Nghiên cứu sự tác động của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương

• Tác giả: Đoàn Nguyễn Khánh Trân
• Người hướng dẫn: Lại Phi Hùng
• Trường học: Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
• Chuyên ngành: Quản lý kinh tế (Kinh tế du lịch)
• Đề tài: Nghiên cứu sự tác động của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM KẾT
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Sự cần thiết của nghiên cứu
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
• 1.3.1. Phạm vi nghiên cứu
• 1.3.2. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5.1. Phương pháp nghiên cứu định tính
• 1.5.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng
• 1.6. Đóng góp của đề tài
• 1.6.1. Đóng góp về mặt lý luận
• 1.6.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
• 1.7. Kết cấu của luận án
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ TÁC ĐỘNG CỦA PHÁT TRIỂN DU LỊCH BIỂN ĐẾN CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG CỦA CỘNG ĐỒNG ĐỊA PHƯƠNG
• 2.1. Các khái niệm cơ bản
• 2.1.1. Cộng đồng địa phương
• 2.1.2. Phát triển du lịch
• 2.1.3. Chất lượng cuộc sống
• 2.1.4. Gắn kết cộng đồng
• 2.2. Ảnh hưởng của nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.2.1. Nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.2.2. Nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.2.3. Tổng quan nghiên cứu về ảnh hưởng của nhận thức về sự tác động phát triển du lịch đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.3. Một số lý thuyết nền tảng
• 2.3.1. Lý thuyết trao đổi xã hội (Social exchange theory – SET)
• 2.3.2. Lý thuyết phát triển bền vững
• 2.3.3. Lý thuyết lan tỏa từ dưới lên (Bottom-up Spillover theory)
• 2.3.4. Lý thuyết đánh giá nhận thức (Cognitive Appraisal Theory)
• 2.3.5. Lý thuyết gắn kết (Attachment theory)
• 2.4. Mô hình đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu
• 2.4.1. Mối quan hệ giữa nhận thức về sự tác động tích cực của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.4.2. Mối quan hệ giữa nhận thức sự tác động tiêu cực của phát triển du lịch đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 2.4.3. Mối quan hệ giữa nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch biển và chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương: Vai trò điều tiết của sự gắn kết cộng đồng
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu
• 3.1.1. Khái quát về vùng du lịch duyên hải Nam Trung Bộ
• 3.1.2. Thực trạng phát triển du lịch tại vùng duyên hải Nam Trung Bộ
• 3.1.3. Thực trạng phát triển kinh tế, văn hóa xã hội và môi trường của vùng duyên hải Nam Trung Bộ
• 3.2. Thiết kế nghiên cứu
• 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.2. Quy trình nghiên cứu
• 3.2.3. Phương pháp chọn mẫu và địa bàn nghiên cứu
• 3.2.4. Quy trình khảo sát
• 3.3. Xây dựng thang đo
• 3.3.1. Thang đo Chất lượng cuộc sống
• 3.3.2. Thang đo nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch
• 3.3.3. Thang đo sự gắn kết cộng đồng
• 3.4. Phương pháp xử lý thông tin
• 3.4.1. Đánh giá mô hình đo lường
• 3.4.2. Đánh giá mô hình cấu trúc
• 3.5. Phương pháp phỏng vấn bán cấu trúc
• 3.6. Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.2. Kết quả thống kê mô tả của các biến trong mô hình nghiên cứu
• 4.2.1. Thống kê mô tả thang đo Chất lượng cuộc sống
• 4.2.2. Thống kê mô tả thang đo Sự gắn kết cộng đồng
• 4.2.3. Thống kê mô tả các thang đo nhận thức về tác động tích cực của phát triển du lịch
• 4.2.4. Thống kê mô tả các thang đo nhận thức về sự tác động tiêu cực của phát triển du lịch
• 4.3. Kết quả nghiên cứu định lượng mô hình nghiên cứu
• 4.3.1. Đánh giá mô hình đo lường
• 4.3.2. Kiểm định mô hình cấu trúc PLS-SEM
• 4.3.3. Kiểm định các biến kiểm soát nhân khẩu học
• 4.4. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.4.1. Ảnh hưởng của nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 4.4.2. Vai trò điều tiết của gắn kết cộng đồng trong mối quan hệ giữa nhận thức về sự tác động của phát triển du lịch biển và chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương
• 5. CHƯƠNG 5: HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Phương hướng phát triển du lịch tại vùng du lịch duyên hải Nam Trung Bộ
• 5.2. Những gợi ý về mặt chính sách cho thực tiễn hoạt động du lịch
• 5.2.1. Cơ sở đề xuất kiến nghị chính sách và giải pháp
• 5.2.2. Một số kiến nghị và giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương khi phát triển du lịch
• 5.2.3. Một số kiến nghị chính sách cho chính quyền địa phương và các cơ quan ban ngành có liên quan
• 5.3. Những đóng góp của luận án
• 5.3.1. Đóng góp về mặt lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
• 5.3.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
• 5.4. Những hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan Tác động du lịch biển tới cuộc sống địa phương

Du lịch biển, động lực tăng trưởng kinh tế, tạo ra doanh số và việc làm. Tuy nhiên, du lịch biển có tác động hai mặt đến cộng đồng địa phương. Sự tham gia của cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong phát triển du lịch. Cộng đồng ủng hộ du lịch khi nhận thức được lợi ích. Tuy nhiên, họ sẽ thờ ơ nếu lợi ích bị đe dọa. Phát triển du lịch bền vững đòi hỏi sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường. Theo lý thuyết trao đổi xã hội (SET), cộng đồng sẽ ủng hộ du lịch nếu lợi ích vượt trội hơn chi phí. Các nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào tác động tích cực của du lịch, ít chú trọng đến tác động tiêu cực. Cần có cái nhìn toàn diện hơn về tác động của du lịch biển đến chất lượng cuộc sống người dân ven biển.

1.1. Phát triển du lịch biển Cơ hội và thách thức kinh tế xã hội

Du lịch biển mang lại nhiều cơ hội kinh tế cho địa phương, tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, nó cũng gây ra những thách thức về xã hội như tăng giá cả sinh hoạt, ô nhiễm môi trường, và xáo trộn văn hóa truyền thống. “Ở một số đất nước, du lịch biển có thể được xem là sản phẩm chính cho hoạt động phát triển du lịch (Miller và Auyong, 1991).”

1.2. Cộng đồng địa phương Vai trò trung tâm trong du lịch bền vững

Sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương là yếu tố then chốt để phát triển du lịch bền vững. Cộng đồng cần được hưởng lợi từ du lịch, đồng thời phải được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực. Theo SET, “Thái độ của cá nhân với việc hỗ trợ PTDL trong cộng đồng sẽ được xem xét trong đánh giá của họ về kết quả thực tế và sự nhận biết về du lịch trong cộng đồng (Andereck và cộng sự, 2005).”

II. Vấn đề Du lịch biển và chất lượng cuộc sống cộng đồng

Nhiều nghiên cứu đã xem xét mối quan hệ giữa cảm nhận tác động du lịch và CLCS, nhưng ít nghiên cứu tập trung vào tác động du lịch biển một cách riêng biệt. Lý thuyết đánh giá nhận thức cho thấy, đánh giá nhận thức là quá trình cá nhân đánh giá tầm quan trọng của một vấn đề hoặc một hoạt động, đòi hỏi sự phán đoán và lựa chọn dựa trên kinh nghiệm. Chất lượng cuộc sống người dân ven biển chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố: kinh tế, xã hội, văn hóa, môi trường. Cần có nghiên cứu toàn diện để đánh giá tác động của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng, đồng thời xem xét vai trò của sự gắn kết cộng đồng.

2.1. Tác động kép của du lịch biển Tích cực và tiêu cực

Du lịch biển mang lại nhiều lợi ích kinh tế, văn hóa, xã hội, nhưng cũng gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường, trật tự xã hội và văn hóa địa phương. Cần có giải pháp để giảm thiểu tác động tiêu cực và tối đa hóa lợi ích.

2.2. Nghiên cứu định tính và định lượng Đánh giá tác động toàn diện

Sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng để có cái nhìn sâu sắc và toàn diện về tác động của du lịch biển đến chất lượng cuộc sống cộng đồng. Phỏng vấn sâu với người dân địa phương, chuyên gia du lịch và khảo sát số lượng lớn để thu thập dữ liệu.

III. Giải pháp Quản lý và phát triển du lịch biển bền vững

Phát triển du lịch bền vững là chìa khóa để đảm bảo chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương. Cần có chính sách quản lý chặt chẽ để bảo vệ môi trường biển, bảo tồn văn hóa địa phương và đảm bảo lợi ích kinh tế cho người dân. Lý thuyết PTBV trong du lịch đã được nhiều nghiên cứu luận bàn trên nhiều góc độ bao gồm KT, VH, XH và MT. Cần có sự tham gia của tất cả các bên liên quan, từ chính quyền địa phương, doanh nghiệp du lịch đến cộng đồng dân cư. Du lịch có trách nhiệm là một giải pháp quan trọng, thúc đẩy ý thức bảo vệ môi trường và tôn trọng văn hóa địa phương.

3.1. Chính sách phát triển du lịch biển Hỗ trợ cộng đồng và bảo vệ môi trường

Chính sách cần tập trung vào hỗ trợ cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động du lịch, đào tạo nghề, cung cấp vốn và tạo điều kiện kinh doanh. Đồng thời, cần có quy định chặt chẽ về bảo vệ môi trường biển, xử lý rác thải và quản lý tài nguyên.

3.2. Mô hình phát triển du lịch cộng đồng Chia sẻ lợi ích công bằng

Phát triển du lịch cộng đồng giúp người dân địa phương trực tiếp tham gia vào các hoạt động du lịch, từ đó tăng thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống. Mô hình này cũng giúp bảo tồn văn hóa địa phương và bảo vệ môi trường.

3.3. Du lịch sinh thái ven biển Bảo tồn và phát triển bền vững

Du lịch sinh thái giúp bảo tồn đa dạng sinh học ven biển, đồng thời tạo ra nguồn thu nhập cho cộng đồng địa phương thông qua các hoạt động du lịch thân thiện với môi trường. Cần có quy hoạch và quản lý chặt chẽ để đảm bảo du lịch sinh thái không gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường.

IV. Ứng dụng Nghiên cứu tác động du lịch biển tại Việt Nam

Nghiên cứu về tác động của du lịch biển đến chất lượng cuộc sống cộng đồng địa phương tại Việt Nam còn hạn chế. Cần có nhiều nghiên cứu hơn để đánh giá thực trạng, xác định vấn đề và đề xuất giải pháp. Các nghiên cứu nên tập trung vào các địa phương có tiềm năng du lịch biển lớn như Nha Trang, Phú Quốc, Đà Nẵng, Quảng Nam. Cần xem xét các yếu tố văn hóa, xã hội đặc thù của từng địa phương để có cái nhìn chính xác và toàn diện. Nghiên cứu của Đoàn Nguyễn Khánh Trân về sự tác động của phát triển du lịch biển đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương cung cấp một khung phân tích hữu ích.

4.1. Đánh giá tác động kinh tế du lịch biển Cơ hội và thách thức

Phân tích tác động kinh tế của du lịch biển đến thu nhập, việc làm, chi tiêu của người dân địa phương. Đồng thời, đánh giá những thách thức về giá cả sinh hoạt, cạnh tranh việc làm và bất bình đẳng thu nhập.

4.2. Bảo tồn văn hóa địa phương Du lịch biển và bản sắc văn hóa

Nghiên cứu tác động của du lịch biển đến văn hóa truyền thống, phong tục tập quán, lễ hội địa phương. Đề xuất giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong quá trình phát triển du lịch.

4.3. Tác động xã hội của du lịch biển Gắn kết cộng đồng và an ninh

Đánh giá tác động của du lịch biển đến sự gắn kết cộng đồng, an ninh trật tự, tệ nạn xã hội và sự thay đổi lối sống của người dân địa phương.

V. Kết luận Tương lai du lịch biển và cuộc sống cộng đồng

Phát triển du lịch biển bền vững là con đường tất yếu để nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng để đạt được mục tiêu này. Du lịch có trách nhiệm, du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng là những mô hình tiềm năng. Cần tiếp tục nghiên cứu, đánh giá và điều chỉnh chính sách để đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường. Lý thuyết về sự gắn kết lần đầu tiên được trình bày bởi Bowlby và sau đó được mở rộng bởi Ainsworth và các đồng nghiệp (1973, 1978), từ đó cho thấy vai trò gắn kết cộng đồng là vô cùng quan trọng để phát triển du lịch bền vững.

5.1. Phát triển nguồn nhân lực du lịch biển Nâng cao năng lực cộng đồng

Đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực du lịch biển, đặc biệt là người dân địa phương, để họ có đủ năng lực tham gia vào các hoạt động du lịch và hưởng lợi từ du lịch.

5.2. Quản lý môi trường du lịch biển Bảo vệ tài nguyên và cảnh quan

Xây dựng hệ thống quản lý môi trường du lịch biển hiệu quả, kiểm soát ô nhiễm, bảo vệ hệ sinh thái và cảnh quan tự nhiên.