Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát triển năng lực tính toán cho học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 1 các trường phổ thông dân tộc bán trú (PTDTBT), đang trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu, với đặc thù là vùng dân tộc thiểu số và điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn, có trên 2,5 vạn dân cư đa dạng về dân tộc như H’Mông, Mảng, Cống, La Hu, Si La. Trên địa bàn huyện có 06 trường PTDTBT tiểu học và 02 trường liên cấp PTDTBT TH&THCS, với tổng số học sinh lớp 1 khoảng 200-300 em tại các trường được khảo sát.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 các trường PTDTBT huyện Nậm Nhùn theo hướng tích hợp, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào các trường PTDTBT tiểu học tại huyện Nậm Nhùn trong giai đoạn năm học 2022-2024, với phạm vi khảo sát gồm đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh lớp 1.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số, đồng thời góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục toàn diện và bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lí giáo dục và phát triển năng lực học sinh, trong đó có:

  • Lý thuyết phát triển năng lực tính toán: Năng lực tính toán được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các vấn đề toán học trong học tập và đời sống, được cụ thể hóa theo thang đo Bloom với sáu bậc nhận thức từ nhận biết đến đánh giá.

  • Mô hình quản lí phát triển năng lực học sinh theo hướng tích hợp: Quản lí giáo dục được thực hiện thông qua các hoạt động xây dựng kế hoạch, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập, đảm bảo điều kiện vật chất và kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

  • Khái niệm dạy học môn Toán lớp 1 theo hướng tích hợp: Phương pháp dạy học kết hợp giữa kiến thức toán học cơ bản với các hoạt động thực tế, trò chơi, bài tập và câu đố nhằm phát triển toàn diện năng lực tính toán cho học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tính toán, quản lí phát triển năng lực, trường PTDTBT, phương pháp dạy học tích hợp, kiểm tra đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, văn bản pháp luật, nghị quyết của Đảng, các công trình khoa học liên quan đến quản lí giáo dục và dạy học môn Toán.

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Sử dụng bộ phiếu điều tra đối với 41 cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh lớp 1 tại 4 trường PTDTBT trên địa bàn huyện Nậm Nhùn (Trung Chải, Hua Bum, Nậm Ban, Nậm Chà). Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 học sinh lớp 1, 32 giáo viên và 9 cán bộ quản lí.

  • Phương pháp quan sát và phỏng vấn sâu: Quan sát hoạt động dạy học môn Toán, hồ sơ chuyên môn, hoạt động chỉ đạo quản lí; phỏng vấn hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, khối trưởng lớp 1 và giáo viên dạy Toán.

  • Phương pháp phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm Excel để tính toán, lập bảng và biểu đồ minh họa kết quả khảo sát.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2022 đến 2024, tập trung vào việc khảo sát thực trạng, xây dựng và khảo nghiệm các biện pháp quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 các trường PTDTBT huyện Nậm Nhùn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và thực hiện chương trình dạy học môn Toán lớp 1: Khoảng 85% giáo viên và cán bộ quản lí nhận thức đúng đắn về mục tiêu phát triển năng lực tính toán theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên thực hiện đầy đủ nội dung và kế hoạch dạy học theo hướng tích hợp.

  2. Phương pháp và công cụ dạy học: 70% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp trò chơi và hoạt động thực tế, nhưng chỉ 45% sử dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong giảng dạy. Trang thiết bị dạy học còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

  3. Quản lí hoạt động học tập và kiểm tra đánh giá: Việc quản lí hoạt động học tập của học sinh được thực hiện thường xuyên, nhưng chỉ có khoảng 50% trường xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá năng lực tính toán cụ thể và thống nhất. Kiểm tra đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức, chưa đánh giá toàn diện năng lực.

  4. Điều kiện đảm bảo cho dạy học: Các trường PTDTBT có cơ sở vật chất còn hạn chế, đặc biệt là phòng học, thiết bị dạy học và điều kiện sinh hoạt bán trú. Tỉ lệ học sinh bán trú chiếm khoảng 60%, giúp cải thiện điều kiện học tập nhưng vẫn còn nhiều khó khăn về kinh tế gia đình.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ điều kiện kinh tế xã hội khó khăn của địa phương, sự phân tán dân cư và đặc thù vùng dân tộc thiểu số. Mặc dù có chính sách hỗ trợ của Nhà nước về phụ cấp, trợ cấp học tập và ưu tiên tuyển sinh, nhưng việc triển khai còn chưa đồng bộ và thiếu nguồn lực bền vững.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục vùng dân tộc thiểu số, kết quả khảo sát tại huyện Nậm Nhùn tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong quản lí và đổi mới phương pháp dạy học. Việc áp dụng phương pháp tích hợp và phát triển năng lực học sinh còn hạn chế do thiếu sự hỗ trợ về chuyên môn và trang thiết bị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp tích cực, biểu đồ tròn về tỷ lệ học sinh bán trú và bảng tổng hợp kết quả kiểm tra đánh giá năng lực tính toán của học sinh.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lí phát triển năng lực tính toán, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường PTDTBT vùng dân tộc thiểu số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lí
    Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng về phương pháp dạy học tích hợp và phát triển năng lực tính toán cho giáo viên lớp 1 và cán bộ quản lí trong vòng 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá
    Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy và xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực tính toán cụ thể, phù hợp với đặc điểm học sinh vùng dân tộc thiểu số. Thời gian triển khai trong năm học 2024-2025.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học
    Huy động nguồn lực xã hội hóa, đầu tư nâng cấp phòng học, mua sắm thiết bị dạy học hiện đại, đặc biệt là các dụng cụ hỗ trợ dạy học môn Toán lớp 1. Chủ thể thực hiện là UBND huyện, các nhà trường và các tổ chức xã hội trong vòng 2 năm tới.

  4. Tăng cường công tác quản lí và chỉ đạo đổi mới
    Hiệu trưởng và ban giám hiệu các trường PTDTBT cần xây dựng kế hoạch quản lí cụ thể, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức kiểm tra, đánh giá thường xuyên và hiệu quả. Thực hiện liên tục trong các năm học, có sự giám sát của Phòng GD&ĐT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh tiểu học, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lí.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 1 các trường PTDTBT
    Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích hợp, phát triển năng lực tính toán và cách tổ chức hoạt động học tập phù hợp với đặc điểm học sinh vùng dân tộc.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lí giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về quản lí giáo dục vùng dân tộc thiểu số, phương pháp nghiên cứu thực tiễn và đề xuất giải pháp quản lí giáo dục.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục cấp huyện, tỉnh
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục vùng dân tộc thiểu số, đặc biệt trong việc đổi mới dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực tính toán của học sinh lớp 1 được hiểu như thế nào?
    Năng lực tính toán là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các vấn đề toán học trong học tập và đời sống, được phát triển qua các bậc nhận thức từ nhận biết đến đánh giá.

  2. Tại sao cần quản lí phát triển năng lực tính toán theo hướng tích hợp?
    Phương pháp tích hợp giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách toàn diện, gắn liền với thực tế, phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề, phù hợp với đặc điểm học sinh vùng dân tộc thiểu số.

  3. Những khó khăn chính trong quản lí phát triển năng lực tính toán tại các trường PTDTBT là gì?
    Bao gồm điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, cơ sở vật chất hạn chế, thiếu trang thiết bị dạy học, đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lí còn hạn chế về chuyên môn và phương pháp.

  4. Các biện pháp quản lí nào được đề xuất để nâng cao năng lực tính toán cho học sinh?
    Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, cải thiện cơ sở vật chất, tăng cường công tác quản lí và chỉ đạo đổi mới.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả phát triển năng lực tính toán của học sinh?
    Cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập, tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tế.

Kết luận

  • Quản lí phát triển năng lực tính toán cho học sinh lớp 1 các trường PTDTBT huyện Nậm Nhùn là nhiệm vụ quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng dân tộc thiểu số.
  • Thực trạng quản lí còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội và cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các biện pháp quản lí thiết thực, bao gồm bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường công tác quản lí.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm và đánh giá có tính khả thi, phù hợp với đặc điểm vùng dân tộc thiểu số.
  • Đề nghị các cơ quan quản lí giáo dục và nhà trường triển khai thực hiện các giải pháp trong thời gian tới để nâng cao năng lực tính toán cho học sinh lớp 1, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Hành động tiếp theo: Các trường PTDTBT và Phòng GD&ĐT huyện Nậm Nhùn cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lí đã đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.