Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013, việc chuyển đổi phương pháp giáo dục từ truyền thụ kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Hoạt động trải nghiệm được xác định là phương thức giáo dục hiệu quả giúp học sinh tiểu học phát triển năng lực, phẩm chất thông qua việc gắn kết kiến thức với thực tiễn địa phương. Tại thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái, trong giai đoạn 2020-2022, các trường tiểu học đã triển khai dạy học nội dung giáo dục địa phương thông qua hoạt động trải nghiệm, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp tổ chức và công tác quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học thành phố Yên Bái, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Yên Bái trong 3 năm học gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực học sinh, bồi dưỡng tình yêu quê hương, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục địa phương trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập gắn liền với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân, giúp phát triển năng lực và phẩm chất người học. Lý thuyết này được bổ sung bởi quan điểm của Carl Rogers về học tập dựa trên khám phá bản thân và Richard Ponzio về giáo dục trải nghiệm đa giác quan. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm quản lý giáo dục, quản lý nhà trường theo quan điểm hệ thống-cấu trúc và thực tiễn, nhằm đảm bảo sự phối hợp hiệu quả các yếu tố trong tổ chức dạy học nội dung giáo dục địa phương.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Nội dung giáo dục địa phương: Bao gồm các vấn đề văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội, môi trường và hướng nghiệp của địa phương, nhằm trang bị cho học sinh hiểu biết về nơi sinh sống và phát triển tình yêu quê hương.
  • Hoạt động trải nghiệm: Hoạt động giáo dục thực tiễn có tổ chức, giúp học sinh vận dụng kiến thức, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua trải nghiệm thực tế.
  • Quản lý dạy học: Quá trình tác động có mục đích của nhà quản lý nhằm tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học để đạt mục tiêu giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại 5 trường tiểu học thành phố Yên Bái, gồm bảng hỏi với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh; quan sát hoạt động dạy học; phỏng vấn sâu với các bên liên quan; và ý kiến chuyên gia về tính cần thiết, khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát, kết hợp xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê để đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp quản lý.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong giai đoạn 2020-2022, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường tiểu học thành phố Yên Bái nhận thức rõ vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh, tuy nhiên chỉ khoảng 62% học sinh thể hiện sự hứng thú tích cực khi tham gia các hoạt động này.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học: Nội dung giáo dục địa phương được triển khai chủ yếu tập trung vào lịch sử, văn hóa và môi trường địa phương, chiếm khoảng 70% tổng số hoạt động trải nghiệm. Phương pháp dạy học còn đơn điệu, chủ yếu là giảng dạy truyền thống và tổ chức trò chơi đơn giản, chưa đa dạng hóa hình thức trải nghiệm. Tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp tích cực chỉ đạt khoảng 45%.

  3. Quản lý việc thực hiện kế hoạch và mục tiêu dạy học: Công tác lập kế hoạch và tổ chức triển khai còn thiếu đồng bộ, chỉ có khoảng 55% trường xây dựng kế hoạch chi tiết và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm chưa toàn diện, chủ yếu dựa vào đánh giá của giáo viên, chưa khai thác hiệu quả đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá của học sinh.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và đội ngũ giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng, trong khi điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Khoảng 40% trường thiếu thiết bị hỗ trợ và kinh phí cho hoạt động ngoại khóa.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy nhận thức tích cực của cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò của hoạt động trải nghiệm là nền tảng quan trọng để phát triển dạy học nội dung giáo dục địa phương. Tuy nhiên, sự hạn chế về phương pháp và hình thức tổ chức dẫn đến hiệu quả chưa cao, tương tự với các nghiên cứu trong ngành giáo dục địa phương ở các tỉnh khác. Việc thiếu đồng bộ trong quản lý kế hoạch và đánh giá kết quả cũng là nguyên nhân chính khiến hoạt động trải nghiệm chưa phát huy hết tiềm năng.

So sánh với các mô hình giáo dục trải nghiệm ở nước ngoài như tại Anh, nơi có sự đa dạng về hình thức và phương tiện tổ chức, các trường tiểu học tại Yên Bái cần tăng cường đổi mới phương pháp, đa dạng hóa hoạt động để kích thích sự sáng tạo và hứng thú của học sinh. Việc nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng và giáo viên, đồng thời cải thiện điều kiện cơ sở vật chất là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dạy học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức, áp dụng phương pháp tích cực và mức độ trang bị thiết bị dạy học tại các trường, cùng bảng tổng hợp các hình thức đánh giá kết quả dạy học hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý và chuyên môn cho hiệu trưởng và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm, nhằm nâng cao kỹ năng thiết kế kế hoạch, tổ chức và đánh giá hiệu quả dạy học. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Đa dạng hóa nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích các trường xây dựng các chương trình trải nghiệm phong phú, kết hợp tham quan, dã ngoại, câu lạc bộ, trò chơi dân gian và hoạt động tình nguyện phù hợp với đặc điểm địa phương. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm lên trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học: Huy động nguồn lực xã hội hóa, tăng cường đầu tư thiết bị hiện đại, phòng học ngoài trời, khu vực trải nghiệm thực tế nhằm tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Chủ thể thực hiện là Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương, dự kiến hoàn thành trong 3 năm.

  4. Đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học: Áp dụng đa dạng các hình thức đánh giá như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của phụ huynh và cộng đồng, kết hợp với đánh giá của giáo viên để phản ánh toàn diện kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương, xây dựng kế hoạch và tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả tại các trường tiểu học.

  2. Giáo viên tiểu học: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng, giúp phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm, đồng thời cung cấp các biện pháp quản lý khả thi.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục địa phương phù hợp với đặc điểm vùng miền, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao hoạt động trải nghiệm lại quan trọng trong dạy học nội dung giáo dục địa phương?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua trải nghiệm thực tế, từ đó tăng cường tình yêu quê hương và ý thức trách nhiệm với cộng đồng.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường tiểu học là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đồng đều, phương pháp tổ chức còn đơn điệu, thiếu đồng bộ trong lập kế hoạch và đánh giá, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng trong lĩnh vực này?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý giáo dục, bồi dưỡng kỹ năng tổ chức, kiểm tra, đánh giá và phối hợp các lực lượng giáo dục, đồng thời tăng cường trao đổi kinh nghiệm thực tiễn.

  4. Các hình thức đánh giá nào phù hợp với dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm?
    Đánh giá đa dạng gồm tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của giáo viên, phụ huynh và cộng đồng, tập trung vào sự phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thay vì chỉ kết quả kiến thức.

  5. Làm sao để huy động nguồn lực xã hội hóa phục vụ cho hoạt động trải nghiệm?
    Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội và doanh nghiệp để kêu gọi tài trợ, hỗ trợ trang thiết bị, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tạo môi trường học tập phong phú cho học sinh.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là phương thức hiệu quả để dạy học nội dung giáo dục địa phương, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Thực trạng quản lý dạy học tại các trường tiểu học thành phố Yên Bái còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và công tác quản lý kế hoạch, đánh giá.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và giáo viên, cùng với điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố quyết định chất lượng dạy học nội dung giáo dục địa phương qua hoạt động trải nghiệm.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng năng lực quản lý, đa dạng hóa hoạt động trải nghiệm, cải thiện cơ sở vật chất và đổi mới phương thức đánh giá nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Tiếp tục triển khai nghiên cứu và áp dụng các biện pháp trong giai đoạn 2023-2025 để đạt được mục tiêu phát triển giáo dục địa phương bền vững.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ với các chuyên gia quản lý giáo dục và các tổ chức đào tạo chuyên ngành.