Tổng quan nghiên cứu

Đau thắt lưng là một trong những triệu chứng phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 5% dân số hàng năm, đặc biệt ở nhóm tuổi lao động chiếm tới 50%. Trong số các nguyên nhân gây đau thắt lưng, thoái hóa cột sống thắt lưng (CSTL) là nguyên nhân chính, chiếm khoảng 50% bệnh nhân điều trị tại các khoa khớp và vật lý trị liệu. Mặc dù không đe dọa tính mạng, đau thắt lưng do thoái hóa CSTL ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng lao động, chất lượng cuộc sống và kinh tế người bệnh. Các phương pháp điều trị hiện đại như thuốc chống viêm giảm đau, giãn cơ và phục hồi chức năng tuy hiệu quả nhưng có thể gây tác dụng phụ hoặc khó tiếp cận do chi phí trang thiết bị cao.

Y học cổ truyền (YHCT) với các phương pháp như châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, chườm thuốc đã được sử dụng lâu đời trong điều trị đau thắt lưng. Trong đó, phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt được dân gian vùng Quảng Nam – Đà Nẵng áp dụng phổ biến nhờ tính đơn giản, hiệu quả và ít tác dụng phụ. Lá Ngũ trảo chứa nhiều thành phần dược lý như tinh dầu, flavonoid có tác dụng chống viêm, giảm đau. Tuy nhiên, đến nay chưa có nghiên cứu khoa học đánh giá tác dụng của phương pháp này trong điều trị thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp.

Luận văn này nhằm mục tiêu đánh giá hiệu quả của phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt trong điều trị thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp, đồng thời theo dõi các tác dụng không mong muốn trên lâm sàng. Nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Y học cổ truyền thành phố Đà Nẵng trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2020, với 70 bệnh nhân tham gia. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, phù hợp với điều kiện thực tế và văn hóa y học cổ truyền Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai nền tảng lý thuyết chính: Y học cổ truyền và Y học hiện đại. Theo YHCT, thoái hóa CSTL thuộc phạm vi chứng "Yêu thống" với nguyên nhân chủ yếu là phong hàn thấp tà xâm nhập, thận hư tinh tổn, khí huyết vận hành không thông dẫn đến đau nhức, hạn chế vận động. Các thể lâm sàng gồm phong hàn thấp, thấp nhiệt, huyết ứ nội đình và thận hư, mỗi thể có biểu hiện và pháp điều trị đặc thù.

Phương pháp chườm nóng trong YHCT sử dụng tính ôn nhiệt và tinh dầu trong thảo dược để khu phong tán hàn, thông kinh hoạt lạc, điều hòa khí huyết. Lá Ngũ trảo (Vitex negundo L.) chứa tinh dầu, flavonoid, alcaloid có tác dụng kháng khuẩn, chống viêm, giảm đau, được dân gian sử dụng phổ biến trong điều trị các bệnh xương khớp. Xoa bóp bấm huyệt tác động lên hệ thần kinh, tuần hoàn và vận động, giúp giảm đau, giãn cơ, tăng tuần hoàn máu và phục hồi chức năng vận động.

Theo Y học hiện đại, chườm nóng làm tăng tuần hoàn ngoại vi, giãn cơ, giảm kích thích thần kinh, tăng chuyển hóa tế bào giúp phục hồi tổ chức. Xoa bóp bấm huyệt kích thích các thụ thể thần kinh dưới da, điều hòa hệ thần kinh trung ương, tăng tiết hormon giảm đau như beta-endorphin, đồng thời tăng tuần hoàn máu, giảm phù nề và cải thiện chức năng gân cơ, khớp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp tiến cứu, thử nghiệm lâm sàng có nhóm chứng, so sánh trước và sau điều trị. Tổng số 70 bệnh nhân thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp được lựa chọn theo tiêu chuẩn chẩn đoán YHCT và YHHĐ, chia đều thành nhóm nghiên cứu (35 bệnh nhân) áp dụng chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt và nhóm chứng (35 bệnh nhân) chỉ áp dụng xoa bóp bấm huyệt.

Mẫu được chọn thuận tiện tại Bệnh viện Y học cổ truyền thành phố Đà Nẵng trong thời gian 6 tháng (02/2020 - 08/2020). Các công cụ nghiên cứu gồm thước đo mức độ đau VAS, thước đo độ giãn CSTL (nghiệm pháp Schober), thước đo tầm vận động cột sống thắt lưng, bộ câu hỏi Oswestry Disability Index (ODI) đánh giá chất lượng cuộc sống, cùng các thiết bị đo sinh hiệu và xét nghiệm huyết học.

Quy trình điều trị nhóm nghiên cứu gồm xoa bóp bấm huyệt 20 phút/ngày trong 10 ngày, sau đó chườm lá Ngũ trảo nóng (40-45 độ C) 15 phút/ngày trong 10 ngày. Nhóm chứng chỉ thực hiện xoa bóp bấm huyệt theo cùng lịch trình. Dữ liệu được thu thập tại thời điểm trước và sau điều trị, xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0 với các phép thử thống kê phù hợp (Test t, kiểm định χ2), mức ý nghĩa p<0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu: Độ tuổi trung bình nhóm nghiên cứu là 52±13,5 tuổi, nhóm chứng 52±12,4 tuổi, không khác biệt có ý nghĩa (p>0,05). Tỷ lệ nam nữ tương đương giữa hai nhóm (48,6% nữ nhóm nghiên cứu, 54,3% nhóm chứng). Đa số bệnh nhân làm nghề lao động nặng (64,9% nhóm nghiên cứu, 68,6% nhóm chứng). Thời gian mắc bệnh trung bình khoảng 7 ngày, không khác biệt giữa hai nhóm.

  2. Mức độ đau theo thang điểm VAS: Trước điều trị, nhóm nghiên cứu có điểm VAS trung bình 5,63±1,06, nhóm chứng 6,03±1,01 (p>0,05). Sau 10 ngày điều trị, nhóm nghiên cứu giảm điểm VAS trung bình đáng kể hơn nhóm chứng, với tỷ lệ cải thiện vượt trội (p<0,05).

  3. Độ giãn cột sống thắt lưng (Schober): Trước điều trị, đa số bệnh nhân có chỉ số Schober dưới 14/10 cm, biểu hiện hạn chế vận động. Sau điều trị, nhóm nghiên cứu cải thiện độ giãn CSTL rõ rệt hơn nhóm chứng, với tỷ lệ tăng điểm Schober đạt mức tốt và khá cao hơn (p<0,05).

  4. Tầm vận động CSTL: Nhóm nghiên cứu có sự cải thiện tầm vận động cột sống thắt lưng ở các hướng cúi, ngửa, nghiêng rõ rệt hơn nhóm chứng, tỷ lệ bệnh nhân đạt mức vận động tốt tăng lên đáng kể (p<0,05).

  5. Chất lượng cuộc sống theo điểm ODI: Điểm ODI giảm rõ rệt sau điều trị ở nhóm nghiên cứu, tỷ lệ bệnh nhân giảm mức độ mất chức năng từ mức trung bình xuống mức nhẹ hoặc không đau tăng lên so với nhóm chứng (p<0,05).

  6. An toàn điều trị: Không ghi nhận tác dụng không mong muốn nghiêm trọng trong quá trình điều trị. Các chỉ số sinh hiệu và xét nghiệm huyết học không có biến đổi bất thường sau 10 ngày điều trị.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt mang lại hiệu quả vượt trội trong giảm đau, cải thiện vận động và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp. Tác dụng giảm đau có thể giải thích do sự kết hợp giữa tính ôn nhiệt và dược tính chống viêm, giảm đau của lá Ngũ trảo cùng với cơ chế kích thích thần kinh, tăng tuần hoàn của xoa bóp bấm huyệt.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với nghiên cứu của Huang Feng (2011) về hiệu quả chườm thuốc kết hợp điện châm, cũng như các nghiên cứu về xoa bóp bấm huyệt trong giảm đau thoái hóa cột sống. Phương pháp này không chỉ giảm nhanh triệu chứng đau mà còn cải thiện chức năng vận động, hạn chế tác dụng phụ của thuốc giảm đau.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm VAS, Schober, tầm vận động và ODI trước và sau điều trị giữa hai nhóm, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt hiệu quả. Bảng tổng hợp các chỉ số sinh hiệu và xét nghiệm huyết học cũng chứng minh tính an toàn của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng rộng rãi phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt trong điều trị thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp tại các cơ sở y học cổ truyền và phục hồi chức năng, nhằm nâng cao hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ của thuốc tây y. Thời gian áp dụng: ngay trong 1-2 năm tới.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho nhân viên y tế và kỹ thuật viên về kỹ thuật xoa bóp bấm huyệt và quy trình chườm lá Ngũ trảo, đảm bảo thực hiện đúng kỹ thuật, an toàn và hiệu quả. Chủ thể thực hiện: các học viện y dược cổ truyền, bệnh viện y học cổ truyền.

  3. Nghiên cứu mở rộng và đa trung tâm để đánh giá hiệu quả lâu dài, tác dụng phụ và khả năng áp dụng cho các thể thoái hóa CSTL khác, cũng như các bệnh lý xương khớp khác. Thời gian nghiên cứu: 3-5 năm.

  4. Phát triển sản phẩm túi chườm lá Ngũ trảo chuẩn hóa về thành phần, nhiệt độ và quy trình sử dụng để thuận tiện cho người bệnh tự điều trị tại nhà, giảm tải cho cơ sở y tế. Chủ thể thực hiện: các công ty dược liệu, viện nghiên cứu.

  5. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức về phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả này đến cộng đồng, đặc biệt là nhóm người lao động nặng và người cao tuổi, nhằm nâng cao nhận thức và tự chăm sóc sức khỏe. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và kỹ thuật viên y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và quy trình kỹ thuật chi tiết để áp dụng phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt trong điều trị thoái hóa CSTL, giúp nâng cao hiệu quả và an toàn điều trị.

  2. Nhà quản lý y tế và bệnh viện: Tham khảo để xây dựng phác đồ điều trị phù hợp, triển khai các chương trình đào tạo và phát triển dịch vụ y học cổ truyền tại các cơ sở y tế, góp phần giảm tải cho y học hiện đại.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học cổ truyền: Tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu lâm sàng và kết quả thực nghiệm, hỗ trợ phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Người bệnh và cộng đồng: Hiểu rõ về phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, dễ áp dụng, giúp người bệnh chủ động lựa chọn và phối hợp điều trị, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt có an toàn không?
    Nghiên cứu không ghi nhận tác dụng không mong muốn nghiêm trọng, các chỉ số sinh hiệu và xét nghiệm huyết học ổn định sau điều trị, chứng tỏ phương pháp an toàn khi thực hiện đúng kỹ thuật.

  2. Hiệu quả giảm đau của phương pháp này so với xoa bóp bấm huyệt đơn thuần thế nào?
    Nhóm nghiên cứu áp dụng kết hợp chườm lá Ngũ trảo có mức giảm điểm VAS và cải thiện vận động rõ rệt hơn nhóm chỉ xoa bóp bấm huyệt, với sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p<0,05).

  3. Phương pháp này phù hợp với đối tượng nào?
    Phù hợp với bệnh nhân thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp, đặc biệt là người lao động nặng, người cao tuổi có triệu chứng đau nhức, hạn chế vận động, không có chống chỉ định về da hoặc bệnh lý nghiêm trọng.

  4. Có thể tự thực hiện chườm lá Ngũ trảo tại nhà không?
    Có thể, nhưng cần được hướng dẫn kỹ thuật chuẩn, đảm bảo nhiệt độ túi chườm khoảng 40-45 độ C để tránh bỏng, đồng thời kết hợp với xoa bóp bấm huyệt do người có chuyên môn thực hiện để đạt hiệu quả tối ưu.

  5. Phương pháp này có thể áp dụng cho các thể thoái hóa CSTL khác không?
    Nghiên cứu tập trung vào thể phong hàn thấp, tuy nhiên cơ chế tác dụng của chườm nóng và xoa bóp bấm huyệt có thể hỗ trợ các thể khác. Cần nghiên cứu thêm để khẳng định hiệu quả và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Kết luận

  • Phương pháp chườm lá Ngũ trảo kết hợp xoa bóp bấm huyệt hiệu quả trong giảm đau, cải thiện vận động và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân thoái hóa CSTL thể phong hàn thấp.
  • Kết quả điều trị nhóm nghiên cứu vượt trội so với nhóm chỉ xoa bóp bấm huyệt, với sự cải thiện có ý nghĩa thống kê về điểm VAS, độ giãn CSTL, tầm vận động và điểm ODI.
  • Phương pháp an toàn, không gây tác dụng phụ nghiêm trọng, phù hợp áp dụng rộng rãi tại các cơ sở y học cổ truyền.
  • Cần triển khai đào tạo kỹ thuật, nghiên cứu mở rộng và phát triển sản phẩm hỗ trợ để nâng cao hiệu quả và tiện lợi cho người bệnh.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, bác sĩ, nhà nghiên cứu và cộng đồng tham khảo, áp dụng và phát triển phương pháp nhằm nâng cao chất lượng điều trị thoái hóa cột sống thắt lưng.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và chuyên gia y học cổ truyền nên phối hợp triển khai áp dụng phương pháp này, đồng thời tiến hành nghiên cứu đa trung tâm để củng cố bằng chứng khoa học và hoàn thiện phác đồ điều trị.