Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Số liệu khảo sát tại trường Trung học Vinschool The Harmony, Long Biên, Hà Nội cho thấy khoảng 41,6% học sinh lớp 6 gặp khó khăn trong việc giải các bài toán về số thập phân, đặc biệt là các phép tính nhân, chia và tính nhanh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất tổ chức hoạt động dạy học số thập phân trong chương trình Cambridge theo hướng phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 6, với phạm vi nghiên cứu từ tháng 4/2023 đến tháng 1/2024 tại trường Trung học Vinschool The Harmony. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, góp phần phát triển toàn diện năng lực tính toán, tư duy và giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh lớp 6.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực tính toán được hiểu là khả năng tiếp cận, sử dụng, diễn giải và truyền đạt thông tin toán học để xử lý các yêu cầu toán học trong các tình huống thực tế. Theo OECD, năng lực này bao gồm kiến thức toán học cơ bản, kỹ năng tư duy, kỹ năng đọc hiểu và thái độ tích cực với toán học. Luận văn dựa trên lý thuyết về năng lực của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và quan điểm phát triển năng lực trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 của Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam. Mô hình phát triển năng lực tính toán tập trung vào các thành tố: hiểu biết kiến thức toán học cơ bản, vận dụng thao tác tư duy, tính toán, ước lượng, sử dụng công cụ tính toán và đọc hiểu, phân tích, đánh giá tình huống có ý nghĩa toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát 12 giáo viên dạy Toán và 180 học sinh lớp 6 tại trường Vinschool The Harmony; quan sát giờ dạy và phỏng vấn giáo viên, học sinh; thu thập tài liệu chương trình Cambridge và chương trình phổ thông 2018. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong khoảng thời gian từ tháng 4/2023 đến tháng 1/2024 với cỡ mẫu 180 học sinh lớp 6, chọn mẫu ngẫu nhiên theo lớp học. Mục đích thực nghiệm nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học số thập phân theo hướng phát triển năng lực tính toán.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về phát triển năng lực tính toán: 100% giáo viên khảo sát đánh giá cao vai trò của việc phát triển năng lực tính toán trong dạy học số thập phân; trong đó 66,7% cho rằng rất cần thiết, 33,3% cho là cần thiết. Tuy nhiên, 83,3% giáo viên chỉ thỉnh thoảng sử dụng các phương pháp phát triển năng lực tính toán trong giảng dạy.

  2. Khó khăn của học sinh: 41,6% học sinh cảm thấy khó hoặc rất khó khi giải các bài toán về số thập phân, đặc biệt là các dạng toán nhân, chia và tính nhanh. Khoảng 27,7% học sinh chưa thành thạo kỹ năng vận dụng các thao tác tính toán trong chủ đề số thập phân.

  3. Thực trạng tổ chức hoạt động dạy học: Giáo viên chủ yếu tập trung vào dạy các quy tắc tính toán và chưa khai thác sâu các hoạt động phát triển năng lực tư duy, phân tích, đánh giá. Việc tổ chức hoạt động nhóm, sử dụng công cụ hỗ trợ và bài tập thực tiễn còn hạn chế.

  4. So sánh nội dung chương trình: Chương trình Cambridge có cấu trúc rõ ràng, tách riêng các chủ đề tỉ số và tỉ số phần trăm, đồng thời nhấn mạnh phát triển năng lực tư duy và làm việc theo toán học qua 8 cặp năng lực như cụ thể hóa – khái quát hóa, phỏng đoán – thuyết phục. Trong khi đó, chương trình phổ thông 2018 lồng ghép các nội dung này trong một chương trình tổng thể.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của phát triển năng lực tính toán, nhưng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, dẫn đến học sinh chưa phát triển toàn diện năng lực này. Nguyên nhân chủ yếu do giáo viên thiếu kinh nghiệm thiết kế hoạt động học tập phù hợp, chưa được bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục toán học, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều trường phổ thông, nơi mà việc đổi mới phương pháp dạy học chưa được thực hiện đồng bộ.

Việc tổ chức hoạt động nhóm, sử dụng phiếu học tập điền khuyết, trò chơi vận động và các bài toán thực tiễn được đề xuất nhằm tăng cường sự chủ động, sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh gặp khó khăn theo từng dạng toán và mức độ sử dụng phương pháp phát triển năng lực của giáo viên sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai các hoạt động dạy học tích cực: Giáo viên cần thiết kế các hoạt động nhóm, trò chơi vận động, phiếu học tập điền khuyết nhằm phát triển kỹ năng tư duy, phân tích và vận dụng kiến thức số thập phân. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh thành thạo kỹ năng tính toán lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện là giáo viên bộ môn Toán phối hợp với tổ chuyên môn.

  2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học phát triển năng lực tính toán, kỹ thuật thiết kế tình huống học tập và đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do nhà trường và Sở Giáo dục phối hợp tổ chức.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: Khuyến khích giáo viên sử dụng phần mềm hỗ trợ tính toán, các ứng dụng tương tác để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập. Mục tiêu nâng cao sự hứng thú và chủ động học tập của học sinh, triển khai trong 1 năm học.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực tính toán: Thiết kế các bài kiểm tra, bài tập đánh giá năng lực tính toán theo chuẩn năng lực, kết hợp đánh giá định lượng và định tính. Thời gian áp dụng từ học kỳ II năm học hiện tại, do tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nhận được các phương pháp và hoạt động dạy học cụ thể để phát triển năng lực tính toán cho học sinh, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với chương trình Cambridge.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, tổ chức các hoạt động đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh hiệu quả.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc áp dụng trong thực tiễn giảng dạy.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về nội dung và phương pháp dạy học số thập phân theo hướng phát triển năng lực tính toán, từ đó hỗ trợ con em trong học tập hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tính toán là gì và tại sao quan trọng?
    Năng lực tính toán là khả năng sử dụng kiến thức và kỹ năng toán học để giải quyết các vấn đề thực tế. Nó giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và ứng dụng toán học trong cuộc sống hàng ngày.

  2. Chương trình Cambridge khác gì so với chương trình phổ thông Việt Nam về số thập phân?
    Chương trình Cambridge tách riêng các chủ đề tỉ số và tỉ số phần trăm, nhấn mạnh phát triển năng lực tư duy và làm việc theo toán học qua các cặp năng lực cụ thể, trong khi chương trình phổ thông lồng ghép các nội dung này trong một chương trình tổng thể.

  3. Làm thế nào để phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 6?
    Thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực như làm việc nhóm, trò chơi vận động, sử dụng công cụ hỗ trợ và bài tập thực tiễn, đồng thời giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh.

  4. Khó khăn phổ biến của học sinh khi học số thập phân là gì?
    Học sinh thường gặp khó khăn trong việc vận dụng các phép tính nhân, chia, tính nhanh và hiểu bản chất các quy tắc tính toán với số thập phân, dẫn đến thiếu tự tin khi giải các bài toán thực tế.

  5. Giáo viên cần chuẩn bị gì để dạy học số thập phân hiệu quả?
    Giáo viên cần nắm vững kiến thức chuyên môn, được bồi dưỡng về phương pháp dạy học phát triển năng lực, thiết kế các hoạt động học tập phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh và sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về năng lực tính toán và dạy học số thập phân trong chương trình Cambridge lớp 6.
  • Khảo sát thực trạng tại trường Vinschool The Harmony cho thấy học sinh còn nhiều khó khăn trong vận dụng kiến thức số thập phân, giáo viên chưa khai thác hiệu quả các phương pháp phát triển năng lực.
  • Đề xuất các biện pháp sư phạm thiết thực, phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhận thức của học sinh lớp 6 nhằm phát triển năng lực tính toán.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất trong việc nâng cao năng lực tính toán cho học sinh.
  • Khuyến nghị nhà trường, giáo viên và các bên liên quan tiếp tục triển khai, bồi dưỡng và đánh giá để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực.

Hành động tiếp theo: Áp dụng các biện pháp đề xuất trong giảng dạy thực tế, tổ chức tập huấn cho giáo viên và xây dựng hệ thống đánh giá năng lực tính toán học sinh. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, quý độc giả vui lòng liên hệ với tác giả hoặc trường Đại học Giáo dục.