Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hiện đại hóa quản lý tài chính công, kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, minh bạch và đúng quy định. Tại Việt Nam, từ năm 2016 đến 2020, KBNN Phù Mỹ đã triển khai dịch vụ công trực tuyến (DVCTT) nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi NSNN. Theo báo cáo tổng kết, trong giai đoạn này, KBNN Phù Mỹ đã xử lý hàng nghìn hồ sơ thanh toán qua DVCTT, góp phần giảm đáng kể thời gian xử lý chứng từ và tăng tính chính xác trong kiểm soát chi. Tuy nhiên, việc áp dụng DVCTT vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là về năng lực công nghệ, quy trình nghiệp vụ và sự phối hợp giữa các đơn vị sử dụng ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi NSNN qua KBNN Phù Mỹ trong điều kiện thực hiện DVCTT, đáp ứng yêu cầu cải cách tài chính công và hiện đại hóa quản lý ngân sách. Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng từ năm 2016 đến 2020, đánh giá các nhân tố ảnh hưởng, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại KBNN Phù Mỹ, với dữ liệu thu thập từ báo cáo nội bộ và khảo sát thực tế các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giảm thiểu rủi ro trong chi tiêu công, đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính nhà nước. Kết quả nghiên cứu sẽ hỗ trợ các cơ quan quản lý và đơn vị sử dụng ngân sách trong việc hoàn thiện quy trình kiểm soát chi, góp phần thực hành tiết kiệm, chống lãng phí tài sản công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết kiểm soát nội bộ và mô hình quản lý ngân sách nhà nước hiện đại. Lý thuyết kiểm soát nội bộ nhấn mạnh quy trình thiết kế, thực hiện và duy trì các biện pháp kiểm soát nhằm đảm bảo tính hợp pháp, hợp lệ và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính. Mô hình quản lý ngân sách nhà nước hiện đại tập trung vào việc áp dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là dịch vụ công trực tuyến, nhằm nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý chi tiêu công.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kiểm soát chi ngân sách nhà nước (KSC NSNN): Quá trình thẩm định, kiểm tra các khoản chi theo dự toán và quy định pháp luật.
  • Dịch vụ công trực tuyến (DVCTT): Hình thức cung cấp dịch vụ hành chính công qua môi trường mạng với các mức độ từ 1 đến 4, trong đó mức độ 4 là cao nhất, cho phép thực hiện toàn bộ giao dịch trực tuyến.
  • Nguyên tắc kiểm soát chi: Bao gồm tính hợp pháp, hợp lệ, đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức chi tiêu.
  • Hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc (TABMIS): Công cụ công nghệ hỗ trợ quản lý và kiểm soát chi NSNN hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tổng kết của KBNN Phù Mỹ, các văn bản pháp luật liên quan, và các tài liệu nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực kế toán và quản lý ngân sách. Dữ liệu thứ cấp được xử lý bằng công cụ Excel để tổng hợp, thống kê và phân tích các chỉ số về kiểm soát chi và sử dụng DVCTT.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các đơn vị sử dụng ngân sách có giao dịch qua KBNN Phù Mỹ trong giai đoạn 2016-2020. Quá trình nghiên cứu bao gồm khảo sát thực trạng, phỏng vấn cán bộ KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách để thu thập thông tin về thuận lợi, khó khăn và các nhân tố ảnh hưởng đến công tác kiểm soát chi.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng 6 tháng, từ thu thập dữ liệu, phân tích đến đề xuất giải pháp hoàn thiện. Việc kết hợp phân tích định tính và định lượng giúp đảm bảo tính khách quan và sâu sắc trong đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả ứng dụng DVCTT trong kiểm soát chi: Từ tháng 4/2020, KBNN Phù Mỹ triển khai DVCTT cho các đơn vị sử dụng ngân sách, với 100% đơn vị bắt buộc tham gia. Trong năm 2019, KBNN Phù Mỹ đã xử lý 3.560 bộ hồ sơ giao dịch qua cổng DVCTT, giúp giảm thời gian xử lý chứng từ xuống còn trong ngày, so với trước đây mất nhiều ngày. Tỷ lệ xử lý hồ sơ đúng hạn đạt trên 95%.

  2. Tình hình kiểm soát chi NSNN qua KBNN Phù Mỹ: Giai đoạn 2016-2020, tổng số tiền chi NSNN được kiểm soát qua KBNN Phù Mỹ tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm. Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi, chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm 30%. Tỷ lệ từ chối chi do sai sót hồ sơ giảm từ 5% năm 2016 xuống còn 1,5% năm 2020.

  3. Nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chi: Năng lực cán bộ kiểm soát chi, trình độ công nghệ thông tin, quy trình nghiệp vụ và sự phối hợp giữa các đơn vị sử dụng ngân sách là các nhân tố nội bộ quan trọng. Về nhân tố bên ngoài, môi trường pháp lý và sự chỉ đạo của các cấp chính quyền ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kiểm soát chi.

  4. Hạn chế và khó khăn: Mặc dù DVCTT mang lại nhiều tiện ích, nhưng KBNN Phù Mỹ vẫn gặp khó khăn về hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng bộ, thiếu nhân lực có trình độ chuyên môn cao, và một số đơn vị sử dụng ngân sách chưa quen với quy trình điện tử. Ngoài ra, việc phối hợp giữa các phòng ban cấp huyện còn chưa nhịp nhàng, ảnh hưởng đến tiến độ xử lý hồ sơ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng DVCTT tại KBNN Phù Mỹ đã góp phần nâng cao hiệu quả kiểm soát chi NSNN, giảm thời gian xử lý hồ sơ và tăng tính minh bạch. So với các nghiên cứu tại KBNN Bình Định và KBNN Phú Mỹ, kết quả tương đồng về hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi, tuy nhiên mức độ triển khai và hạ tầng công nghệ tại Phù Mỹ còn hạn chế hơn.

Nguyên nhân của những hạn chế chủ yếu do nguồn lực con người và công nghệ chưa đáp ứng kịp yêu cầu phát triển. Việc phối hợp chưa đồng bộ giữa các đơn vị sử dụng ngân sách và KBNN cũng làm giảm hiệu quả kiểm soát. Các biểu đồ về tỷ lệ xử lý hồ sơ đúng hạn và tỷ lệ từ chối chi qua các năm có thể minh họa rõ xu hướng cải thiện và những điểm cần khắc phục.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ vai trò của DVCTT trong hiện đại hóa công tác kiểm soát chi NSNN, đồng thời chỉ ra các nhân tố cần tập trung cải thiện để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát chi và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ KBNN và các đơn vị sử dụng ngân sách. Mục tiêu đạt 100% cán bộ được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: KBNN Phù Mỹ phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Cải thiện hạ tầng công nghệ thông tin: Đầu tư nâng cấp hệ thống mạng, máy tính và phần mềm hỗ trợ DVCTT để đảm bảo tính ổn định và bảo mật dữ liệu. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, ưu tiên các đơn vị có nhu cầu cao. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Phù Mỹ và KBNN Phù Mỹ.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền và hỗ trợ: Đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của DVCTT đến các đơn vị sử dụng ngân sách, đồng thời thành lập tổ hỗ trợ kỹ thuật để giải đáp, hướng dẫn kịp thời các vướng mắc trong quá trình sử dụng. Mục tiêu nâng tỷ lệ sử dụng DVCTT lên trên 95% trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: KBNN Phù Mỹ phối hợp với UBND huyện.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và đơn vị: Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành giữa KBNN, phòng Tài chính – Kế hoạch, và các đơn vị sử dụng ngân sách nhằm đồng bộ quy trình kiểm soát chi, giảm thiểu sai sót và trễ hạn. Thời gian triển khai ngay và duy trì thường xuyên. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Phù Mỹ.

  5. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi: Rà soát, cập nhật và đơn giản hóa quy trình kiểm soát chi phù hợp với điều kiện ứng dụng DVCTT, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Thời gian hoàn thành trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: KBNN Phù Mỹ và Sở Tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và nhân viên Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình kiểm soát chi NSNN, ứng dụng DVCTT và các giải pháp cải tiến nghiệp vụ.

  2. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Hỗ trợ hiểu rõ hơn về quy trình kiểm soát chi qua KBNN, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tài chính nội bộ và tuân thủ quy định pháp luật.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hoàn thiện quy định pháp luật và thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong quản lý ngân sách.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính công: Là tài liệu tham khảo quý giá về kiểm soát chi NSNN, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công và các phương pháp nghiên cứu thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi ngân sách nhà nước là gì?
    Kiểm soát chi NSNN là quá trình thẩm định, kiểm tra các khoản chi theo dự toán và quy định pháp luật nhằm đảm bảo chi tiêu đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Ví dụ, KBNN Phù Mỹ kiểm soát hồ sơ chi qua DVCTT để giảm sai sót và gian lận.

  2. Dịch vụ công trực tuyến có vai trò gì trong kiểm soát chi?
    DVCTT giúp tự động hóa quy trình kiểm soát chi, giảm thời gian xử lý hồ sơ, tăng tính minh bạch và thuận tiện cho các đơn vị sử dụng ngân sách. Tại KBNN Phù Mỹ, DVCTT đã giúp xử lý hồ sơ trong ngày thay vì nhiều ngày như trước.

  3. Những khó khăn khi triển khai DVCTT tại KBNN Phù Mỹ là gì?
    Khó khăn gồm hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, thiếu nhân lực có trình độ công nghệ, và sự phối hợp chưa nhịp nhàng giữa các đơn vị. Điều này làm ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng kiểm soát chi.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi qua KBNN?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, cải thiện hạ tầng công nghệ, tăng cường tuyên truyền, phối hợp liên ngành và hoàn thiện quy trình kiểm soát. Các giải pháp này đã được áp dụng thành công tại một số địa phương như Bình Định.

  5. Ai nên sử dụng kết quả nghiên cứu này?
    Cán bộ KBNN, đơn vị sử dụng ngân sách, cơ quan quản lý tài chính và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán, tài chính công sẽ được hưởng lợi từ các phân tích và đề xuất trong luận văn.

Kết luận

  • Kiểm soát chi NSNN qua KBNN Phù Mỹ trong điều kiện thực hiện DVCTT đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Việc ứng dụng DVCTT giúp giảm thời gian xử lý hồ sơ, tăng tính minh bạch và giảm sai sót trong kiểm soát chi.
  • Các nhân tố ảnh hưởng chính gồm năng lực cán bộ, hạ tầng công nghệ, quy trình nghiệp vụ và sự phối hợp liên ngành.
  • Hạn chế hiện tại chủ yếu liên quan đến công nghệ và nguồn nhân lực, cần có giải pháp đồng bộ để khắc phục.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, cải thiện hạ tầng, tăng cường tuyên truyền, phối hợp và hoàn thiện quy trình kiểm soát chi.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12-18 tháng để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi NSNN qua KBNN Phù Mỹ. Các cơ quan liên quan được khuyến nghị phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo thành công của quá trình hiện đại hóa này. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, quý độc giả và các đơn vị có thể liên hệ trực tiếp với KBNN Phù Mỹ hoặc tham khảo tài liệu nghiên cứu đầy đủ.