Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông 2018, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 10 trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Theo báo cáo khảo sát tại trường THPT Mỹ Đức B, có khoảng 73,2% giáo viên nhận thức việc tổ chức các hoạt động phân bậc trong dạy học môn Toán là rất quan trọng, tuy nhiên 47,1% giáo viên gặp khó khăn do việc tổ chức còn mang tính tự phát, thiếu cơ sở và chưa có tính hệ thống. Luận văn tập trung nghiên cứu việc tổ chức các hoạt động phân bậc trong dạy học môn Toán cho học sinh lớp 10, nhằm đề xuất các biện pháp thiết kế và tổ chức hoạt động phân bậc phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp này qua thực nghiệm sư phạm.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn trong chương trình Toán lớp 10, thực hiện tại trường THPT Mỹ Đức B trong khoảng thời gian 10 tháng từ tháng 6/2022 đến tháng 3/2023. Mục tiêu cụ thể là xây dựng hệ thống hoạt động phân bậc tương thích với nội dung bài học, phù hợp với năng lực nhận thức của học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực tự học và sáng tạo của học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc định hướng thiết kế hoạt động phân bậc và ý nghĩa thực tiễn trong đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên quan điểm hoạt động trong dạy học môn Toán, nhấn mạnh vai trò của hoạt động và hoạt động thành phần, động cơ hoạt động, tri thức trong hoạt động và phân bậc hoạt động. Theo đó, hoạt động phân bậc là việc chia nhỏ các hoạt động thành phần tương thích với nội dung bài học và phù hợp với khả năng nhận thức của học sinh, từ đó điều khiển quá trình dạy học theo hướng tuần tự nâng cao hoặc tạm thời hạ thấp yêu cầu khi cần thiết.

Khung lý thuyết còn dựa trên mô hình phát triển năng lực học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, trong đó việc tổ chức hoạt động phân bậc giúp thực hiện dạy học phân hóa nội tại, đáp ứng đa dạng trình độ học sinh trong lớp. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động phân bậc, động cơ hoạt động, tri thức phương pháp, tuần tự nâng cao yêu cầu, tạm thời hạ thấp yêu cầu, và dạy học phân hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu lý luận kết hợp điều tra khảo sát và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính gồm phiếu khảo sát 38 giáo viên và học sinh lớp 10 các lớp 10A1, 10A3, 10A4, 10A5 tại trường THPT Mỹ Đức B. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện với đối tượng nghiên cứu là giáo viên và học sinh đang học chương trình GDPT 2018.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định lượng (thống kê tần số, phần trăm) và định tính (phân tích nội dung phản hồi). Thời gian nghiên cứu kéo dài 10 tháng, từ tháng 6/2022 đến tháng 3/2023, bao gồm các giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế hoạt động phân bậc, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về hoạt động phân bậc: 65% giáo viên đã tiếp cận kiến thức về hoạt động phân bậc qua tập huấn, sách báo và internet, trong khi 10% chưa được tiếp cận. 73,2% giáo viên đánh giá việc tổ chức hoạt động phân bậc là rất quan trọng, 17,1% cho là quan trọng, chỉ 9,8% không quan trọng.

  2. Khó khăn trong tổ chức hoạt động phân bậc: 47,1% giáo viên cho biết việc tổ chức hoạt động phân bậc còn mang tính không thường xuyên, 27,5% thiếu cơ sở xây dựng, 17,6% cho rằng chưa có tính hệ thống, chỉ 7,8% không gặp khó khăn.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua thực nghiệm tại lớp 10A1 và 10A3, kết quả bài kiểm tra một tiết cho thấy học sinh tham gia hoạt động phân bậc có sự tiến bộ rõ rệt với điểm trung bình tăng khoảng 15% so với lớp đối chứng, đồng thời tỉ lệ học sinh đạt mức độ vận dụng cao tăng từ 20% lên 38%.

  4. Phân bậc hoạt động giúp điều khiển quá trình dạy học: Việc thiết kế hoạt động phân bậc theo mức độ từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp giúp giáo viên điều chỉnh nhịp độ dạy học, tạm thời hạ thấp yêu cầu khi học sinh gặp khó khăn và tuần tự nâng cao yêu cầu, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực toàn diện.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy hoạt động phân bậc là công cụ hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 10, phù hợp với quan điểm dạy học tích cực và đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc tổ chức hoạt động phân bậc giúp giáo viên xác định mục tiêu cụ thể, lựa chọn phương pháp phù hợp và thực hiện dạy học phân hóa nội tại, đáp ứng đa dạng năng lực học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với quan điểm của Vygotsky về vùng phát triển gần nhất, nhấn mạnh vai trò của sự điều chỉnh yêu cầu học tập phù hợp với năng lực học sinh. Việc áp dụng hoạt động phân bậc cũng góp phần tạo hứng thú học tập, tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh trong quá trình học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỉ lệ giáo viên nhận thức về hoạt động phân bậc, biểu đồ khó khăn trong tổ chức hoạt động, và bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống hoạt động phân bậc chuẩn hóa: Thiết kế các hoạt động phân bậc tương thích với nội dung bài học, phù hợp với năng lực học sinh theo từng mức độ từ dễ đến khó, đảm bảo tính hệ thống và có căn cứ khoa học. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giáo viên: Đào tạo giáo viên về phương pháp thiết kế và tổ chức hoạt động phân bậc, kỹ năng điều khiển quá trình dạy học phân hóa, sử dụng linh hoạt các mức độ yêu cầu. Thời gian: 3 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục, trường học.

  3. Áp dụng thực nghiệm và đánh giá liên tục: Thực hiện các tiết dạy mẫu có tổ chức hoạt động phân bậc, thu thập phản hồi và kết quả học tập để điều chỉnh, hoàn thiện phương pháp. Thời gian: liên tục trong năm học; Chủ thể: Giáo viên, nhóm nghiên cứu.

  4. Phát triển tài liệu hướng dẫn và bài tập phân bậc: Soạn thảo tài liệu bài tập có tính phân bậc rõ ràng, phù hợp với từng nhóm học sinh, hỗ trợ giáo viên trong việc phân hóa nội dung và yêu cầu học tập. Thời gian: 4 tháng; Chủ thể: Tổ chuyên môn, nhà xuất bản giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học phổ thông: Nắm bắt phương pháp tổ chức hoạt động phân bậc để nâng cao hiệu quả giảng dạy, điều chỉnh yêu cầu phù hợp với năng lực học sinh, từ đó phát triển năng lực tự học và sáng tạo của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, tập huấn giáo viên và phát triển chương trình, tài liệu dạy học phù hợp với đổi mới giáo dục phổ thông.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Sư phạm Toán: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Nhà phát triển chương trình và sách giáo khoa: Sử dụng các biện pháp tổ chức hoạt động phân bậc làm cơ sở xây dựng nội dung và bài tập phù hợp với năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động phân bậc là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Toán?
    Hoạt động phân bậc là việc chia nhỏ các hoạt động học tập thành các mức độ từ dễ đến khó, phù hợp với năng lực học sinh. Nó giúp giáo viên điều chỉnh yêu cầu học tập, tạo điều kiện cho học sinh phát triển năng lực toàn diện và tăng hiệu quả dạy học.

  2. Làm thế nào để thiết kế hoạt động phân bậc phù hợp với học sinh lớp 10?
    Thiết kế dựa trên nội dung bài học, chia hoạt động thành các mức độ từ phát biểu khái niệm, vận dụng đơn giản đến vận dụng phức tạp và mở rộng. Giáo viên cần căn cứ vào năng lực hiện có của học sinh để phân nhóm và giao nhiệm vụ phù hợp.

  3. Khó khăn phổ biến khi tổ chức hoạt động phân bậc là gì?
    Khó khăn gồm việc tổ chức chưa thường xuyên, thiếu cơ sở khoa học, chưa có tính hệ thống và kinh nghiệm thực hiện hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả áp dụng phương pháp trong thực tế giảng dạy.

  4. Hoạt động phân bậc giúp nâng cao hiệu quả dạy học như thế nào?
    Hoạt động phân bậc giúp giáo viên xác định mục tiêu cụ thể, lựa chọn phương pháp phù hợp, điều chỉnh nhịp độ dạy học, đồng thời tạo môi trường học tập phù hợp với từng nhóm học sinh, từ đó nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực.

  5. Làm sao để giáo viên có thể áp dụng hoạt động phân bậc hiệu quả trong lớp học?
    Giáo viên cần được tập huấn bài bản, có tài liệu hướng dẫn cụ thể, thực hành qua các tiết dạy mẫu và nhận phản hồi để điều chỉnh. Đồng thời, cần phối hợp với nhà trường và tổ chuyên môn để xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động phân bậc phù hợp.

Kết luận

  • Hoạt động phân bậc là phương pháp hiệu quả giúp điều khiển quá trình dạy học môn Toán lớp 10, phù hợp với đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm tại trường THPT Mỹ Đức B cho thấy giáo viên nhận thức tốt về tầm quan trọng nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong tổ chức.
  • Việc thiết kế và tổ chức hoạt động phân bậc theo mức độ từ dễ đến khó giúp nâng cao hiệu quả học tập, phát triển năng lực tự học và sáng tạo của học sinh.
  • Đề xuất các biện pháp xây dựng hệ thống hoạt động phân bậc chuẩn hóa, tập huấn giáo viên, thực nghiệm và phát triển tài liệu hỗ trợ.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục ứng dụng và phát triển phương pháp này trong thực tiễn giảng dạy Toán phổ thông.

Hãy bắt đầu áp dụng hoạt động phân bậc trong dạy học Toán lớp 10 để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh!