Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và xu thế toàn cầu hóa, cạnh tranh trở thành yếu tố tất yếu thúc đẩy sự phát triển của các tổ chức, trong đó có các cơ sở giáo dục đại học. Theo số liệu của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm học 2018-2019, Việt Nam có 237 trường đại học, học viện với sự đa dạng về loại hình và sự gia tăng mạnh mẽ các chương trình hợp tác quốc tế. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 cùng với chính sách tự chủ đại học đã tạo ra áp lực cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các trường đại học trong nước và quốc tế. Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh (BUH) là một trong những trường đại học công lập hàng đầu về đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực kinh tế, tài chính - ngân hàng, đang đứng trước thách thức nâng cao năng lực cạnh tranh để thích ứng với cơ chế tự chủ đại học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của BUH trong bối cảnh tự chủ đại học, đánh giá mức độ tác động của từng nhân tố và đề xuất các giải pháp quản trị phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các yếu tố nội bộ của BUH, sử dụng số liệu thu thập trong giai đoạn 2018-2020 tại trường. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho ban lãnh đạo nhà trường xây dựng chiến lược phát triển bền vững, nâng cao vị thế cạnh tranh trong môi trường giáo dục đại học ngày càng biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng mô hình đánh giá các yếu tố nội bộ của doanh nghiệp do Thompson & Strickland đề xuất, kết hợp với các lý thuyết về tự chủ đại học, cạnh tranh, lợi thế cạnh tranh và năng lực cạnh tranh. Bảy nhân tố chính được xác định ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của BUH gồm: năng lực quản trị - điều hành, thương hiệu, tiềm lực tài chính, năng lực nguồn nhân lực, năng lực nghiên cứu khoa học, năng lực quan hệ hợp tác đào tạo và chất lượng sinh viên đầu ra.

  • Tự chủ đại học được hiểu là quyền tự do điều hành các hoạt động của trường đại học mà không chịu sự can thiệp trực tiếp từ các cấp chính quyền, bao gồm tự chủ về tổ chức, tài chính, học thuật và nhân sự.
  • Năng lực cạnh tranh là khả năng duy trì và mở rộng thị phần, đạt lợi nhuận cao hơn đối thủ, thể hiện qua các yếu tố nội bộ như quản trị, tài chính, nguồn nhân lực, thương hiệu và đổi mới sáng tạo.
  • Lợi thế cạnh tranh bền vững được xây dựng dựa trên giá trị độc đáo, nội sinh và khó bị sao chép, giúp trường đại học tạo ra sự khác biệt trên thị trường giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm phỏng vấn sâu 5 chuyên gia là cán bộ quản lý của BUH và thảo luận nhóm để xây dựng và hiệu chỉnh thang đo các nhân tố. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 300 cán bộ, nhân viên của trường bằng bảng câu hỏi Likert 5 điểm nhằm đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến năng lực cạnh tranh.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính để xác định hệ số beta và mức độ tác động của từng nhân tố. Quy trình nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, dựa trên số liệu sơ cấp và thứ cấp thu thập từ năm 2018-2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực quản trị - điều hành có ảnh hưởng mạnh nhất đến năng lực cạnh tranh của BUH với hệ số beta β = 0.330. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của ban lãnh đạo trong việc hoạch định chiến lược, tổ chức bộ máy và điều phối hoạt động hiệu quả.
  2. Tiềm lực tài chính đứng thứ hai với β = 0.326, phản ánh khả năng huy động và sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả là yếu tố then chốt giúp trường duy trì và phát triển trong cơ chế tự chủ.
  3. Năng lực nguồn nhân lực có tác động đáng kể với β = 0.233, thể hiện tầm quan trọng của đội ngũ giảng viên và nhân viên chất lượng cao trong nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu.
  4. Các yếu tố khác như thương hiệu (β = 0.220), năng lực nghiên cứu khoa học (β = 0.113), chất lượng sinh viên đầu ra (β = 0.108) và năng lực quan hệ hợp tác đào tạo cũng có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy năng lực quản trị - điều hành và tiềm lực tài chính là hai nhân tố chủ đạo quyết định năng lực cạnh tranh của BUH, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của quản lý và tài chính trong tổ chức giáo dục đại học. Năng lực nguồn nhân lực cũng đóng vai trò quan trọng, đồng thuận với quan điểm rằng đội ngũ giảng viên và nhân viên là tài sản quý giá nhất của trường đại học.

Thương hiệu và chất lượng sinh viên đầu ra góp phần tạo dựng uy tín và thu hút người học, trong khi năng lực nghiên cứu khoa học và hợp tác đào tạo giúp trường nâng cao vị thế học thuật và mở rộng mạng lưới quan hệ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số beta của từng nhân tố, giúp minh họa rõ mức độ ảnh hưởng tương đối.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả nghiên cứu này khẳng định tính toàn diện của mô hình và phù hợp với bối cảnh tự chủ đại học tại Việt Nam, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách phát triển năng lực cạnh tranh cho BUH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản trị - điều hành: Xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý cho đội ngũ lãnh đạo và cán bộ quản lý, áp dụng hệ thống quản trị hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả điều hành. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: Ban giám hiệu và phòng tổ chức cán bộ.
  2. Nâng cao tiềm lực tài chính: Đa dạng hóa nguồn thu qua hợp tác đào tạo, dịch vụ khoa học công nghệ và huy động xã hội hóa, đồng thời tăng cường quản lý tài chính minh bạch, hiệu quả. Thời gian: 2-3 năm, chủ thể: Phòng tài chính kế toán và ban lãnh đạo.
  3. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Thu hút giảng viên có trình độ chuyên môn cao, xây dựng chính sách đãi ngộ cạnh tranh, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng mềm. Thời gian: liên tục, chủ thể: Phòng nhân sự và các khoa.
  4. Xây dựng và quảng bá thương hiệu: Đẩy mạnh hoạt động truyền thông, tổ chức sự kiện, nâng cao chất lượng dịch vụ sinh viên và phát triển các chương trình đào tạo có uy tín để tạo dựng hình ảnh tích cực. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: Phòng truyền thông và marketing.
  5. Tăng cường hoạt động nghiên cứu khoa học và hợp tác đào tạo: Khuyến khích giảng viên tham gia nghiên cứu, hỗ trợ kinh phí và cơ sở vật chất, mở rộng hợp tác quốc tế và doanh nghiệp để nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu. Thời gian: 2-3 năm, chủ thể: Ban nghiên cứu khoa học và phòng hợp tác quốc tế.
  6. Nâng cao chất lượng sinh viên đầu ra: Cập nhật chương trình đào tạo theo nhu cầu thị trường lao động, tăng cường kỹ năng thực hành và kỹ năng mềm cho sinh viên, phối hợp với doanh nghiệp trong đào tạo và tuyển dụng. Thời gian: 1-2 năm, chủ thể: Các khoa và phòng đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo các trường đại học công lập: Giúp đánh giá năng lực cạnh tranh nội bộ, xây dựng chiến lược phát triển phù hợp trong bối cảnh tự chủ đại học.
  2. Các nhà quản lý giáo dục và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chính sách hỗ trợ tự chủ đại học và nâng cao chất lượng giáo dục đại học.
  3. Giảng viên và cán bộ nghiên cứu: Tham khảo mô hình và kết quả nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến năng lực cạnh tranh và quản trị đại học.
  4. Sinh viên ngành quản trị kinh doanh, quản lý giáo dục: Học tập phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và áp dụng lý thuyết vào thực tiễn giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực cạnh tranh của trường đại học được đo lường như thế nào?
    Năng lực cạnh tranh được đánh giá qua các nhân tố nội bộ như năng lực quản trị, tài chính, nguồn nhân lực, thương hiệu, nghiên cứu khoa học, hợp tác đào tạo và chất lượng sinh viên đầu ra, sử dụng các công cụ phân tích thống kê như hồi quy tuyến tính để xác định mức độ ảnh hưởng.

  2. Tại sao năng lực quản trị - điều hành lại quan trọng nhất?
    Bởi vì năng lực quản trị quyết định khả năng hoạch định chiến lược, tổ chức và điều phối các hoạt động của trường, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả vận hành và khả năng thích ứng với môi trường cạnh tranh.

  3. Làm thế nào để nâng cao tiềm lực tài chính trong bối cảnh tự chủ đại học?
    Trường cần đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, phát triển dịch vụ khoa học công nghệ và quản lý tài chính hiệu quả, minh bạch để thu hút đầu tư và sử dụng nguồn lực hợp lý.

  4. Vai trò của nghiên cứu khoa học trong năng lực cạnh tranh của trường đại học là gì?
    Nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao uy tín học thuật, tạo ra sản phẩm tri thức mới, thu hút giảng viên và sinh viên chất lượng, đồng thời là tiêu chí quan trọng trong các bảng xếp hạng đại học quốc tế.

  5. Hợp tác đào tạo với doanh nghiệp có tác động như thế nào?
    Hợp tác giúp trường cập nhật chương trình đào tạo sát với nhu cầu thực tế, tạo cơ hội thực tập, việc làm cho sinh viên, đồng thời hỗ trợ tài chính và nâng cao năng lực nghiên cứu, góp phần tăng sức cạnh tranh của trường.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 7 nhân tố nội bộ ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh trong bối cảnh tự chủ đại học, trong đó năng lực quản trị - điều hành và tiềm lực tài chính có tác động mạnh nhất.
  • Mô hình nghiên cứu được kiểm định bằng phương pháp định tính và định lượng với cỡ mẫu 300 cán bộ, nhân viên, đảm bảo tính tin cậy và phù hợp với thực tiễn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách, chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh của trường trong môi trường giáo dục đại học cạnh tranh ngày càng gay gắt.
  • Các đề xuất quản trị tập trung vào nâng cao năng lực quản trị, tài chính, nguồn nhân lực, thương hiệu, nghiên cứu khoa học, hợp tác đào tạo và chất lượng sinh viên đầu ra.
  • Hướng nghiên cứu tiếp theo mở rộng cỡ mẫu khảo sát, đa dạng đối tượng như sinh viên, nhà tuyển dụng và cán bộ giảng viên từ các trường khác để kiểm định sự khác biệt trong đánh giá năng lực cạnh tranh.

Ban lãnh đạo và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để phát triển chiến lược nâng cao năng lực cạnh tranh, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh trong thời gian tới.