Tổng quan nghiên cứu

Phẫu thuật nhổ răng khôn hàm dưới (RKHD) là một thủ thuật phổ biến trong chuyên ngành Răng Hàm Mặt, tuy nhiên, do vị trí và đặc điểm giải phẫu phức tạp, phẫu thuật này thường đi kèm với các biến chứng như sưng, đau, chảy máu, viêm huyệt ổ răng khô và nhiễm trùng. Theo báo cáo của ngành y tế Việt Nam, hơn 90% dân số mắc các bệnh về răng miệng, trong đó việc tự chăm sóc sau phẫu thuật đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu biến chứng và thúc đẩy quá trình lành thương. Nghiên cứu được thực hiện tại Trung tâm Nha khoa 225 – Viện Y học Phòng Không Không Quân trong khoảng thời gian từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022, với 99 người bệnh phẫu thuật nhổ răng khôn hàm dưới tham gia. Mục tiêu chính của nghiên cứu là mô tả thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh sau phẫu thuật, đồng thời xác định các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sau phẫu thuật, giảm thiểu biến chứng và cải thiện hiệu quả điều trị, góp phần nâng cao sức khỏe răng miệng cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên học thuyết tự chăm sóc của Dorothea Orem, trong đó nhấn mạnh vai trò của năng lực tự chăm sóc và sự thiếu hụt khả năng tự chăm sóc của người bệnh. Học thuyết này phân loại hệ thống điều dưỡng thành ba mức độ: hỗ trợ hoàn toàn, hỗ trợ một phần và hỗ trợ giáo dục sức khỏe, nhằm giúp người bệnh nâng cao năng lực tự chăm sóc. Ba khái niệm chính được áp dụng gồm: tự chăm sóc, thiếu khả năng tự chăm sóc và hệ thống điều dưỡng. Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm chuyên ngành như biến chứng sau phẫu thuật nhổ RKHD, kiến thức tự chăm sóc, thực hành tự chăm sóc và hỗ trợ xã hội. Mô hình nghiên cứu tập trung vào mối quan hệ giữa các yếu tố cá nhân (tuổi, giới, trình độ học vấn, nghề nghiệp, tiền sử nhổ răng) và các yếu tố hỗ trợ xã hội với kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang, tiến hành trên 99 người bệnh phẫu thuật nhổ răng khôn hàm dưới tại Trung tâm Nha khoa 225 – Viện Y học Phòng Không Không Quân từ tháng 12/2021 đến tháng 6/2022. Cỡ mẫu được xác định dựa trên công thức tính cỡ mẫu cho tỉ lệ trong quần thể với độ tin cậy 95%, sai số tuyệt đối 10%, chọn p = 0,5, cho kết quả tối thiểu 96 mẫu, thực tế thu thập được 99 mẫu. Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện, bao gồm tất cả người bệnh đủ tiêu chuẩn tham gia. Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi chuẩn hóa gồm 80 câu hỏi, chia thành các phần: thông tin chung, kiến thức tự chăm sóc, thực hành tự chăm sóc và hỗ trợ xã hội. Bộ câu hỏi được xây dựng dựa trên tài liệu chuyên ngành và các công cụ đã được sử dụng trong nghiên cứu quốc tế, được thử nghiệm và hoàn thiện trước khi thu thập chính thức. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các phương pháp thống kê mô tả và phân tích mối liên quan bằng kiểm định chi bình phương (χ2) và test Fisher’s với mức ý nghĩa p < 0,05. Quá trình thu thập dữ liệu được giám sát chặt chẽ nhằm đảm bảo tính chính xác và trung thực.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kiến thức tự chăm sóc: Tỉ lệ người bệnh có kiến thức đạt về tự chăm sóc sau phẫu thuật nhổ RKHD là 80,8%. Cụ thể, 93,9% người bệnh biết cắn gạc/bông trong vòng 45 phút đầu, 72,7% biết chườm lạnh trong 24 giờ đầu, 99% biết không khạc nhổ hoặc mút chít trong 24 giờ sau phẫu thuật, và 91,9% tái khám đúng hẹn.

  2. Thực trạng thực hành tự chăm sóc: Tỉ lệ người bệnh thực hành tự chăm sóc đạt là 66,7%. Các hành động tuân thủ cao gồm duy trì chế độ ăn mềm, lỏng, nguội trong 24 giờ đầu (100%), uống thuốc đúng đơn (99%), không hoạt động gắng sức (100%), và không sử dụng rượu bia (92,9%).

  3. Yếu tố liên quan đến kiến thức: Có mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa kiến thức tự chăm sóc với trình độ học vấn (p = 0,017). Người có trình độ đại học có tỉ lệ kiến thức đạt cao hơn (88,1%) so với nhóm trình độ trung học phổ thông và cao đẳng (72,7%).

  4. Yếu tố liên quan đến thực hành: Hỗ trợ xã hội tốt làm tăng khả năng thực hành tự chăm sóc tốt gấp 5,7 lần so với nhóm không được hỗ trợ (OR=5,7; 95% CI=1,1–31,3). Ngoài ra, người có kiến thức tự chăm sóc tốt có thực hành tốt hơn 6,5 lần so với người có kiến thức chưa tốt (OR=6,5; 95% CI=2,2–19,4).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phần lớn người bệnh có kiến thức và thực hành tự chăm sóc sau phẫu thuật nhổ răng khôn hàm dưới ở mức tốt, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước. Mối liên quan giữa trình độ học vấn và kiến thức tự chăm sóc phản ánh tầm quan trọng của giáo dục trong việc nâng cao nhận thức và hành vi chăm sóc sức khỏe. Hỗ trợ xã hội, đặc biệt từ nhân viên y tế và người nhà, đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy thực hành tự chăm sóc, điều này phù hợp với học thuyết Orem về vai trò hỗ trợ của điều dưỡng trong việc bù đắp thiếu hụt năng lực tự chăm sóc. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỉ lệ kiến thức và thực hành đạt theo từng nhóm trình độ học vấn và mức độ hỗ trợ xã hội, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ này. So với các nghiên cứu trước đây, tỉ lệ thực hành đạt trong nghiên cứu này cao hơn, có thể do sự tư vấn và hỗ trợ kỹ lưỡng từ Trung tâm Nha khoa 225. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 33,3% người bệnh chưa thực hành đúng, cho thấy cần tiếp tục nâng cao công tác giáo dục và hỗ trợ sau phẫu thuật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục sức khỏe cho người bệnh: Triển khai các chương trình đào tạo, tư vấn trực tiếp và qua tài liệu hướng dẫn chi tiết về tự chăm sóc sau phẫu thuật nhổ răng khôn, nhằm nâng cao kiến thức và thực hành, đặc biệt tập trung vào nhóm có trình độ học vấn thấp. Thời gian thực hiện: liên tục trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: nhân viên y tế tại Trung tâm Nha khoa và các cơ sở y tế liên quan.

  2. Phát triển hệ thống hỗ trợ xã hội: Xây dựng mạng lưới hỗ trợ từ nhân viên y tế và gia đình, bao gồm gọi điện thoại nhắc nhở, tư vấn trực tuyến và hỗ trợ tại nhà để đảm bảo người bệnh tuân thủ đúng các hướng dẫn chăm sóc. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu sau nghiên cứu. Chủ thể thực hiện: điều dưỡng, cán bộ y tế cộng đồng.

  3. Áp dụng công nghệ thông tin trong theo dõi và tư vấn: Sử dụng phần mềm, ứng dụng di động để gửi nhắc nhở uống thuốc, tái khám và hướng dẫn tự chăm sóc, giúp người bệnh dễ dàng tiếp cận thông tin và tăng cường tuân thủ. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Nha khoa phối hợp với đơn vị công nghệ.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực cho nhân viên y tế: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ năng tư vấn, hỗ trợ người bệnh tự chăm sóc sau phẫu thuật, nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và giảm thiểu biến chứng. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định và Viện Y học Phòng Không Không Quân.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên y tế và điều dưỡng chuyên ngành Răng Hàm Mặt: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh, giúp cải thiện quy trình tư vấn và chăm sóc sau phẫu thuật.

  2. Các nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ tự chăm sóc giúp xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả, nâng cao chất lượng dịch vụ nha khoa.

  3. Sinh viên và học viên cao học ngành Điều dưỡng, Răng Hàm Mặt: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và thực trạng chăm sóc sức khỏe răng miệng.

  4. Người bệnh và cộng đồng: Hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của tự chăm sóc sau phẫu thuật nhổ răng khôn, từ đó nâng cao ý thức và thực hành đúng đắn để phòng tránh biến chứng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kiến thức tự chăm sóc lại quan trọng sau phẫu thuật nhổ răng khôn?
    Kiến thức giúp người bệnh hiểu rõ các bước cần thực hiện để giảm đau, ngăn ngừa nhiễm trùng và thúc đẩy lành thương. Ví dụ, cắn gạc đúng cách giúp ngừng chảy máu hiệu quả.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến thực hành tự chăm sóc của người bệnh?
    Hỗ trợ xã hội từ nhân viên y tế và gia đình là yếu tố quan trọng, giúp người bệnh tuân thủ tốt hơn các hướng dẫn chăm sóc.

  3. Làm thế nào để cải thiện thực hành tự chăm sóc ở nhóm người có trình độ học vấn thấp?
    Cần thiết kế tài liệu hướng dẫn đơn giản, dễ hiểu và tăng cường tư vấn trực tiếp, đồng thời sử dụng hình ảnh minh họa và video hướng dẫn.

  4. Người bệnh nên tránh những gì sau phẫu thuật nhổ răng khôn?
    Tránh khạc nhổ, mút chít, dùng tay chạm vào vùng phẫu thuật, hút thuốc lá và uống rượu bia trong ít nhất 24 giờ đầu để tránh biến chứng.

  5. Tại sao tái khám đúng hẹn lại quan trọng?
    Tái khám giúp nhân viên y tế đánh giá quá trình lành thương, xử lý kịp thời các biến chứng và điều chỉnh hướng dẫn chăm sóc phù hợp.

Kết luận

  • Người bệnh phẫu thuật nhổ răng khôn hàm dưới tại Trung tâm Nha khoa 225 có kiến thức tự chăm sóc đạt 80,8% và thực hành đạt 66,7%.
  • Trình độ học vấn và hỗ trợ xã hội là hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành tự chăm sóc.
  • Người bệnh có kiến thức tốt có khả năng thực hành tự chăm sóc tốt hơn 6,5 lần so với người có kiến thức chưa tốt.
  • Hỗ trợ xã hội tốt giúp tăng khả năng thực hành tự chăm sóc tốt gấp 5,7 lần.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào nâng cao giáo dục sức khỏe, phát triển hệ thống hỗ trợ xã hội và ứng dụng công nghệ thông tin trong chăm sóc sau phẫu thuật.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ sở y tế và nhân viên điều dưỡng cần triển khai các chương trình tư vấn và hỗ trợ người bệnh để nâng cao hiệu quả chăm sóc sau phẫu thuật nhổ răng khôn, góp phần cải thiện sức khỏe răng miệng cộng đồng.