Tổng quan nghiên cứu

Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) là một rối loạn phát triển thần kinh - tâm thần ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp xã hội, ngôn ngữ và hành vi của trẻ em, xuất hiện trước 3 tuổi và kéo dài suốt đời. Theo số liệu của Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tỉ lệ mắc RLPTK trên thế giới khoảng 1%, tương đương 1 trẻ trong 59 trẻ sinh ra mắc chứng này. Ở Việt Nam, tỉ lệ mắc RLPTK ở trẻ 18-30 tháng tuổi là khoảng 7,58‰, với tỉ lệ nam/nữ là 2,7:1. RLPTK gây ra nhiều khó khăn trong hòa nhập xã hội và phát triển cá nhân, đòi hỏi các phương pháp can thiệp hiệu quả.

Phương pháp Cận Tam Châm, một kỹ thuật châm cứu dựa trên tổ hợp các huyệt vị đặc biệt, đã được ứng dụng tại Trung Quốc trong điều trị các bệnh thần kinh, trong đó có RLPTK, với kết quả tích cực. Tuy nhiên, tại Việt Nam, chưa có nghiên cứu đánh giá cụ thể về hiệu quả của phương pháp này trên trẻ RLPTK. Luận văn này nhằm đánh giá tác dụng của phương pháp Cận Tam Châm trong hỗ trợ điều trị trẻ RLPTK từ 18 đến 72 tháng tuổi tại Bệnh viện Châm cứu Trung ương, với mục tiêu mô tả đặc điểm lâm sàng và đánh giá hiệu quả điều trị qua thang điểm CARS.

Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 6/2021 đến tháng 2/2022, tập trung vào nhóm trẻ RLPTK tại Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị y học cổ truyền, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng hòa nhập xã hội cho trẻ RLPTK.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai nền tảng lý thuyết chính: y học cổ truyền (YHCT) và y học hiện đại (YHHĐ). Theo YHCT, RLPTK thuộc chứng Ngũ Trì, nguyên nhân chủ yếu do tiên thiên bất túc và hậu thiên không được nuôi dưỡng đầy đủ, gây ra rối loạn chức năng tạng phủ như tâm, can, thận. Phương pháp Cận Tam Châm được sáng lập bởi Cận Thụy dựa trên tổ hợp các huyệt vị đặc biệt nhằm kích thích kinh lạc, điều hòa khí huyết, tăng cường chức năng thần kinh và não bộ. Các huyệt được lựa chọn dựa trên nguyên lý chọn huyệt xung quanh vùng bệnh, biện chứng tạng phủ và công năng hiệp đồng của huyệt.

Theo y học hiện đại, RLPTK là rối loạn phát triển thần kinh với biểu hiện suy giảm tương tác xã hội, giao tiếp và hành vi lặp lại. Nguyên nhân liên quan đến tổn thương não bộ, yếu tố di truyền và môi trường. Việc can thiệp sớm và toàn diện là cần thiết để cải thiện chức năng ngôn ngữ, vận động và hành vi của trẻ.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder - ASD)
  • Phương pháp Cận Tam Châm và tổ hợp huyệt
  • Thang điểm đánh giá mức độ RLPTK (CARS)
  • Biện chứng luận trị trong YHCT
  • Can thiệp phục hồi chức năng và giáo dục chuyên biệt

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả và can thiệp lâm sàng, so sánh kết quả trước và sau điều trị giữa nhóm nghiên cứu (điều trị bằng Cận Tam Châm) và nhóm đối chứng (điều trị bằng điện châm theo phác đồ Bộ Y tế). Cỡ mẫu gồm 60 trẻ RLPTK từ 18 đến 72 tháng tuổi, được chọn mẫu chủ đích tại Khoa Điều trị và chăm sóc trẻ tự kỷ - Bệnh viện Châm cứu Trung ương trong giai đoạn từ tháng 6/2021 đến tháng 2/2022.

Dữ liệu thu thập bao gồm đặc điểm chung (tuổi, giới, nơi cư trú), triệu chứng RLPTK theo DSM-IV và YHCT, đánh giá mức độ RLPTK qua thang điểm CARS, các chỉ số cận lâm sàng (hồng cầu, bạch cầu) và tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị. Phương pháp thu thập số liệu qua khám lâm sàng, phỏng vấn, đánh giá thang điểm và xét nghiệm cận lâm sàng.

Phương pháp điều trị gồm:

  • Nhóm nghiên cứu: Cận Tam Châm, 25-30 phút/ngày, 6 ngày/tuần, 2 đợt (60 ngày), sử dụng 4 bộ huyệt luân phiên.
  • Nhóm đối chứng: Điện châm theo phác đồ Bộ Y tế, cùng thời gian và tần suất.
  • Cả hai nhóm đều kết hợp can thiệp phục hồi chức năng và giáo dục chuyên biệt (vận động trị liệu, can thiệp ngôn ngữ, hành vi, PECS).

Phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20, áp dụng kiểm định chi bình phương, paired-sample T-test và Anova với mức ý nghĩa p ≤ 0,05. Nghiên cứu tuân thủ các nguyên tắc đạo đức, bảo mật thông tin và tính tự nguyện của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm dịch tễ học và lâm sàng

    • Tuổi trung bình trẻ tham gia nghiên cứu là khoảng 48 tháng, tỉ lệ nam/nữ là 3,3:1 ở nhóm nghiên cứu và 4:1 ở nhóm đối chứng.
    • 72% trẻ được phát hiện RLPTK ở giai đoạn 17-24 tháng tuổi.
    • Các dấu hiệu RLPTK phổ biến gồm khiếm khuyết giao tiếp bằng mắt (98,3%), thiếu chia sẻ quan tâm (88,3%), chơi một mình (73,3%), và tăng động (78,3%).
    • Rối loạn giấc ngủ gặp ở 100% trẻ, với 70% không ngủ trưa, 65% thức giữa giấc, 48,3% ngủ hay mê.
    • Suy giảm ngôn ngữ thể hiện qua 76,7% nói ngọng, 83,3% nói một mình, 78,3% không thực hiện mệnh lệnh.

  2. Hiệu quả điều trị Cận Tam Châm

    • Sau 60 ngày điều trị, nhóm Cận Tam Châm giảm rõ rệt các triệu chứng chậm nói, nói ngọng (giảm từ 100% xuống 76,7%, p<0,05), rối loạn giấc ngủ (giảm từ 100% xuống 30%, p<0,05), kén ăn, táo bón và các triệu chứng YHCT khác.
    • Thang điểm CARS cho thấy cải thiện đáng kể các dấu hiệu giao tiếp bằng mắt, quan hệ xã hội, đáp ứng khi gọi tên, hành vi tăng động và lắc vẫy tay chân (p<0,05).
    • So sánh với nhóm điện châm, nhóm Cận Tam Châm có xu hướng cải thiện tốt hơn về ngôn ngữ và hành vi, tuy sự khác biệt không luôn đạt ý nghĩa thống kê.
    • Không ghi nhận tác dụng không mong muốn nghiêm trọng trong quá trình điều trị.

  3. Biến đổi cận lâm sàng và dấu hiệu sinh tồn

    • Các chỉ số hồng cầu, bạch cầu không thay đổi đáng kể trước và sau điều trị, chứng tỏ tính an toàn của phương pháp.
    • Dấu hiệu sinh tồn ổn định, không có biến chứng liên quan đến châm cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định phương pháp Cận Tam Châm có tác dụng tích cực trong hỗ trợ điều trị trẻ RLPTK, đặc biệt cải thiện các triệu chứng về ngôn ngữ, hành vi và rối loạn giấc ngủ. Nguyên nhân có thể do kích thích huyệt vị giúp điều hòa khí huyết, tăng lưu thông máu vùng não liên quan đến chức năng ngôn ngữ và nhận thức như vùng thái dương, trán, đồng thời ức chế các cung phản xạ bệnh lý theo cơ chế phản xạ thần kinh.

So với các nghiên cứu trước đây tại Trung Quốc và Việt Nam, kết quả tương đồng với các báo cáo về hiệu quả của Cận Tam Châm trong điều trị các bệnh thần kinh và RLPTK. Việc kết hợp can thiệp phục hồi chức năng và giáo dục chuyên biệt góp phần nâng cao hiệu quả điều trị toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỉ lệ triệu chứng trước và sau điều trị, bảng phân tích điểm CARS và biểu đồ phân bố tuổi phát hiện bệnh, giúp minh họa rõ nét sự cải thiện của trẻ sau can thiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng ứng dụng phương pháp Cận Tam Châm

    • Khuyến khích các cơ sở y tế chuyên khoa nhi và y học cổ truyền áp dụng phương pháp Cận Tam Châm trong điều trị trẻ RLPTK nhằm nâng cao hiệu quả phục hồi.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm để đánh giá mở rộng.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ y tế

    • Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn kỹ thuật Cận Tam Châm cho bác sĩ, kỹ thuật viên y học cổ truyền nhằm đảm bảo chất lượng điều trị.
    • Chủ thể thực hiện: Học viện Y Dược học Cổ truyền, Bệnh viện Châm cứu Trung ương.

  3. Kết hợp đa phương thức can thiệp

    • Phối hợp Cận Tam Châm với các phương pháp phục hồi chức năng, giáo dục chuyên biệt và hỗ trợ tâm lý để tăng cường hiệu quả điều trị toàn diện cho trẻ RLPTK.
    • Thời gian: áp dụng liên tục trong quá trình điều trị.

  4. Nghiên cứu tiếp tục và đánh giá dài hạn

    • Thực hiện các nghiên cứu mở rộng với cỡ mẫu lớn hơn, theo dõi kết quả điều trị dài hạn để khẳng định hiệu quả và an toàn của phương pháp.
    • Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học y khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và chuyên gia y học cổ truyền

    • Nắm bắt kiến thức về phương pháp Cận Tam Châm và ứng dụng trong điều trị RLPTK, nâng cao kỹ năng chuyên môn.

  2. Nhân viên phục hồi chức năng và giáo dục đặc biệt

    • Hiểu rõ đặc điểm lâm sàng và phương pháp can thiệp phối hợp, từ đó xây dựng kế hoạch phục hồi phù hợp cho trẻ RLPTK.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y khoa

    • Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Gia đình và người chăm sóc trẻ RLPTK

    • Nắm được các phương pháp điều trị hiệu quả, phối hợp chăm sóc và hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, hành vi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp Cận Tam Châm là gì?
    Cận Tam Châm là kỹ thuật châm cứu sử dụng tổ hợp ba huyệt vị đặc biệt nhằm kích thích kinh lạc, điều hòa khí huyết và tăng cường chức năng thần kinh. Phương pháp này đã được chứng minh có hiệu quả trong điều trị các bệnh liên quan đến não bộ, trong đó có RLPTK.

  2. Phương pháp này có an toàn cho trẻ nhỏ không?
    Nghiên cứu cho thấy không có tác dụng phụ nghiêm trọng trong quá trình điều trị bằng Cận Tam Châm trên trẻ RLPTK. Các chỉ số cận lâm sàng và dấu hiệu sinh tồn ổn định, chứng tỏ tính an toàn cao.

  3. Hiệu quả của Cận Tam Châm so với điện châm như thế nào?
    Cận Tam Châm có xu hướng cải thiện tốt hơn các triệu chứng ngôn ngữ và hành vi so với điện châm theo phác đồ thông thường, mặc dù sự khác biệt không phải lúc nào cũng đạt ý nghĩa thống kê.

  4. Trẻ RLPTK cần điều trị trong bao lâu để thấy hiệu quả?
    Trong nghiên cứu, liệu trình điều trị kéo dài 60 ngày với 2 đợt, mỗi đợt 30 ngày, đã cho thấy cải thiện rõ rệt về triệu chứng. Tuy nhiên, điều trị dài hạn và phối hợp đa phương thức sẽ mang lại kết quả tốt hơn.

  5. Gia đình có thể phối hợp như thế nào trong quá trình điều trị?
    Gia đình nên phối hợp chặt chẽ với nhân viên y tế, tham gia các hoạt động phục hồi chức năng tại nhà, hỗ trợ trẻ trong giao tiếp và hành vi, đồng thời duy trì lịch tái khám định kỳ để theo dõi tiến triển.

Kết luận

  • Phương pháp Cận Tam Châm có hiệu quả tích cực trong hỗ trợ điều trị trẻ RLPTK từ 18 đến 72 tháng tuổi, cải thiện các triệu chứng ngôn ngữ, hành vi và rối loạn giấc ngủ.
  • Nghiên cứu cung cấp bằng chứng khoa học về tính an toàn và hiệu quả của phương pháp, góp phần phát triển y học cổ truyền trong lĩnh vực thần kinh nhi khoa.
  • Kết quả nghiên cứu khuyến nghị áp dụng rộng rãi phương pháp Cận Tam Châm kết hợp phục hồi chức năng và giáo dục chuyên biệt.
  • Cần tiếp tục nghiên cứu mở rộng với cỡ mẫu lớn và theo dõi dài hạn để củng cố cơ sở khoa học.
  • Mời các chuyên gia, nhà nghiên cứu và gia đình trẻ RLPTK tham khảo và ứng dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc và điều trị.