Giáo dục Nho học ở Nam Bộ dưới triều Nguyễn (1802-1867)

LỜI CAM ĐOAN

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Các công trình nghiên cứu chung về giáo dục, khoa cử Nho học Việt Nam

1.2. Các công trình nghiên cứu về giáo dục khoa cử Nho học triều Nguyễn

1.3. Các công trình nghiên cứu về giáo dục khoa cử Nho học Nam Bộ

1.4. Kết quả nghiên cứu của các công trình đã được công bố và những nội dung luận án tập trung nghiên cứu

2. CHƯƠNG 2: GIÁO DỤC NHO HỌC Ở NAM BỘ GIAI ĐOẠN 1802-1867

2.1. Vài nét về giáo dục và khoa cử Nho học Nam Bộ thời chúa Nguyễn

2.2. Khái quát về giáo dục và khoa cử Nho học dưới triều Nguyễn

2.3. Nhà Nguyễn với vấn đề giáo dục Nho học ở Nam Bộ

2.4. Chế độ dành cho người đi học

2.5. Tiểu kết chương 2

3. CHƯƠNG 3: KHOA CỬ NHO HỌC Ở NAM BỘ (NGHIÊN CỨU TỪ TRƯỜNG THI HƯƠNG GIA ĐỊNH, AN GIANG)

3.1. Tổng quan về thi Hương dưới triều Nguyễn

3.2. Điều kiện dự thi và thời gian thi

3.3. Quan trường

3.4. Số lượng lấy đỗ

3.5. Trường quy. Các trường thi Hương

3.6. Trường thi Gia Định

3.7. Vị trí, quy mô, thời gian thi. Quan trường

3.8. Hương cống/Cử nhân

3.9. Trường quy. Trường thi An Giang

3.10. Vài nét bối cảnh ra đời trường thi An Giang

3.11. Quan trường và Cử nhân trường thi An Giang

3.12. Tiểu kết chương 3

4. CHƯƠNG 4: MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ GIÁO DỤC VÀ KHOA CỬ NHO HỌC NAM BỘ

4.1. Nam Bộ được triều đình nhà Nguyễn dành cho nhiều biệt đãi trong giáo dục và khoa cử

4.2. Giáo dục, khoa cử Nho học Nam Bộ dưới triều Nguyễn ra đời muộn hơn và kết thúc sớm, vì vậy, tổng số người đỗ đạt cũng thấp hơn so với các vùng miền khác

4.3. Nho sĩ đất Nam Bộ có nhiều sắc thái riêng so với các vùng miền khác

4.4. Những đóng góp của các Nho sĩ Nam bộ đỗ đạt tại trường thi Gia Định, An Giang

4.5. Gia nhập máy quản lí trong chính quyền nhà Nguyễn

4.6. Đóng góp trong lĩnh vực văn hóa

4.7. Đóng góp trong công cuộc đấu tranh chống ngoại xâm

4.8. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Giáo Dục Nho Học Nam Bộ Triều Nguyễn 1802 1867

Giáo dục Nho học ở Việt Nam có lịch sử lâu đời, kéo dài 844 năm, từ khoa thi Tam trường năm 1075 đến khoa thi năm 1919. Nền giáo dục này đã đào tạo nhiều nhân tài cho đất nước. Hệ thống giáo dục và khoa cử Nho học tạo cơ hội bình đẳng cho những người có trình độ, năng lực tham gia vào bộ máy chính quyền. Khoa cử là thước đo tài năng, là con đường lập thân. Dưới triều Nguyễn, giáo dục và khoa cử Nho học kéo dài 117 năm, tổ chức 47 kỳ thi Hương, lấy đỗ hơn 5.000 Hương cống/Cử nhân, 39 kỳ thi Hội khoa, lấy đỗ 558 Tiến sĩ, Phó bảng. Mặc dù có những hạn chế, vai trò của giáo dục, khoa cử Nho học dưới triều Nguyễn là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống trong nghiên cứu, đặc biệt là giáo dục, khoa cử Nho học ở Nam Bộ dưới triều Nguyễn. Đây là mảng đề tài cần được tiếp tục nghiên cứu, bổ sung. Luận án này tập trung vào giáo dục và khoa cử Nho học ở Nam Bộ giai đoạn 1802-1867.

1.1. Lịch Sử Phát Triển Giáo Dục Nho Học Việt Nam

Lịch sử giáo dục Nho học Việt Nam trải qua nhiều giai đoạn phát triển, từ thời Lý, Trần, Lê đến triều Nguyễn. Mỗi triều đại có những chính sách và phương pháp giáo dục riêng, nhưng đều hướng đến mục tiêu đào tạo nhân tài cho đất nước. Nho giáo đóng vai trò quan trọng trong việc định hình hệ tư tưởng và đạo đức xã hội. Giáo dục Nho học không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn rèn luyện nhân cách, đạo đức cho người học. Các kỳ thi cử được tổ chức thường xuyên để tuyển chọn những người có tài năng vào bộ máy chính quyền. "Con đường tìm người tài giỏi, trước hết là khoa mục" - Phan Huy Chú.

1.2. Vai Trò Của Giáo Dục Nho Học Triều Nguyễn

Dưới triều Nguyễn, giáo dục Nho học tiếp tục được coi trọng và phát triển. Các vua triều Nguyễn từ Gia Long đến Tự Đức đều quan tâm đến việc đào tạo đội ngũ quan lại và xây dựng nền tảng tư tưởng Nho giáo chi phối xã hội. Hệ thống giáo dục triều Nguyễn được củng cố và hoàn thiện, với nhiều trường học được xây dựng trên cả nước. Các kỳ thi Hương, thi Hội, thi Đình được tổ chức đều đặn để tuyển chọn nhân tài. Tuy nhiên, giáo dục Nho học triều Nguyễn cũng có những hạn chế nhất định, như sự bảo thủ, trì trệ và thiếu tính thực tiễn.

II. Thách Thức Phát Triển Giáo Dục Nho Học Ở Nam Bộ 1802 1867

Nam Bộ là vùng đất mới trong lịch sử dân tộc Việt Nam. So với các địa phương khác, Nam Bộ có một số yếu tố khác biệt về địa lý, lịch sử, văn hóa, kinh tế. Cư dân Nam Bộ ít chịu ảnh hưởng của Nho giáo. Điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc mưu sinh cũng là lý do khiến cư dân Nam Bộ ít quan tâm đến việc học theo lối cử tử. Ở các địa phương khác, mục đích của việc học là để làm quan, thông qua khoa cử để "vinh thân", "thoát nghèo" thì ở Nam Bộ, người ta không quan niệm như vậy. Họ không chọn cách thức "học để làm quan" làm mục đích sống. Điều này sẽ đưa đến những điểm khác biệt trong giáo dục, khoa cử Nho học ở vùng đất này. Do vậy, thực hiện đề tài sẽ góp phần làm sáng tỏ thêm lịch sử của vùng đất Nam Bộ Việt Nam.

2.1. Đặc Điểm Văn Hóa Xã Hội Nam Bộ Thời Nguyễn

Văn hóa xã hội Nam Bộ thời Nguyễn có nhiều đặc điểm khác biệt so với các vùng miền khác. Tính cách phóng khoáng, cởi mở và thực tế của người dân Nam Bộ ảnh hưởng đến cách họ tiếp cận với giáo dục. Văn hóa Nam Bộ đề cao sự tự do, sáng tạo và không quá coi trọng những quy tắc, lễ nghi cứng nhắc của Nho giáo. Điều này tạo ra những thách thức cho việc phát triển giáo dục Nho học ở Nam Bộ, khi người dân không quá mặn mà với việc học hành để làm quan.

2.2. Ảnh Hưởng Của Kinh Tế Đến Giáo Dục Nho Học Nam Bộ

Kinh tế Nam Bộ thời Nguyễn phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là nông nghiệp và thương mại. Điều kiện kinh tế thuận lợi giúp người dân có cuộc sống sung túc, ít phải lo lắng về cơm áo gạo tiền. Kinh tế Nam Bộ thời Nguyễn tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thu nhập, khiến người dân không quá coi trọng việc học hành để tìm kiếm một vị trí trong bộ máy chính quyền. Thay vào đó, họ tập trung vào việc phát triển kinh tế gia đình và cộng đồng.

2.3. Sự Khác Biệt Trong Quan Niệm Về Giáo Dục

Quan niệm về giáo dục ở Nam Bộ có sự khác biệt so với các vùng miền khác. Người dân Nam Bộ coi trọng giáo dục thực tiễn, giúp họ có thể áp dụng vào cuộc sống hàng ngày. Họ không quá coi trọng việc học thuộc lòng kinh sử để thi cử, mà chú trọng đến việc rèn luyện kỹ năng và kiến thức cần thiết cho công việc và cuộc sống. Tư tưởng Nho giáo không có ảnh hưởng sâu sắc đến quan niệm về giáo dục của người dân Nam Bộ.

III. Chính Sách Giáo Dục Nho Học Của Triều Nguyễn Ở Nam Bộ

Đối với triều Nguyễn, nhằm đáp ứng nhu cầu từng bước hoàn thiện và nâng cao năng lực của bộ máy quan lại, tuyển lựa nhân tài qua khoa cử Nho học, các vua triều Nguyễn từ Gia Long đến Tự Đức đều rất quan tâm tới việc đào tạo đội ngũ quan lại cũng như tạo dựng nền tảng tư tưởng, tinh thần Nho giáo chi phối xã hội Việt Nam thông qua các hoạt động tổ chức học hành, thi cử, trong đó có giáo dục, khoa cử ở Nam Bộ. Thực hiện đề tài sẽ giúp chúng ta cách nhìn nhận, đánh giá đúng đắn, khách quan hơn triều đại nhà Nguyễn - triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Do vậy, đây là một đề tài mang tính cấp thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc.

3.1. Các Biện Pháp Khuyến Khích Giáo Dục Nho Học

Triều Nguyễn đã thực hiện nhiều biện pháp để khuyến khích giáo dục Nho học ở Nam Bộ. Các biện pháp này bao gồm việc xây dựng trường học, cấp học bổng cho học sinh nghèo, tổ chức các kỳ thi cử và bổ nhiệm những người đỗ đạt vào các vị trí quan trọng trong bộ máy chính quyền. Chính sách giáo dục triều Nguyễn nhằm mục đích thu hút người dân Nam Bộ tham gia vào hệ thống giáo dục Nho học và tạo ra một đội ngũ quan lại trung thành với triều đình.

3.2. Xây Dựng Trường Học Và Tuyển Chọn Giáo Viên

Triều Nguyễn đã chú trọng đến việc xây dựng trường học và tuyển chọn giáo viên giỏi để giảng dạy ở Nam Bộ. Các trường học được xây dựng ở các tỉnh, huyện và làng xã, với mục tiêu tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận với giáo dục Nho học. Hệ thống trường học triều Nguyễn được tổ chức chặt chẽ và có quy củ, với đội ngũ giáo viên được tuyển chọn kỹ lưỡng và có trình độ chuyên môn cao.

3.3. Ưu Đãi Dành Cho Người Đi Học

Triều Nguyễn đã ban hành nhiều chính sách ưu đãi dành cho người đi học ở Nam Bộ. Các chính sách này bao gồm việc miễn thuế, cấp đất đai và tạo điều kiện thuận lợi cho việc thi cử và làm quan. Ưu đãi cho sĩ tử nhằm khuyến khích người dân Nam Bộ tham gia vào hệ thống giáo dục Nho học và tạo ra một tầng lớp trí thức trung thành với triều đình.

IV. Khoa Cử Nho Học Ở Nam Bộ Nghiên Cứu Trường Thi Gia Định

Luận án tập trung vào quá trình tồn tại và vận hành của trường thi Hương ở Gia Định, An Giang dưới thời Nguyễn trên các phương diện: quy mô trường thi; thời gian diễn ra các khoa thi, đội ngũ quan trường, sĩ tử, thể lệ thi, trường quy, cách thức lấy đỗ, giải ngạch. Luận án bước đầu đưa ra một số nhận xét giáo dục và khoa cử Nho học ở Nam Bộ dưới triều Nguyễn. Trên cơ sở đó, luận án sẽ góp phần tôn vinh những đóng góp của các Nho sĩ tiêu biểu, đỗ đạt tại trường thi Hương ở Gia Định, An Giang đối với địa phương và cả nước trên các phương diện khác nhau như: đóng góp trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục, kinh tế, chính trị, ngoại giao và quân sự.

4.1. Lịch Sử Hình Thành Và Phát Triển Trường Thi Gia Định

Trường thi Gia Định được thành lập vào thời Nguyễn, nhằm đáp ứng nhu cầu tuyển chọn nhân tài cho bộ máy chính quyền ở Nam Bộ. Trường thi Gia Định đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển giáo dục Nho học ở khu vực này, thu hút đông đảo sĩ tử từ các tỉnh thành lân cận đến tham gia thi cử. Lịch sử hình thành và phát triển của trường thi Gia Định gắn liền với những biến động chính trị, kinh tế và xã hội của Nam Bộ thời Nguyễn.

4.2. Quy Mô Và Tổ Chức Các Kỳ Thi Hương Tại Gia Định

Các kỳ thi Hương tại Gia Định được tổ chức theo quy trình chặt chẽ và có quy củ, với sự tham gia của đông đảo quan lại và sĩ tử. Thi cử triều Nguyễn bao gồm nhiều môn thi khác nhau, như kinh sử, văn chương và toán học, nhằm đánh giá toàn diện kiến thức và năng lực của thí sinh. Quy mô và tổ chức của các kỳ thi Hương tại Gia Định phản ánh sự quan tâm của triều Nguyễn đối với giáo dục và khoa cử ở Nam Bộ.

4.3. Đội Ngũ Quan Trường Và Sĩ Tử Tham Gia Thi Cử

Đội ngũ quan trường và sĩ tử tham gia thi cử tại Gia Định bao gồm những người có trình độ học vấn cao và có tinh thần yêu nước. Sĩ tử Nam Bộ đến từ nhiều tầng lớp xã hội khác nhau, nhưng đều có chung khát vọng được đỗ đạt và cống hiến cho đất nước. Đội ngũ quan trường đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức và chấm thi, đảm bảo tính công bằng và khách quan của các kỳ thi.

V. Trường Thi An Giang Góp Phần Phát Triển Giáo Dục Nho Học

Trường thi An Giang ra đời trong bối cảnh giáo dục Nho học ở Nam Bộ đang phát triển mạnh mẽ. Trường thi này đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao trình độ học vấn của người dân địa phương và tuyển chọn nhân tài cho bộ máy chính quyền. Nghiên cứu về trường thi An Giang giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của giáo dục Nho học trong sự phát triển của Nam Bộ thời Nguyễn.

5.1. Bối Cảnh Ra Đời Của Trường Thi An Giang

Trường thi An Giang ra đời trong bối cảnh giáo dục Nho học ở Nam Bộ đang phát triển mạnh mẽ. Bối cảnh lịch sử này tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập và phát triển của trường thi, thu hút đông đảo sĩ tử từ các tỉnh thành lân cận đến tham gia thi cử. Sự ra đời của trường thi An Giang đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc phát triển giáo dục Nho học ở Nam Bộ.

5.2. Quan Trường Và Cử Nhân Trường Thi An Giang

Quan trường và cử nhân trường thi An Giang đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội của địa phương. Cử nhân An Giang được bổ nhiệm vào các vị trí quan trọng trong bộ máy chính quyền, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Quan trường đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức và quản lý trường thi, đảm bảo tính công bằng và khách quan của các kỳ thi.

5.3. So Sánh Trường Thi An Giang Với Các Trường Thi Khác

So sánh trường thi An Giang với các trường thi khác giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những đặc điểm riêng biệt của trường thi này. So sánh lịch sử cho thấy trường thi An Giang có những điểm tương đồng và khác biệt so với các trường thi khác về quy mô, tổ chức và đội ngũ quan trường, sĩ tử. Những so sánh này giúp chúng ta đánh giá đúng vai trò của trường thi An Giang trong hệ thống giáo dục Nho học thời Nguyễn.

VI. Đánh Giá Giáo Dục Nho Học Nam Bộ Dưới Triều Nguyễn 1802 1867

Giáo dục, khoa cử Nho học Nam Bộ dưới triều Nguyễn ra đời muộn hơn và kết thúc sớm, vì vậy, tổng số người đỗ đạt cũng thấp hơn so với các vùng miền khác. Nho sĩ đất Nam Bộ có nhiều sắc thái riêng so với các vùng miền khác. Luận án góp phần tôn vinh những đóng góp của các Nho sĩ Nam bộ đỗ đạt tại trường thi Gia Định, An Giang. Gia nhập máy quan lại trong chính quyền nhà Nguyễn. Đóng góp trong lĩnh vực văn hóa. Đóng góp trong công cuộc đấu tranh chống ngoại xâm.

6.1. Những Đóng Góp Của Nho Sĩ Nam Bộ

Các Nho sĩ Nam Bộ đã có những đóng góp quan trọng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, như văn hóa, giáo dục, kinh tế, chính trị và quân sự. Đóng góp văn hóa của họ thể hiện qua việc sáng tác văn thơ, biên soạn sách vở và truyền bá tư tưởng Nho giáo. Đóng góp giáo dục của họ thể hiện qua việc giảng dạy, đào tạo nhân tài và xây dựng trường học. Đóng góp kinh tế của họ thể hiện qua việc phát triển nông nghiệp, thương mại và thủ công nghiệp. Đóng góp chính trị và quân sự của họ thể hiện qua việc tham gia vào bộ máy chính quyền và đấu tranh chống ngoại xâm.

6.2. So Sánh Với Các Vùng Miền Khác

So sánh giáo dục Nho học ở Nam Bộ với các vùng miền khác giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những đặc điểm riêng biệt của khu vực này. So sánh vùng miền cho thấy giáo dục Nho học ở Nam Bộ có những điểm tương đồng và khác biệt so với các vùng miền khác về quy mô, chất lượng và ảnh hưởng. Những so sánh này giúp chúng ta đánh giá đúng vai trò của giáo dục Nho học trong sự phát triển của Nam Bộ.

6.3. Bài Học Kinh Nghiệm Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Nghiên cứu về giáo dục Nho học ở Nam Bộ dưới triều Nguyễn mang lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho việc phát triển giáo dục hiện nay. Bài học lịch sử giúp chúng ta hiểu rõ hơn về vai trò của giáo dục trong sự phát triển của xã hội và tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng của giáo dục Nho học đối với sự phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội của Nam Bộ.

Giáo dục và khoa cử Nho học ở Nam Bộ dưới triều Nguyễn giai đoạn 1802-1867