nhằm đảm bảo tính toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng các hàm tính toán trên Excel để tổng hợp số liệu, phân tích tỷ trọng theo nguồn gốc, nhóm tác dụng, xuất xứ, dạng thuốc. Áp dụng phân tích ABC, VEN và ma trận ABC/VEN theo hướng dẫn của Bộ Y tế.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm 2022, phân tích và báo cáo kết quả trong quý đầu năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu thuốc theo nguồn gốc: Trong tổng số 272 khoản mục thuốc, thuốc hóa dược chiếm 90,81% số lượng và 81,77% giá trị sử dụng, thuốc cổ truyền và dược liệu chiếm 9,19% số lượng và 18,23% giá trị.
  2. Cơ cấu theo nhóm tác dụng dược lý: Thuốc hóa dược gồm 22 nhóm tác dụng, nổi bật là nhóm thuốc tim mạch (14,34% số khoản mục, 18,25% giá trị), nhóm hocmon và thuốc tác động hệ nội tiết (10,66% số khoản mục, 21,67% giá trị), nhóm điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn (13,97% số khoản mục, 14,84% giá trị). Thuốc cổ truyền gồm 6 nhóm tác dụng, chủ yếu là nhóm an thần, định chí, dưỡng tâm chiếm 2,94% số khoản mục và 8,6% giá trị.
  3. Phân tích ABC: Thuốc hạng A chiếm khoảng 16% số khoản mục nhưng chiếm gần 80% tổng giá trị sử dụng, phù hợp với khuyến cáo của Bộ Y tế.
  4. Phân tích VEN: Thuốc nhóm thiết yếu (E) chiếm tỷ lệ lớn nhất về số lượng và giá trị sử dụng (trên 80%), tuy nhiên nhóm không thiết yếu (N) vẫn chiếm tỷ lệ giá trị sử dụng trên 10% tại một số trung tâm y tế tuyến huyện.
  5. Ma trận ABC/VEN: Nhóm thuốc AN (thuốc không thiết yếu nhưng chiếm chi phí cao) chiếm tỷ lệ giá trị sử dụng từ 2,8% đến 16,1% tại các trung tâm y tế tuyến huyện, cho thấy cần kiểm soát chặt chẽ nhóm này.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy danh mục thuốc tại Trung tâm Y tế huyện Quế Võ chủ yếu là thuốc hóa dược, phù hợp với mô hình bệnh tật đa dạng và nhu cầu điều trị. Tỷ trọng lớn của nhóm thuốc tim mạch và hocmon phản ánh xu hướng gia tăng các bệnh không lây nhiễm, chi phí điều trị cao. Việc thuốc nhóm thiết yếu chiếm phần lớn giá trị sử dụng là tích cực, tuy nhiên tỷ lệ thuốc không thiết yếu còn cao cho thấy tiềm ẩn nguy cơ lãng phí và sử dụng thuốc không hợp lý. So sánh với các nghiên cứu tại các trung tâm y tế tuyến huyện khác, cơ cấu thuốc và phân tích ABC, VEN tương đồng, khẳng định tính đại diện và độ tin cậy của dữ liệu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ Pareto cho phân tích ABC, biểu đồ tròn cho tỷ trọng nhóm VEN và bảng ma trận ABC/VEN để minh họa phân bố chi phí và mức độ ưu tiên thuốc. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuốc, giảm chi phí không cần thiết và tăng cường an toàn trong sử dụng thuốc tại tuyến y tế cơ sở.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường rà soát và cập nhật danh mục thuốc hàng năm nhằm loại bỏ thuốc không thiết yếu, ưu tiên thuốc nhóm V và E, giảm tỷ lệ thuốc nhóm N xuống dưới 5% giá trị sử dụng. Chủ thể thực hiện: Hội đồng thuốc và điều trị Trung tâm, thời gian: hàng năm trước kỳ lập kế hoạch mua sắm.
  2. Ưu tiên sử dụng thuốc generic và thuốc sản xuất trong nước để tiết kiệm chi phí mà vẫn đảm bảo chất lượng điều trị. Chủ thể: Khoa Dược phối hợp với Ban Giám đốc, thời gian: triển khai ngay trong năm 2023.
  3. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho cán bộ khoa Dược và Hội đồng thuốc về phân tích sử dụng thuốc hợp lý, đặc biệt về phân tích ABC, VEN và ma trận ABC/VEN. Chủ thể: Ban Giám đốc, thời gian: quý II năm 2023.
  4. Xây dựng hệ thống giám sát, cảnh báo sớm việc sử dụng thuốc không hợp lý, đặc biệt nhóm kháng sinh và thuốc biệt dược gốc, nhằm hạn chế lạm dụng và kháng thuốc. Chủ thể: Khoa Dược, phòng Kế hoạch tổng hợp, thời gian: triển khai trong năm 2023.
  5. Tăng cường phối hợp giữa các khoa lâm sàng và khoa Dược trong việc lựa chọn thuốc điều trị phù hợp với mô hình bệnh tật và phác đồ điều trị hiện hành. Chủ thể: Hội đồng thuốc và điều trị, thời gian: liên tục trong các kỳ họp chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hội đồng thuốc và điều trị các bệnh viện tuyến huyện: Sử dụng kết quả để xây dựng, rà soát và quản lý danh mục thuốc hợp lý, tiết kiệm chi phí.
  2. Cán bộ quản lý dược tại các trung tâm y tế tuyến huyện: Áp dụng phương pháp phân tích ABC, VEN để đánh giá và tối ưu hóa sử dụng thuốc.
  3. Nhà hoạch định chính sách y tế và Sở Y tế các tỉnh: Tham khảo dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách quản lý thuốc phù hợp với đặc điểm địa phương.
  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý dược, y tế công cộng: Nghiên cứu mô hình phân tích danh mục thuốc, phương pháp thu thập và xử lý số liệu trong thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phân tích ABC là gì và tại sao quan trọng trong quản lý thuốc?
    Phân tích ABC phân loại thuốc theo tỷ trọng chi phí sử dụng, giúp xác định nhóm thuốc chiếm phần lớn ngân sách để ưu tiên quản lý, tiết kiệm chi phí và tránh tồn kho không cần thiết.

  2. Phân tích VEN có vai trò gì trong lựa chọn thuốc?
    Phân tích VEN phân loại thuốc theo mức độ cần thiết (Vital, Essential, Non-essential), giúp ưu tiên mua sắm và tồn kho thuốc quan trọng, đảm bảo cung ứng thuốc sống còn cho điều trị.

  3. Tại sao cần kết hợp phân tích ABC và VEN trong ma trận ABC/VEN?
    Kết hợp giúp đánh giá đồng thời về chi phí và mức độ ưu tiên sử dụng thuốc, từ đó đưa ra quyết định quản lý thuốc toàn diện, hiệu quả hơn.

  4. Tỷ lệ thuốc generic và thuốc biệt dược gốc ảnh hưởng thế nào đến chi phí thuốc?
    Thuốc generic thường có giá thấp hơn biệt dược gốc, sử dụng thuốc generic giúp giảm chi phí điều trị mà vẫn đảm bảo hiệu quả, góp phần tiết kiệm ngân sách y tế.

  5. Làm thế nào để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc không thiết yếu trong danh mục thuốc?
    Cần rà soát, đánh giá lại nhu cầu sử dụng, loại bỏ hoặc hạn chế mua thuốc nhóm N, tăng cường giám sát và đào tạo cán bộ y tế về sử dụng thuốc hợp lý.

Kết luận

  • Năm 2021, Trung tâm Y tế huyện Quế Võ sử dụng 272 khoản mục thuốc với tổng giá trị 18,5 tỷ đồng, trong đó thuốc hóa dược chiếm tỷ trọng lớn nhất về số lượng và giá trị.
  • Nhóm thuốc tim mạch, hocmon và thuốc điều trị ký sinh trùng, chống nhiễm khuẩn chiếm tỷ lệ cao trong danh mục thuốc sử dụng.
  • Phân tích ABC cho thấy thuốc hạng A chiếm gần 80% giá trị sử dụng, phù hợp với tiêu chuẩn quản lý thuốc.
  • Phân tích VEN và ma trận ABC/VEN chỉ ra cần kiểm soát chặt chẽ nhóm thuốc không thiết yếu để tránh lãng phí.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thuốc, ưu tiên thuốc thiết yếu, generic và tăng cường đào tạo cán bộ.

Next steps: Triển khai các khuyến nghị trong năm 2023, theo dõi và đánh giá hiệu quả quản lý thuốc hàng năm.

Call-to-action: Các đơn vị y tế tuyến huyện nên áp dụng phương pháp phân tích ABC, VEN và ma trận ABC/VEN để tối ưu hóa danh mục thuốc, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe và tiết kiệm chi phí.