Tổng quan nghiên cứu

Hiến máu tình nguyện là một hoạt động nhân đạo thiết yếu nhằm đáp ứng nhu cầu máu điều trị ngày càng tăng do sự phát triển của y học và xã hội. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi quốc gia cần tối thiểu 2% dân số tham gia hiến máu để đảm bảo nguồn máu ổn định. Tại Việt Nam, hàng năm tiếp nhận gần 1 triệu đơn vị máu, trong đó riêng Hà Nội tiếp nhận gần 400 nghìn đơn vị, và Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương tiếp nhận khoảng gần 300 nghìn đơn vị. Mặc dù số lượng người tham gia hiến máu tăng lên, vẫn còn nhiều người chưa tham gia hoặc không duy trì hành vi hiến máu.

Luận văn tập trung nghiên cứu động cơ tham gia hiến máu của người hiến máu tình nguyện tại Hà Nội, với mẫu nghiên cứu gồm 317 người hiến máu tình nguyện và 15 đối tượng phỏng vấn sâu. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các biểu hiện động cơ qua nhận thức, cảm xúc và hành động tích cực, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ này. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 5 điểm hiến máu do Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương tổ chức trong giai đoạn 2018-2019.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách, biện pháp vận động và duy trì hành vi hiến máu tình nguyện, góp phần đảm bảo nguồn máu an toàn và bền vững phục vụ điều trị bệnh nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết tâm lý học về động cơ hành vi, bao gồm:

  • Lý thuyết phân tâm học: Nhấn mạnh động cơ vô thức và bản năng thúc đẩy hành vi (Freud, Adler, Erikson).
  • Lý thuyết hành vi: Động cơ được giải thích qua củng cố, phần thưởng và trừng phạt (Skinner, Bandura).
  • Lý thuyết nhân văn: Động cơ xuất phát từ nhu cầu tự thực hiện và tự khẳng định (Maslow, Rogers).
  • Lý thuyết hoạt động: Động cơ hình thành trong quá trình tham gia hoạt động xã hội, phản ánh nhu cầu và nhận thức về đối tượng thỏa mãn nhu cầu (Luria, Piaget).
  • Khái niệm động cơ: Động cơ là yếu tố tâm lý phản ánh đối tượng có khả năng thỏa mãn nhu cầu, định hướng, thúc đẩy và duy trì hành động nhằm chiếm lĩnh đối tượng đó.

Ba khía cạnh chính của động cơ được luận văn tập trung phân tích là: nhận thức, cảm xúc và tính tích cực của hành động. Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ được phân thành nhóm chủ quan (hứng thú, định hướng giá trị, lòng tự trọng) và nhóm khách quan (môi trường giáo dục, cơ sở vật chất, truyền thông).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thu thập từ 317 người hiến máu tình nguyện tại 5 điểm hiến máu ở Hà Nội do Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương tổ chức, cùng 15 đối tượng phỏng vấn sâu gồm lãnh đạo cộng đồng, cán bộ y tế và tình nguyện viên.
  • Phương pháp phân tích: Kết hợp nghiên cứu định tính (phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm) và định lượng (bảng hỏi khảo sát, phân tích thống kê mô tả, kiểm định T-test, ANOVA, phân tích tương quan và hồi quy tuyến tính).
  • Timeline nghiên cứu:
    • Giai đoạn 1 (02/2018 – 04/2019): Nghiên cứu lý luận, xây dựng công cụ đo lường.
    • Giai đoạn 2 (04/2019 – 06/2019): Thu thập dữ liệu thực tiễn.
    • Giai đoạn 3 (06/2019 – 07/2019): Phân tích dữ liệu, tổng hợp và hoàn thiện báo cáo.

Độ tin cậy của các thang đo được kiểm định bằng hệ số Alpha Cronbach, tất cả các thang đo đều đạt trên 0,7, đảm bảo tính nhất quán nội tại của công cụ nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Động cơ tham gia hiến máu chủ yếu là mong muốn cứu giúp người bệnh: Trên 90% người hiến máu cho biết động cơ chính là "hiến máu là điều đúng đắn nên làm", 72% cho biết "giúp có máu truyền cho người cần", thể hiện động cơ nhân đạo chiếm ưu thế.
  2. Ba khía cạnh động cơ gồm nhận thức, cảm xúc và hành động tích cực đều có mức điểm trung bình cao: Điểm trung bình nhận thức là 4,2/5; cảm xúc 4,0/5; tính tích cực hành động 4,3/5, cho thấy người hiến máu có nhận thức đúng đắn, cảm xúc tích cực và hành động kiên trì.
  3. Ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan đến động cơ: Lòng tự trọng, tinh thần trách nhiệm cá nhân và ảnh hưởng từ người xung quanh có mối tương quan thuận mạnh mẽ với động cơ (r > 0,6, p < 0,01). Truyền thông qua internet là kênh phổ biến nhất, ảnh hưởng tích cực đến nhận thức và hành vi hiến máu.
  4. Sự khác biệt về động cơ theo giới tính và số lần hiến máu: Nam giới có xu hướng động cơ bên ngoài (ví dụ sàng lọc sức khỏe) cao hơn nữ giới, trong khi nữ giới có động cơ nội tại (lòng vị tha) mạnh hơn. Người hiến máu lần đầu có điểm động cơ thấp hơn người hiến máu nhắc lại khoảng 15%, cho thấy cần tăng cường vận động duy trì.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về động cơ hiến máu, khẳng định vai trò quan trọng của động cơ nhân đạo và các yếu tố tâm lý xã hội trong thúc đẩy hành vi hiến máu. Mức độ nhận thức và cảm xúc tích cực tạo nền tảng cho hành động kiên trì, đồng thời các yếu tố như lòng tự trọng và ảnh hưởng xã hội đóng vai trò then chốt trong việc duy trì động cơ. Sự khác biệt giới tính và kinh nghiệm hiến máu cho thấy cần có chiến lược truyền thông và vận động phù hợp với từng nhóm đối tượng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình các khía cạnh động cơ theo giới tính và số lần hiến máu, bảng phân tích tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng và động cơ, giúp minh họa rõ nét mối quan hệ và mức độ tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông đa kênh, đặc biệt qua internet và mạng xã hội nhằm nâng cao nhận thức và cảm xúc tích cực về hiến máu, hướng tới mục tiêu tăng 20% số người hiến máu lần đầu trong vòng 12 tháng, do Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Phát triển các chương trình đào tạo, tập huấn cho tình nguyện viên và cán bộ vận động nhằm nâng cao kỹ năng truyền cảm hứng, tạo động lực cho người hiến máu, mục tiêu tăng tỷ lệ duy trì hiến máu nhắc lại lên 75% trong 2 năm.
  3. Xây dựng chính sách khen thưởng, tôn vinh người hiến máu có lòng tự trọng cao và tinh thần trách nhiệm xã hội để khuyến khích hành vi tích cực, triển khai trong các đơn vị, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương.
  4. Cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị tại các điểm hiến máu đảm bảo an toàn, tiện nghi, tạo môi trường thân thiện, giảm bớt lo ngại của người hiến máu, hoàn thành trong 18 tháng tới với sự hỗ trợ của các cơ quan y tế địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý y tế và ngân hàng máu: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách vận động hiến máu hiệu quả, nâng cao nguồn cung máu an toàn.
  2. Các tổ chức xã hội và tình nguyện viên: Áp dụng các kiến thức về động cơ để thiết kế chương trình vận động, truyền thông phù hợp với từng nhóm đối tượng.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tâm lý học, y tế công cộng: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến hành vi tình nguyện và sức khỏe cộng đồng.
  4. Các cơ quan truyền thông và giáo dục: Tận dụng thông tin để xây dựng nội dung tuyên truyền, giáo dục về hiến máu tình nguyện, góp phần nâng cao nhận thức xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Động cơ nào thúc đẩy người dân tham gia hiến máu nhiều nhất?
    Động cơ nhân đạo, mong muốn cứu giúp người bệnh chiếm tỷ lệ cao nhất, khoảng 90% người tham gia khảo sát cho biết đây là lý do chính.

  2. Có sự khác biệt về động cơ giữa nam và nữ không?
    Có, nam giới thường bị thúc đẩy bởi động cơ bên ngoài như kiểm tra sức khỏe, trong khi nữ giới có động cơ nội tại như lòng vị tha và trách nhiệm xã hội.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến động cơ hiến máu?
    Lòng tự trọng và ảnh hưởng từ người xung quanh có mối tương quan thuận mạnh mẽ với động cơ, đồng thời truyền thông qua internet cũng đóng vai trò quan trọng.

  4. Làm thế nào để duy trì hành vi hiến máu nhắc lại?
    Cần tăng cường truyền thông, tạo môi trường thân thiện, khen thưởng và xây dựng các chương trình hỗ trợ nhằm duy trì động cơ tích cực cho người hiến máu.

  5. Hiến máu có ảnh hưởng xấu đến sức khỏe không?
    Nghiên cứu và các quy định y tế khẳng định hiến máu tình nguyện an toàn nếu tuân thủ tiêu chuẩn, đồng thời còn mang lại lợi ích sức khỏe như kiểm tra sức khỏe định kỳ.

Kết luận

  • Động cơ tham gia hiến máu tình nguyện chủ yếu là mong muốn cứu giúp người bệnh, thể hiện qua nhận thức, cảm xúc và hành động tích cực.
  • Các yếu tố chủ quan như lòng tự trọng, tinh thần trách nhiệm và ảnh hưởng xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì động cơ.
  • Có sự khác biệt về động cơ theo giới tính và kinh nghiệm hiến máu, đòi hỏi chiến lược vận động phù hợp.
  • Truyền thông đa kênh, cải thiện cơ sở vật chất và chính sách khen thưởng là các giải pháp thiết thực để thúc đẩy và duy trì hành vi hiến máu.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các cơ quan y tế, tổ chức xã hội và nhà nghiên cứu trong việc phát triển hoạt động hiến máu tình nguyện bền vững.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị tổ chức hiến máu cần áp dụng các khuyến nghị nghiên cứu để nâng cao hiệu quả vận động, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nhằm hoàn thiện chính sách hiến máu tình nguyện tại Việt Nam.