Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân trở thành nền tảng quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Theo Hiến pháp năm 2013, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, khẳng định quyền lực tối cao thuộc về nhân dân. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân trong hoạt động quản lý nhà nước còn nhiều hạn chế, đặc biệt tại các địa phương như thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam với dân số khoảng 210.674 người tính đến cuối năm 2017.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ vai trò làm chủ của nhân dân trong hoạt động quản lý nhà nước của chính quyền địa phương, đánh giá thực trạng mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân tại thị xã Điện Bàn trong giai đoạn từ năm 2016 đến giữa năm 2018, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện mối quan hệ này. Nghiên cứu tập trung vào các hoạt động như bầu cử, thực hiện quy chế dân chủ cơ sở, giám sát và phản biện xã hội, giải quyết khiếu nại tố cáo, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng tại địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc bổ sung cơ sở lý luận về mối quan hệ chính quyền - nhân dân mà còn có giá trị thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, tăng cường sự đồng thuận xã hội và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh và phát triển bền vững thị xã Điện Bàn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên tư tưởng Hồ Chí Minh về chính quyền nhân dân và nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, nhấn mạnh vai trò chủ thể của nhân dân trong quản lý nhà nước. Tư tưởng này được thể hiện qua các nguyên tắc như: quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhà nước là công cụ phục vụ nhân dân, và sự giám sát của nhân dân đối với hoạt động của nhà nước.

Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các quan điểm về chính quyền địa phương theo Hiến pháp năm 2013 và Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, trong đó phân định rõ vai trò của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân trong quản lý nhà nước ở cấp huyện, xã, phường. Các nguyên tắc quản lý nhà nước như tập trung dân chủ, pháp chế xã hội chủ nghĩa, phát huy dân chủ trực tiếp và đại diện cũng được áp dụng để phân tích mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân.

Các khái niệm chính bao gồm: chính quyền nhân dân, mối quan hệ chính quyền - nhân dân, quản lý nhà nước, dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện, giám sát và phản biện xã hội, khiếu nại tố cáo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận Mác-xít kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh, tập trung phân tích các quan điểm chỉ đạo của thị xã Điện Bàn về xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phân tích, tổng hợp, đánh giá và so sánh giữa lý luận và thực tiễn.
  • Phương pháp lịch sử để xem xét sự phát triển của mối quan hệ chính quyền - nhân dân qua các thời kỳ Hiến pháp.
  • Phương pháp xã hội học để khảo sát thực trạng, thu thập số liệu từ các nguồn chính thức như báo cáo của UBND thị xã, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, các cuộc khảo sát sự hài lòng của người dân.
  • Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm số liệu từ hai nhiệm kỳ Hội đồng nhân dân gần đây (2005-2011, 2011-2016) và đặc biệt từ năm 2016 đến tháng 6 năm 2018.
  • Phương pháp chọn mẫu dựa trên các đơn vị hành chính cấp xã, phường và các thôn, khối phố đại diện cho toàn thị xã.
  • Phân tích định lượng và định tính nhằm đánh giá mức độ hài lòng, hiệu quả quản lý, sự tham gia của nhân dân trong các hoạt động quản lý nhà nước.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2016 đến giữa năm 2018, phù hợp với việc thực hiện Luật tổ chức chính quyền địa phương và các chính sách mới tại thị xã Điện Bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hài lòng của nhân dân với chính quyền địa phương: Qua khảo sát tại bộ phận Tiếp nhận và trả kết quả thị xã và 20 xã, phường, sự hài lòng của người dân đạt mức khá cao, với tỷ lệ hồ sơ thủ tục được giải quyết đúng hạn trên 90%. Trung tâm hành chính công thị xã được đưa vào hoạt động từ tháng 1/2018 đã góp phần rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, giảm số lần đi lại của người dân.

  2. Tham gia của nhân dân trong bầu cử và quản lý nhà nước: Cuộc bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016-2021 được tổ chức dân chủ, đúng pháp luật, với sự tham gia tích cực của nhân dân. Việc bầu cử trưởng, phó thôn-khối phố được tiến hành đồng loạt, đảm bảo tiêu chuẩn và sự tín nhiệm của nhân dân. Tỷ lệ cử tri đi bầu đạt gần 100% tại nhiều khu vực.

  3. Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở và đối thoại trực tiếp: UBND thị xã tổ chức 84 cuộc đối thoại từ đầu năm 2016 đến cuối năm 2017 nhằm giải quyết các vấn đề bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư. Việc tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại tố cáo được thực hiện kịp thời với gần 736 lượt tiếp dân và 608 đơn tiếp nhận, trong đó 240 đơn thuộc thẩm quyền thị xã.

  4. Giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể: Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam thị xã đã tổ chức 227 cuộc đối thoại trực tiếp với hộ nghèo, hộ khó khăn, trao tặng 130 con bò, heo, gà, vịt và hỗ trợ xây dựng 117 nhà với tổng kinh phí trên 3,5 tỷ đồng. Các hoạt động giám sát chuyên đề về chính sách giảm nghèo, chuyển đổi tổ chức hợp tác xã, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở được triển khai hiệu quả với 182 cuộc giám sát tại các xã, phường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân tại thị xã Điện Bàn đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua sự hài lòng của người dân trong giải quyết thủ tục hành chính, sự tham gia tích cực trong bầu cử và các hoạt động quản lý nhà nước. Việc tổ chức đối thoại trực tiếp và giải quyết khiếu nại tố cáo kịp thời góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân vào chính quyền.

So với các nghiên cứu trong ngành luật hành chính và chính quyền địa phương, kết quả này phù hợp với xu hướng phát huy dân chủ cơ sở và tăng cường sự giám sát của nhân dân đối với hoạt động nhà nước. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những khó khăn như công tác đền bù giải phóng mặt bằng còn bất cập, một số đơn thư khiếu nại tồn đọng, ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hài lòng của người dân theo từng lĩnh vực quản lý, bảng thống kê số lượng cuộc đối thoại, tiếp dân và giải quyết đơn thư khiếu nại theo năm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý và sự tham gia của nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và quy chế dân chủ cơ sở nhằm nâng cao nhận thức của nhân dân về quyền và nghĩa vụ trong quản lý nhà nước, đảm bảo sự tham gia tích cực và có trách nhiệm của người dân. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội. Thời gian: trong vòng 12 tháng tới.

  2. Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại tố cáo bằng việc đào tạo cán bộ, công chức về kỹ năng xử lý và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ. Mục tiêu giảm tồn đọng đơn thư xuống dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể: UBND thị xã, Thanh tra thị xã.

  3. Phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể thông qua việc xây dựng kế hoạch giám sát trọng điểm, tập trung vào các dự án phát triển kinh tế - xã hội, công tác quản lý đất đai và an ninh trật tự. Chủ thể: Ủy ban MTTQ Việt Nam thị xã, các tổ chức chính trị - xã hội. Thời gian: liên tục hàng năm.

  4. Cải tiến quy trình bầu cử và nâng cao chất lượng đại biểu dân cử nhằm đảm bảo tính đại diện và trách nhiệm trước nhân dân, đồng thời tăng cường công tác giám sát sau bầu cử. Chủ thể: Ủy ban bầu cử thị xã, Hội đồng nhân dân thị xã. Thời gian: chuẩn bị cho nhiệm kỳ bầu cử tiếp theo.

  5. Đẩy mạnh cải cách hành chính, phát triển Trung tâm hành chính công để rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục, nâng cao sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp. Chủ thể: UBND thị xã, Phòng Nội vụ. Thời gian: 1-2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức chính quyền địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý và phục vụ nhân dân.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý nhà nước, dân chủ cơ sở và vai trò của chính quyền địa phương trong xây dựng nhà nước pháp quyền.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và Mặt trận Tổ quốc: Tham khảo để phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội và vận động nhân dân tham gia quản lý nhà nước hiệu quả hơn.

  4. Nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương: Là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng các chính sách, giải pháp nâng cao mối quan hệ chính quyền - nhân dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân có vai trò như thế nào trong quản lý nhà nước?
    Mối quan hệ này là nền tảng để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, đảm bảo chính quyền hoạt động hiệu quả, minh bạch và phục vụ lợi ích của nhân dân. Ví dụ, tại Điện Bàn, sự tham gia của nhân dân trong bầu cử và giám sát giúp nâng cao chất lượng quản lý.

  2. Làm thế nào để nhân dân tham gia hiệu quả vào hoạt động quản lý nhà nước?
    Thông qua các hình thức như bầu cử, đối thoại trực tiếp, giám sát và phản biện xã hội, cũng như thực hiện quy chế dân chủ cơ sở. Tại Điện Bàn, UBND tổ chức nhiều cuộc đối thoại và Mặt trận Tổ quốc giám sát các dự án phát triển.

  3. Những khó khăn chính trong mối quan hệ chính quyền - nhân dân tại địa phương là gì?
    Khó khăn gồm công tác đền bù giải phóng mặt bằng còn bất cập, tồn đọng đơn thư khiếu nại, tâm lý thiếu tin tưởng giữa chính quyền và nhân dân. Điều này ảnh hưởng đến sự đồng thuận và hiệu quả quản lý.

  4. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong giám sát và phản biện xã hội như thế nào?
    Mặt trận Tổ quốc chủ trì phối hợp với các đoàn thể tổ chức giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, góp ý xây dựng Đảng và chính quyền, tạo kênh thông tin phản hồi từ nhân dân. Tại Điện Bàn, Mặt trận đã tổ chức hàng trăm cuộc giám sát và đối thoại.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện mối quan hệ chính quyền - nhân dân?
    Bao gồm tăng cường tuyên truyền pháp luật, nâng cao hiệu quả tiếp dân và giải quyết khiếu nại, phát huy vai trò giám sát của Mặt trận, cải tiến quy trình bầu cử và đẩy mạnh cải cách hành chính. Các giải pháp này nhằm nâng cao sự hài lòng và niềm tin của nhân dân.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ vai trò chủ thể của nhân dân trong quản lý nhà nước và mối quan hệ giữa chính quyền và nhân dân tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy sự tham gia tích cực của nhân dân trong bầu cử, quy chế dân chủ cơ sở, giám sát và phản biện xã hội, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Phát hiện những tồn tại như công tác đền bù giải phóng mặt bằng còn bất cập, tồn đọng đơn thư khiếu nại, ảnh hưởng đến mối quan hệ chính quyền - nhân dân.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm tăng cường tuyên truyền, nâng cao hiệu quả tiếp dân, phát huy vai trò giám sát của Mặt trận, cải cách hành chính và nâng cao chất lượng đại biểu dân cử.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục phối hợp chặt chẽ để xây dựng mối quan hệ hài hòa, bình đẳng giữa chính quyền và nhân dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền và tổ chức xã hội cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo sự phát triển bền vững và sự hài lòng của nhân dân.