Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh tiểu học, đặc biệt là các trường phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT), đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu, với đặc thù địa lý vùng cao, dân cư đa dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 các trường PTDTBT. Theo số liệu thống kê, huyện có trên 2,5 vạn dân với nhiều dân tộc thiểu số như H’Mông, Mảng, Cống, La Hủ, Si La, cùng 6 trường PTDTBT tiểu học và 2 trường liên cấp PTDTBT TH&THCS. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 tại các trường PTDTBT trên địa bàn huyện theo hướng tích hợp, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào 4 trường PTDTBT tiêu biểu gồm Trung Chải, Hua Bum, Nậm Ban và Nậm Chà, với phạm vi khảo sát đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh lớp 1. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện năng lực tính toán cho học sinh, góp phần phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và ứng dụng kiến thức Toán học vào thực tiễn, đồng thời hỗ trợ công tác quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số, miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực học sinh và mô hình quản lí giáo dục theo hướng tích hợp. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực tính toán thông qua các hoạt động học tập tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, chú trọng phát triển kỹ năng tư duy, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Mô hình quản lí giáo dục theo hướng tích hợp tập trung vào sự phối hợp giữa các chủ thể quản lí (hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, giáo viên) trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực tính toán cho học sinh. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tính toán, dạy học tích hợp, quản lí phát triển năng lực, trường PTDTBT, và phương pháp dạy học đổi mới.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm các văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng, các tài liệu ngành giáo dục, kết quả khảo sát thực trạng tại 4 trường PTDTBT trên địa bàn huyện Nậm Nhùn. Phương pháp điều tra được thực hiện qua bộ phiếu khảo sát dành cho cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh lớp 1, nhằm thu thập thông tin về nhận thức, thực hiện chương trình, phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin, điều kiện cơ sở vật chất và kết quả học tập. Phương pháp quan sát và phỏng vấn sâu được áp dụng để đánh giá hoạt động dạy học, quản lí chuyên môn và các yếu tố ảnh hưởng. Cỡ mẫu khảo sát gồm 41 cán bộ quản lí, giáo viên và 297 học sinh lớp 1. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel để lập bảng biểu, biểu đồ và tính toán các chỉ số thống kê mô tả, từ đó đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2022 đến 2024, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học phát triển năng lực tính toán: Khoảng 85% cán bộ quản lí và giáo viên tại các trường PTDTBT huyện Nậm Nhùn nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 theo hướng tích hợp. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực sự áp dụng phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm trong giảng dạy môn Toán.

  2. Thực trạng thực hiện chương trình và nội dung dạy học: Tỷ lệ thực hiện đầy đủ chương trình môn Toán lớp 1 theo hướng tích hợp đạt khoảng 70%. Một số trường gặp khó khăn trong việc lựa chọn nội dung phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số, dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao.

  3. Sử dụng phương pháp, phương tiện và ứng dụng CNTT: Chỉ khoảng 55% giáo viên sử dụng đa dạng phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy. Cơ sở vật chất còn hạn chế, đặc biệt tại các điểm trường xa trung tâm, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Kết quả học tập và đánh giá năng lực tính toán: Tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu về năng lực tính toán theo chuẩn chương trình mới đạt khoảng 65%, trong đó học sinh bán trú có kết quả tốt hơn học sinh không bán trú khoảng 15%. Việc kiểm tra, đánh giá còn mang tính truyền thống, chưa thực sự phản ánh đúng năng lực của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số còn khó khăn, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới. Về chủ quan, đội ngũ giáo viên còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng áp dụng phương pháp dạy học tích cực, chưa được bồi dưỡng thường xuyên. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục vùng dân tộc thiểu số, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học và quản lí giáo dục. Việc áp dụng các biện pháp quản lí theo hướng tích hợp được đánh giá là cần thiết để nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ đường mô tả tiến trình phát triển năng lực tính toán của học sinh qua các năm học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng dạy học tích cực và ứng dụng công nghệ thông tin cho giáo viên các trường PTDTBT trong vòng 12 tháng tới, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp phù hợp: Hiệu trưởng các trường PTDTBT phối hợp với giáo viên xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng tích hợp, đảm bảo phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số, hoàn thành trong năm học 2024-2025.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đề nghị cấp trên và các tổ chức xã hội hỗ trợ đầu tư nâng cấp phòng học, trang thiết bị dạy học, đặc biệt là thiết bị công nghệ thông tin, trong vòng 2 năm tới nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực tính toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, áp dụng đồng bộ tại các trường PTDTBT, với sự hướng dẫn và giám sát của Phòng Giáo dục trong năm học 2024-2025.

  5. Tăng cường phối hợp với phụ huynh và cộng đồng: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh, đồng thời huy động nguồn lực xã hội hỗ trợ giáo dục, thực hiện trong 6 tháng tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số: Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp quản lí phát triển năng lực tính toán, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lí giáo dục tại địa phương.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt các trường PTDTBT: Cung cấp kiến thức và phương pháp dạy học tích hợp, đổi mới phương pháp giảng dạy môn Toán lớp 1, giúp phát triển năng lực tính toán cho học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lí giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về nghiên cứu thực tiễn quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn quản lí giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục cấp trên: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số, đặc biệt trong việc đổi mới chương trình và nâng cao chất lượng dạy học môn Toán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tính toán là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 1?
    Năng lực tính toán là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng toán học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Với học sinh lớp 1, phát triển năng lực này giúp các em hình thành tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và chuẩn bị nền tảng cho học tập các môn học tiếp theo.

  2. Phương pháp dạy học tích hợp được áp dụng như thế nào trong các trường PTDTBT?
    Phương pháp tích hợp kết hợp kiến thức toán học với các hoạt động thực tế, trò chơi, và các môn học khác nhằm tạo môi trường học tập sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu và vận dụng kiến thức vào cuộc sống hàng ngày.

  3. Những khó khăn chính trong quản lí phát triển năng lực tính toán tại các trường PTDTBT là gì?
    Khó khăn bao gồm điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, cơ sở vật chất hạn chế, đội ngũ giáo viên thiếu kinh nghiệm và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học, cũng như sự phối hợp chưa hiệu quả giữa nhà trường và gia đình.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả phát triển năng lực tính toán của học sinh?
    Hiệu quả được đánh giá qua các bài kiểm tra năng lực, quan sát quá trình học tập, khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế và sự tiến bộ trong các kỹ năng tính toán của học sinh theo các tiêu chí đánh giá năng lực.

  5. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để nâng cao năng lực tính toán cho học sinh lớp 1?
    Các biện pháp gồm bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp phù hợp, cải thiện cơ sở vật chất, đổi mới công tác kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp với phụ huynh, cộng đồng nhằm tạo môi trường học tập thuận lợi.

Kết luận

  • Quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 các trường PTDTBT huyện Nậm Nhùn là yếu tố then chốt góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.
  • Thực trạng cho thấy nhận thức của cán bộ quản lí và giáo viên đã được nâng cao, nhưng việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và điều kiện cơ sở vật chất còn nhiều hạn chế.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lí thiết thực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp, cải thiện cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các giải pháp được khảo nghiệm và đánh giá có tính khả thi, phù hợp với đặc điểm vùng miền và đối tượng học sinh.
  • Đề nghị các cơ quan quản lí giáo dục và nhà trường triển khai thực hiện các biện pháp trong thời gian tới nhằm nâng cao năng lực tính toán cho học sinh lớp 1, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các trường PTDTBT cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các biện pháp quản lí, đồng thời phối hợp chặt chẽ với Phòng Giáo dục và các bên liên quan để đảm bảo hiệu quả thực hiện.