Tổng quan nghiên cứu

Theo thống kê của Hootsuite và We Are Social vào tháng 4/2018, toàn cầu có khoảng 3,3 tỷ người dùng mạng xã hội, trong đó Facebook (FB) dẫn đầu với 2,23 tỷ người dùng. Tại Việt Nam, FB có khoảng 58 triệu người dùng, đứng thứ 7 thế giới, với Thành phố Hồ Chí Minh chiếm 14 triệu người dùng, thuộc top 6 thành phố có lượng người dùng FB đông nhất toàn cầu. Mạng xã hội FB đã trở thành không gian giao tiếp quan trọng, đặc biệt với giới trẻ, trong đó có sinh viên các trường đại học. Tuy nhiên, với đặc thù nghề nghiệp của sinh viên trường Đại học An ninh nhân dân (ĐHANND) – lực lượng vũ trang có yêu cầu bảo mật cao, việc sử dụng FB cần được quản lý chặt chẽ để đảm bảo tính bảo mật và phù hợp với quy định ngành.

Luận văn tập trung nghiên cứu kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên trường ĐHANND nhằm làm rõ thực trạng kỹ năng giao tiếp trên mạng xã hội này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao kỹ năng giao tiếp phù hợp với đặc thù ngành nghề và yêu cầu bảo mật. Nghiên cứu khảo sát 367 sinh viên hệ chính quy tại trường ĐHANND trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2019. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá kỹ năng định vị, định hướng và điều khiển, điều chỉnh trong giao tiếp trên FB của sinh viên, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng khách quan và chủ quan đến kỹ năng này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và kỹ năng giao tiếp trên mạng xã hội của sinh viên ĐHANND, góp phần bảo vệ hình ảnh, thông tin cá nhân và đơn vị, đồng thời đáp ứng yêu cầu đào tạo chiến sĩ công an nhân dân có bản lĩnh chính trị vững vàng, giỏi nghiệp vụ và tinh thông kỹ năng giao tiếp trong môi trường số hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kỹ năng giao tiếp và mạng xã hội FB, tập trung vào ba khái niệm chính:

  • Kỹ năng giao tiếp: Được hiểu là năng lực vận dụng tri thức đã lĩnh hội để thực hiện hiệu quả các hành động giao tiếp trong điều kiện cụ thể. Kỹ năng giao tiếp bao gồm khả năng nhận thức biểu hiện bên ngoài và diễn biến tâm lý bên trong của đối tượng giao tiếp, sử dụng hợp lý phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn ngữ, đồng thời biết điều chỉnh quá trình giao tiếp nhằm đạt mục đích.

  • Mạng xã hội Facebook: Là nền tảng giao tiếp phi truyền thống, cung cấp các tính năng như đăng trạng thái, bình luận, chia sẻ hình ảnh, video, biểu tượng cảm xúc, livestream, giúp người dùng kết nối và giao tiếp gián tiếp qua ngôn ngữ viết và các phương tiện kỹ thuật.

  • Kỹ năng giao tiếp trên Facebook: Bao gồm ba kỹ năng thành phần theo quá trình giao tiếp: kỹ năng định vị (xác định vị trí, vai trò của bản thân và đối tượng giao tiếp), kỹ năng định hướng (phán đoán nhân cách, trạng thái tâm lý qua các biểu hiện trên FB), và kỹ năng điều khiển, điều chỉnh (duy trì đề tài giao tiếp, làm chủ cảm xúc, sử dụng hợp lý các tính năng FB).

Khung lý thuyết còn tham khảo các mô hình giao tiếp sư phạm và quản lý, đồng thời tích hợp các quan điểm tâm lý học về giao tiếp và kỹ năng xã hội nhằm xây dựng hệ thống đánh giá kỹ năng giao tiếp trên FB phù hợp với đặc thù sinh viên ĐHANND.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập từ 367 sinh viên hệ chính quy trường ĐHANND thông qua bảng hỏi khảo sát, quan sát 15 trang cá nhân FB và phỏng vấn sâu 4 sinh viên.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho sinh viên các niên khóa, giới tính và chuyên khoa khác nhau.

  • Phương pháp phân tích: Số liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích so sánh trung bình, kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm và phân tích nhân tố để đánh giá thực trạng kỹ năng giao tiếp trên FB.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2019, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý số liệu và phân tích kết quả.

Phương pháp kết hợp giữa điều tra định lượng và định tính giúp nghiên cứu có cái nhìn toàn diện về kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên ĐHANND, đồng thời đảm bảo độ tin cậy và tính khách quan của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên ĐHANND ở mức trung bình: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình tổng thể kỹ năng giao tiếp trên FB là khoảng 3,2 trên thang điểm 5, trong đó kỹ năng định vị đạt 3,4, kỹ năng định hướng 3,1 và kỹ năng điều khiển, điều chỉnh 3,0. Điều này cho thấy sinh viên có nhận thức và vận dụng kỹ năng giao tiếp trên FB nhưng còn hạn chế về sự linh hoạt và chủ động.

  2. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa các nhóm sinh viên: Phân tích cho thấy kỹ năng giao tiếp trên FB có sự khác biệt đáng kể giữa các nhóm niên khóa (p < 0,05), trong đó sinh viên niên khóa mới có kỹ năng cao hơn so với các niên khóa trước. Giới tính cũng ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp, nữ sinh có điểm kỹ năng định hướng và điều khiển cao hơn nam sinh khoảng 7%. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa các chuyên khoa không rõ ràng.

  3. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Quy định nghiêm ngặt của Bộ Công an và Nhà trường về việc sử dụng FB ảnh hưởng đến mức độ chia sẻ và cách thức giao tiếp của sinh viên. Khoảng 65% sinh viên cho biết họ hạn chế đăng tải hình ảnh cá nhân hoặc thông tin liên quan đến ngành nghề để đảm bảo bảo mật. Đồng thời, nhận thức về mạng xã hội và kỹ năng sử dụng FB còn hạn chế, chỉ khoảng 40% sinh viên tự đánh giá có hiểu biết tốt về cách giao tiếp hiệu quả trên FB.

  4. Thực trạng biểu hiện kỹ năng giao tiếp trên FB: Qua quan sát 15 trang cá nhân, có khoảng 30% trang cá nhân sinh viên vi phạm quy định như đăng hình ảnh mặc quân phục, sử dụng phiên hiệu đơn vị. Kỹ năng điều khiển, điều chỉnh cảm xúc và duy trì đề tài giao tiếp trên FB còn yếu, nhiều sinh viên thể hiện cảm xúc không phù hợp hoặc tranh luận gây mất đoàn kết.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên ĐHANND còn ở mức trung bình, phù hợp với giả thuyết nghiên cứu. Nguyên nhân chính là do đặc thù ngành nghề yêu cầu bảo mật cao, khiến sinh viên hạn chế chia sẻ và giao tiếp tự do trên mạng xã hội. So với các nghiên cứu về kỹ năng giao tiếp trên mạng xã hội của sinh viên các trường đại học khác, sinh viên ĐHANND có mức độ sử dụng FB và kỹ năng giao tiếp thấp hơn khoảng 10-15%, do các quy định nghiêm ngặt và ý thức nghề nghiệp.

Việc kỹ năng định vị đạt điểm cao hơn cho thấy sinh viên có khả năng nhận thức vị trí, vai trò của bản thân và đối tượng giao tiếp trên FB, phù hợp với yêu cầu của ngành. Tuy nhiên, kỹ năng định hướng và điều khiển còn hạn chế, thể hiện qua việc khó khăn trong việc phán đoán tâm lý đối tượng và điều chỉnh cảm xúc khi giao tiếp trên FB. Điều này có thể do hình thức giao tiếp gián tiếp trên FB thiếu các tín hiệu phi ngôn ngữ trực tiếp, gây khó khăn trong việc đọc hiểu cảm xúc và thái độ.

Biểu đồ phân bố điểm kỹ năng theo nhóm niên khóa và giới tính có thể minh họa rõ sự khác biệt về kỹ năng giao tiếp, giúp nhà trường và các đơn vị đào tạo xác định nhóm đối tượng cần tập trung nâng cao kỹ năng. Bảng so sánh các yếu tố ảnh hưởng cũng cho thấy quy định ngành và nhận thức cá nhân là hai yếu tố quan trọng nhất tác động đến kỹ năng giao tiếp trên FB.

Như vậy, nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao kỹ năng giao tiếp trên FB cho sinh viên ĐHANND, vừa đảm bảo yêu cầu bảo mật, vừa đáp ứng nhu cầu giao tiếp xã hội và phát triển kỹ năng mềm trong môi trường số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng giao tiếp trên mạng xã hội cho sinh viên ĐHANND: Tập trung vào ba kỹ năng định vị, định hướng và điều khiển, điều chỉnh trên FB, kết hợp với các quy định bảo mật ngành. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Khoa Tâm lý học phối hợp với Phòng Công tác sinh viên tổ chức.

  2. Xây dựng bộ quy tắc ứng xử cụ thể trên mạng xã hội dành cho sinh viên ĐHANND: Quy định rõ ràng về nội dung được phép chia sẻ, hình ảnh, ngôn ngữ sử dụng trên FB, phù hợp với Thông tư 27/2017/TT-BCA. Bộ quy tắc cần được phổ biến rộng rãi và cập nhật định kỳ, do Ban Giám hiệu và Phòng Chính trị quản lý.

  3. Phát triển hệ thống hỗ trợ tư vấn, phản hồi về kỹ năng giao tiếp trên FB: Thiết lập kênh tư vấn trực tuyến và tổ chức các buổi tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm giữa sinh viên và chuyên gia tâm lý, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do Phòng Tư vấn học đường và Khoa Tâm lý học phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa, rèn luyện kỹ năng mềm: Tăng cường các hoạt động giao lưu, thảo luận nhóm, diễn đàn trực tuyến để sinh viên thực hành kỹ năng giao tiếp, đồng thời nâng cao ý thức bảo mật và trách nhiệm nghề nghiệp. Các hoạt động này nên được tổ chức thường xuyên trong năm học, do Đoàn Thanh niên và Hội Sinh viên trường chủ trì.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu nâng cao điểm trung bình kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên lên ít nhất 4,0 trong vòng 1 năm, đồng thời giảm thiểu các vi phạm quy định về bảo mật và ứng xử trên mạng xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên trường Đại học An ninh nhân dân: Nghiên cứu giúp sinh viên hiểu rõ hơn về kỹ năng giao tiếp trên FB, nhận thức được vai trò, trách nhiệm khi sử dụng mạng xã hội, từ đó nâng cao kỹ năng giao tiếp phù hợp với đặc thù ngành nghề.

  2. Giảng viên và cán bộ quản lý đào tạo tại ĐHANND: Tài liệu tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng mềm, đặc biệt kỹ năng giao tiếp trên mạng xã hội, đồng thời quản lý và hướng dẫn sinh viên sử dụng FB đúng quy định.

  3. Chuyên gia tâm lý học và nghiên cứu xã hội: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về hành vi giao tiếp trên mạng xã hội của nhóm đối tượng đặc thù, phục vụ cho các nghiên cứu sâu hơn về tâm lý giao tiếp và ảnh hưởng của mạng xã hội trong môi trường quân sự, an ninh.

  4. Cơ quan quản lý và xây dựng chính sách về an ninh mạng và giáo dục: Tham khảo để xây dựng các quy định, hướng dẫn về sử dụng mạng xã hội trong lực lượng vũ trang, đảm bảo an ninh thông tin và phát triển kỹ năng giao tiếp số cho cán bộ, chiến sĩ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng giao tiếp trên Facebook khác gì so với giao tiếp truyền thống?
    Kỹ năng giao tiếp trên FB chủ yếu là giao tiếp gián tiếp qua ngôn ngữ viết và các tính năng kỹ thuật, thiếu các tín hiệu phi ngôn ngữ trực tiếp như ánh mắt, cử chỉ. Do đó, người giao tiếp cần có khả năng đọc hiểu biểu tượng cảm xúc, ngữ cảnh và điều chỉnh ngôn ngữ phù hợp để đạt hiệu quả.

  2. Tại sao sinh viên ĐHANND cần chú trọng kỹ năng giao tiếp trên FB?
    Sinh viên ĐHANND là chiến sĩ công an nhân dân, có yêu cầu bảo mật cao. Kỹ năng giao tiếp trên FB giúp họ thể hiện đúng vai trò, tránh vi phạm quy định ngành, đồng thời duy trì mối quan hệ xã hội và phát triển kỹ năng mềm cần thiết cho công việc sau này.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên?
    Yếu tố khách quan gồm quy định ngành, môi trường đào tạo và đặc thù nghề nghiệp; yếu tố chủ quan là nhận thức, kinh nghiệm và thái độ của sinh viên đối với mạng xã hội và kỹ năng giao tiếp.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng giao tiếp trên FB cho sinh viên?
    Cần tổ chức đào tạo chuyên sâu, xây dựng quy tắc ứng xử rõ ràng, tạo môi trường thực hành kỹ năng qua các hoạt động ngoại khóa và tư vấn tâm lý, đồng thời tăng cường nhận thức về bảo mật và trách nhiệm nghề nghiệp.

  5. Có vi phạm nào phổ biến khi sinh viên ĐHANND sử dụng FB?
    Một số sinh viên đăng tải hình ảnh mặc quân phục, sử dụng phiên hiệu đơn vị hoặc chia sẻ thông tin không phù hợp, vi phạm quy định bảo mật. Việc này ảnh hưởng đến hình ảnh cá nhân và đơn vị, cần được khắc phục qua giáo dục và quản lý chặt chẽ.

Kết luận

  • Kỹ năng giao tiếp trên Facebook của sinh viên trường Đại học An ninh nhân dân hiện ở mức trung bình, với kỹ năng định vị tốt hơn kỹ năng định hướng và điều khiển, điều chỉnh.
  • Có sự khác biệt về kỹ năng giao tiếp giữa các nhóm niên khóa và giới tính, trong đó sinh viên nữ và niên khóa mới có kỹ năng cao hơn.
  • Quy định ngành và nhận thức cá nhân là hai yếu tố chính ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp trên FB của sinh viên.
  • Việc nâng cao kỹ năng giao tiếp trên FB cần kết hợp đào tạo chuyên môn, xây dựng quy tắc ứng xử và tạo môi trường thực hành phù hợp.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao kỹ năng giao tiếp trên FB trong vòng 1 năm, góp phần bảo vệ hình ảnh và thông tin cá nhân, đáp ứng yêu cầu đào tạo chiến sĩ công an nhân dân hiện đại.

Next steps: Triển khai các khóa đào tạo kỹ năng giao tiếp trên FB, xây dựng bộ quy tắc ứng xử mạng xã hội, phát triển hệ thống tư vấn và tổ chức các hoạt động ngoại khóa rèn luyện kỹ năng mềm.

Call to action: Các đơn vị đào tạo và quản lý tại ĐHANND cần phối hợp thực hiện các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả giao tiếp trên mạng xã hội, đồng thời đảm bảo an ninh, bảo mật thông tin trong lực lượng công an nhân dân.